Ханнык да норуот, омук, дойду төрүт култуурата баарын тухары кинини атыттар билинэллэр, ылыналлар. Төрүт култуура төрөөбүт тылга, ийэ тылга тапталбыт, сүгүрүүйүбүт сылааһа, сырдыга хас биирдиибит сүрэҕэр, дууһатыгар арахсыспат аргыс, доҕуһуоллуур доҕор буоллаҕа. Үтүмэн үгүс сылларга ийэ тылбыт истиҥ иһирэх, имигэс, ибири-сибири тыыныгар иитиллибит үтүөкэннээх, үрдүк аналлаах дьоммут олоҥхону айаннар, алаас аайы тохтоон, ыал аайы ыалдьыттаан ааһаннар, көлүөнэттэн көлүөнэҕэ бэриллэн сайдыылаахпын ээ дииртэн саллыбакка, туйгуммун дииртэн толлубакка мин сахабын диэн доргуччу этэр кыахтаахпыт.
edersaas.ru
Дьэ, бу эппит тылларым ис хоһоонун барытын толугуруу мөхсөр нохтолоох сүрэҕэр иҥэрбит, дууһатыгар илдьэ сылдьар Хатастааҕы «Тускул» Култуура киинитн фольклорга салайааччыта Колымана Ларионова айар-тутар киэһэтэ буолан ааста. Колымана биһиги хатастар киэн туттар ыччат киһибит, кийииппит, кэргэн, ийэ, дьүөгэ, таһаарыылаах үлэлээх кэллиэгэ, дэгиттэр дьоҕурдаах, үлэһит бэрдэ киһи.
Төрөөбүт-үөскээбит түөлбэтэ Горнай улууһун маанылаах нэһилиэгэ Маҕарас буолар. Маҕарас диэни санаатыҥ да мээнэҕэ маанылаах, маҥнайгы, бастыҥ, саҕалааччы, көҕүлээччи диэн өйдөбүллэр киирбэттэр. Чахчыта да оннук. Бу нэһилиэк тапталлаах Сахабыт сирин аан дойду таһымыгар ааттатар чулууттан чулуу дьоннордоох, бу нэһилиэк уос номоҕор сылдьар салайааччылардаах, бу нэһилиэк төрүт култуураны туругурдар, сайыннарар-үүннэрэр, билиҥҥи сайдыы да кэмигэр, урбанизация да үгэнигэр төрүт култуура өлбөөрбөт үтүөтүн өрө тутар дьоннордоох уонна уруккуну умнубакка туран аныгылыын бэркэ диэн алтыһыннарар. Ол барыта бу айар киэһэҕэ арылыччы көһүннэ. Бу маннык эйгэҕэ улааппыт кыыс Хатаска кэлэн «Тускул» КК киирэн айа-тута, дьайа сылдьара астык. Ай, дьай диэн саха санаалаах өйдөбүлүнэн өркөн өйгүнэн тобул, хамсат-имсэт, оҥор-тут диэн буолар. Онтон ол айар, дьайар кэм кэлиитэ дьэ ол киһи олоҕун тутулуттан, хардыытыттан, ситэн-хотон сайдыытыттан тутулуктаах. Айар, дьайар диэни өссө атыннык эттэххэ, ай диэн ис турук, өйүҥ-санааҥ ситиитэ, дьай диэн тас турук – дьоҕур-талаан, сатабыл сайдыыта-үүнүүтэ буолар. Дьэ бу икки өйдөбүл тэҥҥэ хардыыластахтарына, олох хайа баҕарар хайысхатыгар тахсыылаах, таһаарыылаах үлэ-хамнас, айыы-тутуу буолар.
Кэнсиэр олоҥхо баай талым, аптаах-хомуһуннаах, күүстээх-күүдэхтээх, дириҥ далай тылларынан саҕаланна. Ону күүһүрдэн төрүт култуура үрдүк чыпчаалын туппут, бу күннэргэ СӨ култууратын туйгуна буолбут, Хатастааҕы оҕо ускуустубатын уһуйааччыта Анастасия Охлопкова алгыс ырыата, «Сайдам» ырыа-үҥкүү ансаамбылын толоруутугар Колымана Васильевна туруорбут ситиилээх үҥкүүтэ, Александра Семенова туруорбут, «Тускул» КК сирэйэ буолбут «Удаҕаттар» (Колымана солисткалыыр) үҥкүүтэ, «Дьээ буо» «Тускул» КК фольклорга бөлөҕүн композициятын көрдөрдүлэр, иһитиннэрдилэр. Бу түһүмэҕи быйылгы дойдулар икки ардыларынааҕы «Праздник Терпсихоры» хас да төгүллээх лауреата, Маҕарас нэһилиэгин киэн туттуута «Күлүмчээнэ» үҥкүү ансаамбыла «Дьөһөгөй» үҥкүүтүнэн түмүктээтэ. Бу түһүмэх саҕаланыытын Хатас орто оскуолатын муусукатын учуутала, мелодист, ырыаһыт Николай Андросов — кырыымпаҕа, дэгэрэҥ ырыа маастара, уһуйааччы Николай Протасов — күпсүүргэ, Вилена Константинова хомуска оонньообуттара киһи сүргэтин көтөҕүөн көтөҕөр. Ол кэннэ биһиги «Тускуллар» айар-дьайар эйгэбитигэр сиэттиһэ сылдьан бэйэ-бэйэбитин ситэрсэр Хатастааҕы оҕо ускуустубатын кэлэктиибин норуодунай үнүстүрүмүөннэрин ансаамбылын (салайааччы Н.К.Иванова) тыыннаах доҕуһуолунан күн бүгүҥҥүгэ диэри уостан түспэт, күн бүгүҥҥүгэ диэри тэтимнэрин ыһыктыбатах, аныгы да кэмҥэ ахсаабатах, мөлтөөбөтөх «Кырдал кыыһа», «Күрүлэс күргүөм күннэргэ» ырыалар Колымана толоруутугар биир тыынынан ылланнылар. Маны тэҥэ кини эстрада ырыаларын эмиэ үрдүк таһымнаахтык толортоото.
Күн сирин көрдөрбүт икки кыната – кыргыттара ыллаан чуопчаардылар. Колымана быйыл Уус Алдаҥҥа буолар Манчаары оонньууларыгар успуорт уонна үҥкүү алтыһыытын туоһута — аэробика көрүҥэр Горнай улууһун сборнай хамаандатын биир чаҕылхай, бэриниилээх кыттыылааҕа. Бу хамаанда кэлэн көстөн ааспыта көрүөхтэн кэрэ. Хайа уонна быйылгы «Терпсихорабыт бырааһынньыгын» Кылаан кыайыылааҕа «Эр Дохсун» ансаамбыл толоруутугар «Ала Атамай» үҥкүү хара саҕаланыаҕыттан ытыс тыаһынан көрсүллүбүтэ эмиэ биир ураты уйаҕас, уран түгэн буоллаҕа. Манна даҕатан эттэххэ, Маҕарастан кэлбит ансаабыллар салайааччылара Олимпиада Текеянова — Колымана төрөппүт ийэтэ. Солистыы, куруутун соҕотохтуу ыллыы-үҥкүүлүү үөрэммит киһи күргүөм ырыаҕа, ансаамбылга үҥкүүгэ киирэрэ манан аҕай буолбатах дьыала. Бу түгэн киһи дьоҕуруттан-талааныттан, баҕа санаатыттан тутулуктаах. Колымана маны олох бэркэ сатыыр, кини күүстээх, дириҥ альт куолаһа күргүөм ырыаҕа ханан даҕаны чорбойбокко, тоһоҕолообокко төттөрүтүн киэргэтэн, ситэрэн, атын үрдүкү куоластарга акылаат буолан биэрэр, үҥкүүгэ эмиэ биир оннук хартыына.
Колымана маны таһынан Хатастааҕы норуодунай тыйаатыр биир маанылаах куоластаах ааҕааччыта, оонньооччута «Харыйа» диэн араадьыйа-испэктээккэ «Олоҥхо олохпут ситимэ» бырагыраамабыт чэрчитинэн суруйбут бырайыага Дьокуускай куорат «Норуот бүддьүөтэ» диэн күрэххэ бастаан, олоҥхо туруохтаах. Тэрээһин биир долгутуулаах түгэнинэн Бразилия курдук ыраах сиртэн көтөн кэлбит эҕэрдэ буолла. «Дьиэҕэ олорон айанныыбыт» бырайыакпыт доҕотторо эҕэрдэлээтилэр. Ити курдук, бииргэ буолар бигэ санаалаах «Тускул» КК түмсүүлэрэ уонна бииргэ үлэлэһэр тэрилтэлэрбит, Горнай улууһун Маҕарас нэһилиэгин айар-тутар кэлэктииптэрэ түмсэн, сомоҕолоһон Колыманабыт сулуһун чаҕылыччы уматтыбыт. Үлэ үтүө түмүгүн бэлиэтээн киэһэбит сүрүн дьоруойун Дьокуускай куорат салалтата, олохтоох дьаһалта, төрөөбүт төрүт дойдутун дьоно, бииргэ үлэлиир кэллиэгэлэр бэлэх-туһах туттардыбыт, салгыы бииргэ буоларга эрэлбитин эттибит.
«Саха сирэ», edersaas.ru cаайтка анаан Наталья РУФОВА