Афанасий Владимиров: “Конституцияҕа олохтоох салайыныыга уларытыылар саҥа кыахтары арыйыахтара”
Кэнники уонча сылларга олохпутугар-дьаһахпытыгар тахсыбыт уонна буола турар түгэннэр, гражданскай уопсастыбаны уонна судаарыстыбаны салайыы тиһигин бүттүүнүн сайыннарыы дойдубут Сүрүн сокуонугар – Арассыыйа Федерациятын Конституциятыгар уларытыылары киллэрэри ирдээбиттэрэ.
Бүгүн биһиги бүттүүн дойдунан дьүүллэһэбит, ырытыһабыт, чопчу түмүктэргэ кэлэбит уонна тус бэйэбит Арассыыйа Төрүт Сокуонугар уларытыылары киллэриигэ сыһыаннаах быһаарыныыны ылынабыт.
Олохтоох салайыныы уопсай бириинсиптэрин уонна мэктиэлээһиннэрэ бигэргэммит балаһыанньалар Конституцияҕа хайдах уларыйыахтарай?
Маннык түгэннэри бэлиэтиибин.
Бастакытынан, этиллэр көннөрүүлэр туһааннаах сиргэ-уокка нэһилиэнньэ баҕа санаатын толорор туһугар уопсай соруктары быһаарыыга судаарыстыбаннай былаас уорганнарын уонна олохтоох салайыныы уорганнарын хардарыта бииргэ үлэлээһиннэрин тиһигин быдан көдьүүстээхтик тэрийиэ.
Киллэриллэр уларытыылар муниципалитеттар сирдэрин-уоттарын – оройуоннар, поселениелар, уокуруктар кыраныыссаларын үөскэтиигэ сыһыаннаахтар, итилэр устуоруйаны уонна олохтоох үгэстэри учуоттаан чопчуланыахтара. Ити, иккиһинэн.
Уонна, үсүһүнэн, олохтоох салайыныы уорганнарын структураларын нэһилиэнньэ бэйэтэ олохтоох салайыыны тэрийии уопсай бириинсиптэригэр олоҕуран быһаарыаҕа. Ол эбэтэр олохтоохтор, нэһилиэнньэ муниципальнай тэриллии боппуруостарын быһаарыыга быһаччы кыттыахтара.
Маныаха Конституцияҕа олохтоох салайыныы бары мэктиэлээһиннэрэ уонна бириинсиптэрэ оннунан хаалыахтара.
Олохтоох салайыныы уорганнарын бүддьүөттэрин бэйэлэрэ быһаарар буолууларын үрдэтии – олохтоох салайыныы уорганнарын бэйэлэрин тутаах соруктара. Төрүт Сокуоҥҥа уларытыылар олохтоох салайыныы уорганнара федеральнай сокуонунан олохтоммут олохтоох суолталаах боппуруостары быһааралларын, ол иһигэр муниципальнай бас билиилэрин бэйэлэрэ салайаллар, торумнууллар, бигэргэтэллэр уонна олохтоох бүддьүөтү толороллор, олохтоох нолуоктары уонна хомуурдары киллэрэллэр диэн көрөр.
Саха сиригэр билигин 445 муниципальнай тэриллиилээхпит уонна кинилэртэн үгүстэрэ бэйэлэрин дохуоттарын суотугар олохтоох суолталаах боппуруостары бэйэлэрэ быһаарар кыахтара суох. Конституция нуорматынан бигэргэммит олохтоох нолуоктары уонна хомуурдары хомуйар бырааптаналларын туһунан балаһыанньа олохтоох бүддьүөтү толорууга тирэхтэртэн биирдэстэрэ буолуоҕа дии саныыбын.
Биһиэхэ хас биирдиибитигэр киһи чэгиэн туруга – бу тугунан да кэмнэмэт баайа. Олохтоох салайыныы уорганнара федеральнай сокуонунан көрүллүбүт компетенциялар чэрчилэринэн мэдиссиинэ көмөтүнэн туһаныыны хааччыйыахтара, ити, туох-ханнык иннинэ, оҥоһуллар мэдиссиинэ өҥөтүн хаачыстыбатыгар дьайыаҕа.
Конституцияҕа уларытыылар түмүктэригэр олохтоох салайыныы уорганнара сокуонунан олоҕурбут боломуочуйаларын маннык боломуочуйалары толорууга үбүлээһин эрэ баар буоллаҕына ыытыахтара.
Олохтоох салайыныы олохтоох суолталаах боппуруостары нэһилиэнньэ бэйэтэ быһаарыытын, муниципальнай бас билиини салайыыны бу сир-уот хас биирдии олохтооҕун баҕа санаатыгар олоҕуран хааччыйар тэрилтэ быһыытынан, туһааннаах сиргэ-уокка нэһилиэнньэ интэриэһин хааччыйыыга судаарыстыба уопсай соруктарын быһаарыыга болҕомтону туһаайар.
Уопсастыба, дойдубут хас биирдии киһитин, гражданинын интэриэстэрин олоххо киллэрии уонна көмүскээһин – бу судаарыстыба сүрүн анала, итини Арассыыйа Конституциятыгар уларытыылар бөҕөргөтөр кыаҕы биэриэхтэрэ.
Конституцияҕа уларытыылар аһаҕас былаас демократическай төрүтүн күүһүрдэллэр, олохтоох салайыныы боломуочуйаларын оннунан хааллараллар уонна тиһиккэ барытыгар туруктаах уонна бигэ тирэхтээх буолууну түстүөхтэрэ.
Афанасий Владимиров, Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Дарханын
уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтин Бырабыыталыстыбатын
Дьаһалтатын Cалайааччы
Женни СТРЮКОВА бэлэмнээтэ.