Ил Дархан Айсен Николаев муус устар 25 күнүгэр өрөспүүбүлүкэ судаарыстыбаннай былааһын ситэриилээх уорганнарын үлэтин түмүктэрин туһунан Ил Түмэҥҥэ иһитиннэрэригэр, ааспыт сыл бүтүүтүгэр “Туймаада” агрохолдины тэрийэр туһунан быһаарыы ылыныллыбытын туһунан эппитэ. Итинэн сибээстээн, “Туймаада” ҮАПК генеральнай дириэктэрэ Петр Ефремов агрохолдинг тэриллэр сыалын-соругун, хайдах үлэлиэхтээҕин туһунан маннык кэпсээтэ.
Агрохолдинг тоҕо тэриллэрий?
Ил Дархан 2018 сыл ахсынньы 11 күнүгэр таһаарбыт тыа хаһаайыстыбатын сайдыытын стратегическай хайысхаларын туһунан ыйааҕар бэйэ оҥорон таһаарар аһынан-үөлүнэн хааччыныыны үрдэтэргэ, ол иһигэр үрүҥ аһы астааһыны 61 %-ҥа, эти оҥорууну 30 %-ҥа, хортуоппуйу үүннэриини 66 %-ҥа, оҕуруот аһын 51 %-ҥа тиийэ улаатыннарарга эппитэ. Бу ыйааҕы олоххо киллэрэр инниттэн агрохолдинг тэрилиннэ. Биһиги хампаанньабытыгар тирэҕирэн.
Алтынньы ыйга биһиэхэ “Анаабыр алмаастара” ААУо иһинэн үлэлии олорбут түөрт хаһаайыстыба: Хатастааҕы сибиинньэ комплекса, “Нөмүгү” агрофирма, “Бөртө” сылгы собуота, “Өлүөхүмэ кыладабыайа” бэриллибиттэрэ. Кэлин “Туймаада-Лизинг” киллэриллибитэ. Бу күннэргэ “Сайсары” бааһынай ырыынага киирэрэ быһаарылынна, кэлэр өттүгэр “Сахаплемхолбоһук” ынах сүөһүнү иитэр салаата тардыллыахтаах. Биһиги билигин бу хаһаайыстыбаларбытын киинниир тэрээһининэн дьарыктана сылдьабыт. Ааппыт-суолбут билиҥҥитэ уларыйа илик. Юридическай боппуруостары барытын быһааран, ыам ыйын 22 күнүттэн, Сайылык күнүттэн, агрохолдинг быһыытынан үлэлээн-хамсаан барыахтаахпыт.
Уотар пууннар, түргэнник ситэр салаа
Эти оҥоруу таһымын үрдэтэр сыалтан, урукку сыллар үгэстэрин сөргүтэн, уотар пууннары тутуохпут, үлэлии турар пууннарга көмөлөһүөхпүт, кинилэри кэҥэтиэхпит. Нэһилиэнньэттэн субан сүөһүнү атыылаһан ылан, күһүн уотууга туруоран, алтынньыттан саҕалаан үрдүк хаачыстыбалаах, сибиэһэй эт киин куорат ырыынагар атыыга мэлдьи баар буолуутун хааччыйыахпыт. Улуустарга бэйэбит этиилэрбитин, бырайыактарбытын ыыттыбыт. Холобур, Амма улууһа Соморсуҥҥа уотар пууну тэрийэр былааннааҕын биллэрдэ, ону олоххо киллэриигэ көмөлөсүһэн, бииргэ үлэлиэхпит.
Муус устар саҥатыгар ыытыллыбыт мунньахха Айсен Сергеевич Бастакы Бэрэсидьиэн Михаил Николаев саҕалааһынын сөргүтэн, түргэнник ситэр салааҕа ылсарга эттэ. “Сибиинньэ ииттиэхпитин, аһылыга кыайтарбат”, — диэн элбэх киһи этэр. Ити иһин, Хатастааҕы сибиинньэ комплексыттан сибиинньэ оҕолорун ылан, комбикуорманан хааччыйан туран, улуустарга таһааран сэттэ-аҕыс ыйдарыгар диэри ииттэрэ биэриэхпит. Итиэннэ үлэлэрин төлөбүрүгэр сибиинньэ этин чэпчэки сыанаҕа атыылыахпыт. Балык соҕотуопкатыгар эмиэ кэккэ бырайыактар бааллар, кэпсэтиилэр ыытылла сылдьаллар. Тыа дьоно эти-үүтү туттарарын таһынан, сайын-күһүн сир аһын соҕотуопкалаан дохуот киллэринэр усулуобуйата тэриллиэҕэ, оту эмиэ туттарыахтарын сөп. Онуоха сөптөөх механизм оҥоһулла сылдьар.
Чэпчэтиилээх сойуомнар
Үлэни-хамнаһы тэринэргэ эбэтэр тиэхиньикэ атыылаһарга быһаарыммыт кэпэрэтииптэр даҕаны, биирдиилээн даҕаны дьон кирэдьиит ылалларыгар уустуктары көрсөллөр, балакыыта элбэҕиттэн эрэйдэнэллэр, аны ирдэниллэр докумуоннары сатаан толорботтор.
Бу кыһалҕаны быһаарар сыалтан агрохолдиҥҥа тыа хаһаайыстыбатын табаарын оҥорооччуларга үп-харчы табыгастаах ырычааҕа оҥоһуллуохтаах. Ол курдук, агропромышленнай комплекс пуондата тэриллэн, сойуом инвестиционнай бырайыактарга уонна үлэ эбийиэктэрин тутууга 1,5 %-ҥа, соокупка уо.д.а. сыалга 5 %-ҥа бэриллиэхтээх.
Сүөһү иитэр комплекстары тутуу
Ыйаахха кэлэр биэс сыл устата сүүс толору мэхэньисээссийэлээх сайылык, 50 кыстык хотоно, 200 сылгы базата тутуллуохтааҕа этиллибитэ.
Туймаада” ҮАПК сүөһү иитэр комплекстары тутууга ааспыт сыллартан таһаарыылаахтык үлэлээн кэллэ. Холобур, билигин Бүлүү улууһугар “Мастаах” кэпэрэтиип комплексын иккис уочаратын, “Кыргыдай” кэпэрэтиип саҥа комплексын тутуу саҕаланна. Онуоха Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтэ тутуу ороскуотун
80 %-ын төлүүр, субсидиятын аҥаарын быйыл, хаалбытын эһиил көрөр, ордубут 20 %-ын Арассыыйа бырагырааматыгар киллэрэргэ үлэлэһэр. Хаһаайыстыбалар субсидиялара хаһан кэлиэр диэри биһигиттэн сойуом ылан, тутууларын саҕалаатылар. Биллэрин курдук, саҥа хотоннорго араас хампаанньалар оҥорбут ынаҕы ыыр, үүтү сойутар уо.д.а. тэриллэрэ аҕалыллар. Олор алдьаннахтарына, саппаас чааһы булууга уустуктары көрсөллөр. Ити иһин Ил Дархан чопчу хампаанньалары кытары үлэлэһэр соругу туруорда, кууһунан ыларга сыана арыый удамыр, саппаас чааһы кииннээн хааччынарга табыгастаах буолуо диэн.
Батарыы – биир сыананан
Кистэл буолбатах, хортуоппуйга уонна оҕуруот аһыгар үлэлиир хаһаайыстыбалар үүнүүлэрин кыһын харайар сирдэрэ суох буолан, күһүн чааһынай эргиэмсиктэргэ бэрт чэпчэки сыанаҕа батарарга күһэллэллэр. Барыһырыахтааҕар ороскуоттарын да саптыбат буоланнар, сирдэрин кэҥэтэн, өссө элбэҕи үүннэрэргэ интэриэстэрэ сүтэр.
Киин куорат олохтоохторо улуустартан үрүҥ ас уонна эт аҕалылларыгар үөрэннибит эрээри, бу бородууксуйа сыаната араас буолан, бэйэ-бэйэтигэр күрэстэһиини оҥорор. Көрөҕүт дии: лиитирэ аҥаара 25 %-наах хайа эрэ улуус чөчөгөйө 220, атын улуус киэнэ 250 солк, суорат сыаната эмиэ араас. Атыылаһааччы удамыр сыаналааҕын талар, оттон ыарахан сыаналаах аһылык атыыламмакка хаалар, ол түмүгэр табаары оҥорооччу ночоокко тэбиллэр. Дьэ ити иһин, тыа хаһаайыстыбатын табаарын оҥорон таһаарааччылар батарыыга төбөлөрүн ыарытыннарбат усулуобуйалара тэриллиэхтээх. Кинилэр бородууксуйаларын Бааһынай ырыынагар миэстэ түүлэһэн, киһини наймылаһан атыылаан кэлбит буоллахтарына, билигин ырыынакка туттарыахтара, ону ырыынак үлэһиттэрэ итиэннэ биир тэҥ сыананан батарыахтара. Сыананы олохтооһуҥҥа улуустардааҕы соҕотуопкалыыр-астыыр хаһаайыстыбалары кытары сүбэлэһэ сылдьабыт. 1990-с сс. “Якутия” ҮАПК бастаан тэриллэригэр балыксыттары кытары маннык ньыманан үлэлээбиппит. Халыма балыга, Индигир балыга диэн араарбакка, барытын олохтоммут тэҥ сыананан атыылаабыппыт. Бородууксуйалара кэмигэр батарыллар буолан, балыксыттар махтанар этилэр.
Түмүк оннугар
Айсен Сергеевич тыа хаһаайыстыбатын сүрүн сыалынан өрөспүүбүлүкэ олохтоохторун аһынан-үөлүнэн хааччыйыы буолар диэн чопчу эттэ. Онон, тыа хаһаайыстыбатын тэрилтэлэрэ үчүгэй хаачыстыбалаах, иҥэмтиэлээх эттигинэн баай бородууксуйаны төһө кыалларынан элбэҕи оҥороннор, бастатан туран, нэһилиэнньэни аһатыахтаахтар, иккиһинэн, дохуот киллэринэн, базаларын хаҥатыахтаахтар. Онуоха агрохолдинг тирэх буолуохтаах.
Раиса Сибирякова, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru.