Сыстыганнаах дьаҥ кэмэ саҕаланыаҕыттан, сааҥсыйа олохтонуоҕуттан омук сирдэригэр барыы-кэлии уустугурбутунан да, бэйэбит өрөспүүбүлүкэбитигэр дьону сынньатыыга улахан болҕомто ууруллар буолла. Өскө олохтоох туризмы сайыннарыыга сонун сүүрээннэр толкуйданар, араас туристическай кластердар тэриллэн эрэр эбит буоллахтарына, дьон доруобуйатын бөҕөргөтөр санаторийдарга ураты болҕомто ууруллара кэм ирдэбилинэн буолла.
Бу туһунан биһиги “Абырал” санаторий кылаабынай бырааһа Алена Иванованы кытта кэпсэтэбит.
Абыраллаах “Абырал” тэриллиитэ
— Алена Николаевна, былырыын “Абырал” санаторий тэриллибитэ 20 сыллаах үбүлүөйүн бэлиэтээбит эбиккит дии?
— Өрөспүүбүлүкэҕэ дьон доруобуйатын бөҕөргөтөр «Абырал» санаторий 2001 сыллаахха бэс ыйын 27 күнүнээҕи СӨ Идэлээх сойуустарын федерациятын бэрэссэдээтэллэрин сэбиэ-тин уурааҕынан тэриллибитэ. Оччолорго сойуус салайааччыта Спиридон Сосин дьон доруобуйатын бөҕөргөтүүгэ социальнай хайысхалаах үлэлээх абыраллаах тэрилтэ хайаан да наадатын өйдөөн маннык дьаһалы ылбыта.
Билигин устааппытыгар олоҕуран, тэрилтэ СӨ Идэлээх сойуустарын федерациятын иһитинэн үлэлиир. Санаторийга дьон неврология, гастроэнтерология, кардиология, пульмонология, оториноларингология, ревматология, дерматология, гинекология, педиатрия, эндокринология, сүһүөх ыарыыларыттан доруобуйаларын бөҕөргөтөллөр. Маны таһынан, массаас, мануальнай терапия көрүҥнэринэн туһаналлар.
Мин “Абыралга” 2017 сыллаахха кылаабынай бырааһы эмтиир үлэҕэ солбуйааччынан ананан кэлбитим. 2018 сыллаахха кылаабынай бырааһынан анаммытым. Иккис үөрэҕим — экэнэмиис. Онон, бастатан туран, иэстэн босхолонуу боппуруоһун быһаарыы турбута. Туох кистэлэ кэлиэй, ордук хамнаска, хомунаалынайга иэһи төлөөһүҥҥэ олус уустук этэ. Бүддьүөттэн үбүлэммэт тэрилтэ буолан, үбүлээһини булуу-талыы соруга турбута.
Үбүлэнии боппуруоһа уустук
— Үгүс киһи эмтиир хайысхалаах буолан, санаторийы Доруобуйа харыстабылын министиэристибэтин тэрилтэтэ буолуо дии саныыр.
— Саха сиригэр үс эрэ санаторий баар: “Чэбдик”, “Абырал” уонна АЛРОСА “Горняк” санаторийа. “Якуткурорт” иһинэн үлэлээбит “Хоту” санаторий сабыллыбыта, Сунтаар улууһунааҕы Кэмпэндээйи санаторийа Үөрэх министиэристибэтигэр бэрилиннэ.
Кырдьык, үгүс дьон “Абырал” санаторий Доруобуйа харыстабылын министиэристибэтин иһинэн үлэлиир курдук саныыр. СӨ Идэлээх сойуустарын федерациятын салайааччыта Николай Дегтярев санаторийдары доруобуйа харыстабылын салаатыгар биэрэр боппуруоһу көтөҕө сылдьыбыта да, кыаллыбатаҕа. Уопсайынан, санаторий, курорт тэрилтэлэрэ РФ Тутулуга суох идэлээх сойуустарын федерацияларын бас билиитигэр киирэллэр. Идэлээх сойуустар үлэһит дьон усунуостарыттан үбүлэнэллэр. Ол онно “санаторийдары бөҕөргөтөргө” диэн туспа ыстатыйа суох. Ол иһин биһиги 100% “хозрасчетнай” дэнэр тэрилтэбит, анал устаапка олоҕуран үлэлиибит. Онон тэрийэр үлэттэн саҕалаан, хаһаайыстыбаннайыгар тиийэ барыта санаторий кылаабынай бырааһыгар сүктэриллэр. Кэмиэрчэскэйэ суох автономнай тэрилтэ буоларбыт быһыытынан, урбаан эйгэтигэр эмиэ хапсыбаппыт.
— Оччотугар хантан үбүлэнэҕитий?
— Үбүлээһин үс хайысханан оҥоһуллар. Бастакытынан, 44‑с Федеральнай сокуоҥҥа олоҕуран судаарыстыбаннай хантыраах куонкуруһугар кыттабыт. Иккиһинэн, үбүлээһин 40‑тан тахса бырыһыана Социальнай страхование пуондатыттан киирэр (инбэлииттэргэ көрүллэр харчы). Үсүһүнэн, санаторий бэйэтэ эбии дохуот киллэринэр. Ону тэҥэ Үлэ уонна социальнай харысхал министиэристибэтэ тыыл бэтэрээннэригэр чэпчэтии оҥорор, путевкаларын харчытын толору толуйар, Тыа хаһайыстыбатын министиэристибэтэ бэйэтин үлэһиттэригэр путевкаларын сыанатын толуйуо эбит да, хоту дойду дьоно үлэлэрин быраҕан, сынньана, доруобуйаларын бөҕөргөтө кэлэр кыахтара суох. Үлэ уонна социальнай харысхал министиэристибэтэ “Чэбдик” санаторийга уонна бэйэтэ көрөр-истэр Рихард Зорге уулуссатыгар баар реабилитациялыыр киинигэр бэтэрээннэрин ыыталыыр.
Пандемияҕа оҕустарыы
— Дьиэҕит наһаа да эргэрбит эбит. Эмчиттэргит күүстээх буоланнар, “Абыралы” аатын ааттата сылдьаллар дуу диэн көрдүм.
— Мин бастаан кэлэрбэр бу 100 куойкалаах дьиэ олох өрөмүөн диэни көрбөтөҕө ырааппыт этэ. Барыта тэстэ турара. Үлэһиттэр бэйэбит күүспүтүнэн тас көстүүтүн тупсаран, өрөмүөн ыыппыппыт. Бэркэ кыаҕыран, өрө көтөҕүллэн үлэлээн испиппит баара да, биһигини сыстыганнаах дьаҥ пандемията тэптэ. Аҥардас санаторийы тутарга сылга 51 мөлүйүөн солкуобай наада. Онно хамнас, нолуок, хомунаалынай киирэр. 2018–2019 сылларга балаһыанньабыт лаппа тупсубута. Хомунаалынай өҥөнү, уоту, ууну — хозрасчетнай тэрилтэ буолан, барытын бэйэбит төлүү олоробут. Онуоха туох да чэпчэтии көрүллүбэт. Пандемияҕа улаханнык оҕустарбыт тэрилтэ биһиги баарбыт. Бары барыта сабыллан, бобуллан 2,5 сыл үлэлээбэккэ олорбуппут. Тэрилтэбитин дьаҥ кэмигэр обсерватор оҥорбуттара. 3,5 ый хамнаһа суох үлэлээбиппит. Туруорсан-туруорсан Ил Дархан төлөбүрүн ылбыппыт. Маныаха куорат мээрийэтэ үчүгэйдик өйөөбүтэ, бары кыһалҕабытын Ил Түмэн дьокутаата Антонина Григорьева өйдөөн, улаханнык өйүүр. Быйыл балаһыанньабыт ордук ыараата. Ол төрүөтэ — социальнай хантыраах биллэ аҕыйаата. Страховой полиһынан эмтииргэ 30 куойкалаахпыт. Ити биһиэхэ дохуот биэрэр ыстатыйа этэ. Быйыл наһаа аҕыйах квотаны көрдүлэр.
Пандемия кэмигэр “Анаабыр алмаастара” хампаанньа сыстыганнаах дьаҥ кэмигэр дуогабар оҥостон баахтаҕа үлэлиир дьоннорун иккилии нэдиэлэ обсерваторга көрбүппүт-истибиппит. “Газпромнары” кытта үчүгэйдик үлэлээбиппит. Красноярскайтан, Самараттан ыыталаабыттара. Хас биирдии киһи олорор сирин, аһын-үөлүн төлөөн олордубуттара.
Улуустарынан сырыы
— Ханнык баҕарар тэрилтэ бэйэтин ороскуотун уйунар өрүтэ — кэмиэрчэскэй өҥөнү оҥоруу. Онуоха эһиги туох үлэни ыытаҕытый?
— Путевка атыылаан, реклама биэрэн, курсовкалары оҥорон — үлэ барар. Итиннэ бырагыраама арааһын киллэрбиппит. Таһыттан сылдьар дьоҥҥо тустаах өҥөнү оҥоробут. Сыстыганнаах дьаҥ пандемиятын иннинэ массаастыыр дьоммутун, “кирээспитин” илдьэ сылдьан, чугастааҕы улуустарынан нэдиэлэ устата үлэлээбиппит. Ол курдук, Горнай, Нам, Хаҥалас улуустарын олохтоохторо биһиги өҥөбүтүнэн хото туһаммыттара. Бастакы сылбытыгар тахсыылаахтык үлэлээн, 2014 сылтан ыла мунньуллубут иэстэри төлөөбүппүт.
Кэпсэлгэ сылдьар эмчиттэр
— Эмчиттэргит, кырдьык, кэпсэлгэ сылдьыахтарын сылдьаллар эбит. Көрөллөрө-истэллэрэ, билиилэрин таһыма олус үрдүк.
— Санаторийбыт эмчиттэрэ уонна үлэһиттэрэ уопуттарынан, сатабылларынан тарбахха баттанар дьон. Ол да иһин биһиги быраастарбытын уонна сиэстэрэлэрбитин хайҕаан, дьон «Абыралга» талаһар. Массажистар ханна да суох үлэһиттэр. Үһүөн бэйэлэрэ тус-туспа ураты ньымалаах дьон. Холобура, Филипп Дьячков курдук массажист кыайан хаампат дьону хаамтаран таһааран, махтал бастыҥын ылар киһи буоллаҕа. Иннокентий Рязанскай эмиэ олус убаастанар массажист. Наһаа иллээх кэлэктиип-
тээхпит. Төһөнөн уустуктары көрсөбүт да, соччонон бэйэ-бэйэбитин өйөһөбүт. Үлэһиттэрбэр ааным өрүү аһаҕас. Сыл аайы дьоммун сынньатабын. Атырдьах ыйыгар үгэс быһыытынан Аммаҕа, Булууска, Еланкаҕа, Күрүлүүргэ баран сынньанан кэлэбит.
— “Этии кинигэтигэр” көрдөххө, дьон махтала сүҥкэн эбит.
— Биһиэхэ сүрүннээн саастаах дьон сылдьаллар. Кинилэргэ ураты болҕомтолоохтук, иһирэхтик сыһыаннаһабыт. Култуурунай бырагыраамабытын табыгастаахтык тэрийэбит. Сайын Ботаническай садка, Атласовтар уһаайбаларыгар, Чочур Мырааҥҥа сырытыннарабыт. Психологпыт Мария Амыдаева Губинскай управа дьахталларын сэбиэтин чилиэнэ. Инньэ гынан, култуурунай тэрээһиннэргэ өрүү өйөбүлү ылар киһи. Ол курдук, сынньанааччыларбытын тыйаатырдарга кытта босхо сырытыннарабыт.
…Билигин бэйэ сиригэр оҥоһуллар табаарга, туризм салаатыгар, доруобуйаны бөҕөргөтүүгэ — барытын миэстэтигэр оҥоруу, тэрийии ирдэнэр кэмигэр “Абырал” санаторийын курдук олус наадалаах тэрилтэҕэ хаһааҥҥытааҕар да улахан болҕомтону уурар кэм кэллэ. “Абырал” санаторий үлэлиир хайысхата үгүс: Абалаах бадараана, Кэмпэндээйи тууһа, Саха сиригэр үүнэр эмтээх от-үүнээйи. Бу маны барытын санаторий эмчиттэрэ хото туһана сылдьаллар. Дьон сөбүлээн эмтэнэр тэрилтэтэ быйылгыттан ыла саҥа сүүрээннэри тобуларыгар тустаах тэрилтэлэр көмөлөһөллөрүгэр эрэнэбит уонна бу тиэмэни хонтуруолга ылан, салгыы суруйуохпут.
Елена Потоцкая.