Кулун тутар 28-31 күннэригэр Бүлүүтээҕи Н.Г. Чернышевскай аатынан педагогическай кэллиэс төрүттэммитэ 95 сылын бэлиэтиир. Үөрүүлээх тэрээһиҥҥэ өрөспүүбүлүкэ араас муннуктарыттан үгүс дьон ахтар-саныыр үөрэммит кыһаларыгар мустуохтара. Бу күннэргэ эрэдээксийэҕэ тапталлаах учууталларыгар барҕа махталларын тиэрдэр үгүс сурук киирэр. Олортон бүгүн биир суругу билиһиннэрэбит.
1980 с. Н.Г. Чернышевскай аатынан Бүлүүтээҕи педучилищеҕа 10-с кылаас кэнниттэн туттарсан, 2 «д» курс устудьуона буолбутум. Аан бастаан физкультура уруога буолбутун хаһан да умнубаппын, бу баардыы өйдүүбүн. Отучча кыыс бары уҥуохпутунан саамылаһан кэчигирээн турдубут. Маша Шергина кэнниттэн мин иккис турдум. Сурунаал кыбыныылаах, бэйэтигэр сөрү-сөп быһыылаах-таһаалаах, көбүс көнөтүк туттан учууталбыт киирдэ.
Физкультура методикатыгар үөрэтэр учууталбыт Прокопий Нифонтович Абрамов сурунаалтан көрөн, биир-биир ааппытын ыйытан, оскуолаҕа спорт ханнык көрүҥүнэн дьарыктаммыппытын ыйыталаһан истэ. Мин аатым иһиллибитигэр: «Баскетболунан”, — диэн биир тылынан судургутук хоруйдаатым. Физкультура уруогар туох ирдэнэрин чуолкайдык быһаарда. Барыбытыттан биир форманы ирдээтэ. Ханнык секциялар хайдах араспысаанньанан ыытыллалларын, кимнээх дьарыктыылларын билиһиннэрдэ. Мин испэр баскетбол секциятыгар сылдьыбыт киһи диэн баҕалаах уруоктан таҕыстым. Ол күнтэн ыла спортивнай шортик, кеда, маҥан наскы көрдүүр түбүгэр түһэн, куорат маҕаһыыннарын кэрийэн атыыластыбыт, булуннубут.
Үөрэммит иккис-үһүс нэдиэлэбититтэн субуота аайы куурустар икки ардыларыгар бары көрүҥнэргэ күрэхтэһиилэр саҕаланнылар. Биһиги куурустан Маша Шергина, Уля Борисова,Полина Горохова, Ира Никифорова, Валя Васильева уонна мин буоламмыт баскетболга син куһаҕана суох оонньоотубут. Барыбытын Мария Абрамова дьарыкка ыҥырда. Ол күнтэн ыла дьарыктанан, араас албастарга, техникаҕа, быраабылаларга уһуйуллан барбыппыт. Баскетболга эрдэттэн оонньуур буоламмын, наһаа ыарырҕаппатаҕым. Мария Ивановна тиэхиньикэ элеменнэрин бэйэтинэн көрдөрөн быһааран үөрэтэрэ, такайара. Оонньуурга бириэмэ тиийбэккэ хааллаҕына, кыһыйа да саныыр этибит, хаһан оонньуурбутун кэтэһэрбит.
«Киһиэхэ дьулуур, тулуур наада…»
Биир дьарыкка Мария Ивановна баскетбол эрэ секциятыгар сылдьарбын билэн: ”Волейболга эмиэ сырыт,” – диэтэ. Волейболга оскуолаҕа оонньооботох буоламмын ыарырҕаппытым. Номнуо дьарык саҕаланан ырааппыт күннэриттэн сырыттым. Мария Ивановна Прокопий Нифонтовиһы сэрэппит быһыылааҕа, саҥата суох көрсөн, стройга туруоран, дьарыктаан барбыта. Бастакы дьарыкка элбэх тиэхиньикэҕэ үөрэннибит. Биир элемени хаста да хатылаан, бары сатыахпытыгар диэри дьарыктанныбыт. Эрдэттэн сылдьыбыт кыргыттар сатыыллара сүрдээх, дьарык аатын эттэр эрэ, толорбутунан бараллар. Кэннилэриттэн үтүктэн көрөбүн, онтум наһаа сатаммат быһыылаах, тириттим-хоруттум ахан. Ол күн наһаа сылайдым, салынным, ыарырҕаттым, сынтарыйдым. Нөҥүө күнүгэр көһүйүү бөҕөнү көһүйдүм. Онтон кэлэр дьарыкка кэлбэтим, итинниги мин хаһан да ситиэ суохпун дии санаатым. Кыргыттарым Уля, Маша, Полина салгыы дьарыкка сылдьаллар, эйиигин ыйытар дэһэллэр. Арай, физкультура уруогун аайы Нифонтович миигин булла. Строй иннигэр элеменнэри, упражнениелары көрдөрөөччүнэн «мөлтөх киһи» мин ыҥырыллабын, боппуруостарга эппиэттээччи – мин. Ити курдук икки-үс уруок ааста. «Хайдах да сатаныа суохпут баһыылаах, дьарыкка барыыһыбын», — диэн кыбыста-кыбыста дьарыкка тиийдим. Нифонтович мүчүк гынна, тугу да саҥарбата, кыһаммата эрээри мантан ыла биир да дьарыгы көтүппэт инигин диэх айылаах көрөн кэбистэ.
Онтон сыыйа ылсыһан дьарыктанан, кыахпын ылан бардым. «Киһи сатаабата суох, дьон сатыырын, кыайарын эн тоҕо сатыа, кыайыа суохтааххыный? Киһиэхэ дьулуур, тулуур наада», — диэбитин билиҥҥээҥҥэ диэри саныыбын, ити этиитин олохпор холобур быһыытынан туттабын.
«Биир үчүгэй таһымнаах күрэхтэһии отучча дьарыгы солбуйар»
Саҥа дьыл кэннитэн училище сүүмэрдэммит хамаандатыгар киирэн, олунньу ыйга Хабаровскай куоракка күрэхтэһэ бардыбыт. Уля биһиги көрөөччүнэн, үөрэнээччинэн саппааска сылдьабыт. Улахан киэҥ саалаҕа мэйиибит эргийиэр диэри мээчиги кэтээтибит, хайдах күрэхтэһэллэрин көрдүбүт. Тренербит аттыбытыгар олорон эрэ ким ханна сыыспытын, араас балыһыанньаҕа тугу-хайдах гыныахтаахпытын үөрэтэ-такайа олорор. «Киһи көрөн олорон эмиэ ылынар, үөрэнэр баҕайыта», — диир.
Күрэхтэһии кэнниттэн биир-биир ырытар этэ. Оонньуу кэмигэр сыыһа туттуу, мээчиги сүтэрии ханна барыай, баара. Онно биирдэ кыыһыран хаһыытаабытын, мөхпүтүн өйдөөбөппүн. Хамаанда бары биир киһи курдук мээчик, очукуо иһин оонньуурбутун ирдиирэ. Ыксыыры, ыгылыйары төрүт сөбүлээбэт этэ, холку буолуохха наада диирэ. «Биир үчүгэй таһымнаах күрэхтэһии отучча дьарыгы солбуйар, кичэйэн, кыһаллан, өйдөөн-төйдөөн күрэхтэһиҥ», — дииллэрэ учууталларбыт.
Волейболу, баскетболу таптаан-сөбүлээн оонньуурга, күрэхтэһэргэ Прокопий Нифонтович, Мария Ивановна Абрамовтарга такайыллан-үөрэнэн тахсыбыппыттан бэйэбин дьоллооҕунан ааҕынабын. Билигин да волейболунан, баскетболунан дьарыктанабын, училище кэнниттэн бырахпакка оонньуубун.
Биһиги ыалы сопхуостар икки ардыларынааҕы баскетбол күрэхтэһиитэ холбообута. Билигин дьиэ кэргэн түөрт оҕобутунаан бары волейболу наһаа сөбүлүүбүт, дьаныһан дьарыктанабыт, чөл олоҕу тутуһабыт, тэрилтэ, нэһилиэк, улуус, өрөспүүбүлүкэ чиэһин көмүскүү сылдьабыт.
Убаастабыллаах Мария Ивановна! Эн элбэх устудьуоҥҥа баскетбол, волейбол дьарыктарын ыытан, биһигини бэрээдэккэ, дьиссипилиинэҕэ, дьулуурга, тулуурга уһуйбутуҥ олохпут устата төһүү күүс-көмө буолбутун умнубаппын. Биһигини иитэн, үөрэтэн, дьарыктаан, өйбүтүгэр-санаабытыгар үчүгэйи иҥэрэн, үлэһит буоларбытыгар умнуллубат үгүс үтүөнү, сүҥкэн сабыдыалы оҥорбутуҥ иһин дириҥ махталбын тиэрдэбин. Баҕарабын үтүмэн үгүс үөрүүнү, чэгиэн-чэбдик доруобуйаны! Санаабытыҥ сатанан, толкуйдаабытыҥ туолан истин, чугас дьонуҥ тапталынан, сиэннэриҥ минньигэс мичээрдэринэн үйэҥ уһаатын, олоҕуҥ киэркэйдин!
Любовь СЕРГЕЕВА-ФИЛИППОВА,
педучилище 1983 с. выпускнига, Чурапчы улууһун Хайахсыт орто оскуолатын социальнай педагога, педагогическай үлэ бэтэрээнэ.
«Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru сайтка анаан.
Хаартыска: Ааптар дьиэтээҕи архыыбыттан