Дойду Аҕа баһылыга Владимир Путин «Национальнай сыаллар уонна Арассыыйа Федерациятын 2024 сылга диэри сайдыытын стратегическай соруктара” диэн ыйааҕар олоҕуран, 78 федеральнай бырайыактан, бүгүҥҥү туругунан, Саха сиригэр 52 эрэгийиэннээҕи бырайыак үлэлиир. Хас биирдии тосхол, бастатан туран, нэһилиэнньэ олоҕун уйгутун тупсарыыга туһуланан, 2024 сылга экэниэмикэ, социальнай эйгэ салааларынан улахан хамсааһын тахсара күүтүллэр.
edersaas.ru
Бэлэм харчыга сайаапка түһэриитэ бытаан
Ааспыт нэдиэлэҕэ СӨ бырабыыталыстыбатыгар ыытыллыбыт сүбэ-мунньахха Ил Дархан Айсен Николаев национальнай бырайыактары олоххо киллэриигэ муниципальнай тэриллии баһылыктара күүскэ ылсан үлэлииллэригэр өссө төгүл туһаайан эттэ. “Бүгүҥҥү түһүмэххэ тэрээһиннэри олоххо киллэриигэ муниципальнай таһымҥа ураты болҕомтону ууруохха. Оройуон баһылыктара эрэгийиэннээҕи бырайыактары олоххо киллэриини кэтээн көрүүгэ көхтөөхтүк кыттыахтаахтар”, — диэн чопчулаан бэлиэтээтэ.
Айсен Николаев олохтоох салайыныы уорганнарын кытта национальнай бырайыактары олоххо киллэрии чэрчитинэн субсидиялары уонна бүддьүөттэр икки ардыларынааҕы трансфертары биэриигэ 2 миллиард 953 мөлүйүөн солкуобайдаах 50 сөбүлэһии түһэрсиллибитин бэлиэтээтэ.
Өрөспүүбүлүкэҕэ хаарбах туруктаах дьиэттэн көһөрүү үлэтэ аҕыйах сылтан бэттэх былааннаахтык ыытыллан, үгүс киһи саҥа дьиэҕэ көһөн киирдэ. Национальнай бырайыактарга дьону саахалланар дьиэлэртэн көһөрүү туспа бырайыак буолан киирэн, бу хайысханан үлүгэрдээх үбүлээһин тыырыллыахтаах. Ил Дархан, улуус баһылыктара «Дьон олороругар табыгаһа суох дьиэ-уот пуондатын бигэтик аччатыыны хааччыйыы” бырайыакка хайаан да быйыл кыттар туһуттан, номнуо сайаапкалары түһэрэллэригэр сорудахтаата. Маны таһынан, бу хайысханан үлэҕэ мөлтөх уонна үчүгэй үлэлээх муниципалитеттары ааттаталаата. Ол курдук, Амма уонна Горнай улуустара, Жатай бөһүөлэгин дьаһалталара таһаарыылаахтык үлэлээн эрэллэрэ хайҕаллаах. Бүгүҥҥү туругунан, өрөспүүбүлүкэҕэ 3,5 тыһыынча элбэх кыбартыыралаах хаарбах туруктаах дьиэ баар. Саамай элбэх саахалланар туруктаах дьиэлэр бырамыысыланнас оройуоннарыгар бааллар. Холобур, Алдан оройуонугар 181 тыһыынча квадратнай миэтэрэ иэннээх дьиэ. Хомойуох иһин, олохтоох былаас 2019 сылга саахалланар туруктаах олорор дьиэттэн дьону көһөрүү бырагырааматыгар кыттарга сайаапка түһэрэ илик эбит. Бу туһунан Айсен Сергеевич мунньах кэмигэр сэмэлиирдии эттэ. Сайаапка кэмигэр түһэриллибэт түгэнигэр үп-харчы атын оройуоннарга тыырыллыан сөп. Дьиҥэр, үөһээттэн кэлэр үбү-харчыны ылыыга оройуон салалталара докумуону толоруу үлэтигэр ыксыа эбиттэр.
Иллэрээ күн Айсен Николаев дойду бырабыыталыстыбатын бэрэссэдээтэлэ Дмитрий Медведев видео-сибээһинэн национальнай бырайыактары олоххо киллэриигэ туһуламмыт сүбэ-мунньаҕар кытынна. Премьер-миниистир национальнай бырайыактар бигэргэтиллэн, үбэ-харчыта быһаарыллан, номнуо сорох салааларынан бастакы түмүктэри таһаарар кэм кэлбитин эттэ.
12 национальнай бырайыакка, ол иһигэр «Демография», «Доруобуйа харыстабыла», «Үөрэҕирии», «Олорор дьиэ уонна куорат эйгэтэ», “Экология”, “Куттала суох, хаачыстыбалаах суол-иис”, «Дьарыктаах буолууну өйөөһүн, үлэ таһаарыылаах буоларын ситиһии», “Наука”, “Цифровой экономика”, “Култуура”, «Дьоҕус урбаан», «Аан дойдутааҕы кооперация уонна экспорт» салааларыгар 2024 сылга диэри 28 триллион солкуобай көрүллүөхтээх
Билиҥҥитэ административнай быһаарыныылар ылыныллан, эрэгийиэннэри кытары бүддьүөт икки ардыларынааҕы сөбүлэһиилэр түһэрсилиннилэр. Бу сыллааҕы үп-харчы тириэрдиллибитин туһунан Дмитрий Медведев иһитиннэрдэ. 2019 сылга федеральнай бүддьүөттэн 1,7 триллион солкуобай көрүллүбүт.
Суолу оҥоруу
Өрөспүүбүлүкэҕэ үлэлии турар национальнай бырайыактартан билиҥҥитэ «Куттала суох уонна хаачыстыбалаах массыына суола» тосхол номнуо олоххо киллэриллэн иһэр. Үлэ былаан быһыытынан ыытыллар.
Өрөспүүбүлүкэ киин куоратыгар суол-иис туруга быстар мөлтөх туруктааҕын бары көрө-билэ сылдьабыт. Киин эрэ өттүн уулуссалара арыый да киһилии туруктаахтар. Куорат кытыытыгар бардыҥ да, суол күөрэ-лаҥкы, аны сааскы өттүгэр уунан, бырыынан-бадараанынан туолар. Дьокуускай суолларын оҥорууга үлүгэрдээх үп-харчы быйыл тыырыллыбыта. Уопсайа 1,5 миллиард солкуобай кэриҥэ — федеральнай, өрөспүүбүлүкэтээҕи уонна муниципальнай бүддьүөттэртэн. Бу маны олохтоох дьаһалта сөптөөхтүк туһанан, суолу-ииһи оҥорууга улахан хамсааһын тахсыаҕар эрэл баар. Быйыл Автодорожнай уокурукка Иван Арбита, Красильников, Гагаринскай уокурукка Пилоттар, Губинскайга – Ларионов, Суорун Омоллоон, Промышленнайга – Бестужев-Марлинскай, Сайсарыга –Чайковскай, Строительнайга – Жорницкай, Петр Алексеев уулуссалара, Хатыҥ Үрэх суола, Марха бөһүөлэгэр Газовиктар, Школьнай, Экспериментальнай, Яков Петерс уулуссалара, Мархинка, Севернай үрэхтэри туоруур муосталар уонна Севернай микро-оройуоҥҥа киирэр суоллар итиэннэ Пригороднайга Шестаковка үрэҕи туоруур муоста оҥоһуллуохтаахтар.
Дьокуускай куорат суоллара эрэ буолуо дуо, улуустарга эмиэ балаһыанньа уустук. Үп-харчы кырыымчыгынан сибээстээн, суоллары оҥоруу үлэтэ бытаанын таһынан, сорох бэдэрээтчиттэр буоллун-хааллын диэн оҥорор буолан, саҥардыллыбыт суоллар биир-икки сылынан алдьанан иһэллэр.
Билиҥҥитэ национальнай бырайыактары олоххо киллэрии былаан быһыытынан ыытыллан иһэр. Үөһээ этэн аһарбыппыт курдук, үбү тыырыыга сайаапканы биэриигэ бытаарыы таҕыста. Улуус дьаһалталара бу бырайыактар оройуон, эрэгийиэн сайдыытыгар сүҥкэн суолталаахтарын өйдүөхтэрин наада.
Анивера АКИМОВА, edersaas.ru