Ылдьаа тыаттан кэлэн иһэн, эргэ өтөх аттынан ааста.
Ата сиргэнэн таныытын тыаһатар. Кулгааҕа чөрөҥөлүүр. Ылдьаа арай көрдөҕүнэ, эргэ ампаар дьиэ кэнниттэн, туох эрэ арбаҕар баттахтаах кинини ыҥыран далбаатыыр. Онуоха иэнэ кэдэҥнээтэ, куйахата үмүрү тутта. Атын быһа кыпчыйан, бөтөрөҥүнэн түһэрдэ. Ат маны эрэ күүппүттүү, муҥ кыраайынан ыстанар. Уун-утары суолга туох эрэ маҥан турар эбит. Ат сиргэнэн туора ыстанна. Ылдьаа атаҕа өрө күөрэйэн, суолга кэтэҕэ титирии түстэ. Им балай хараҥаҕа ньимис гынна.
Төһө өр дөйүөрэн сыппыта буолла, өйдөнөн кэлбитэ кинини атаҕыттан ким эрэ соһон иһэр. Ылдьаа кытылга быраҕыллыбыт күстэхтии мөхсөр. Үөгүлээн иччитэх алаас иһин аймаата. Өлөр хаһыы эҥсилгэнэ төгүрүк алааһы толорон, өй дуораана буолан сатарыыр. Кини хаһыытыгар кыһаммакка, аҥаар илиитинэн кытаҕастыы ылбытын ыһыктыбакка, Арбаҕар баттах соһон иһэр. Кэннин да хайыһан көрбөт. Ханнык эрэ тэлгэһэҕэ соһон киллэрбитигэр, эҥин-дьүһүн ынырык сирэйдээх дьон, кинини өҥөйөн көрөллөр. Күлэн ырдьаҥнаһаллар. Соҕотох харахтаах диэн, эмиэ да икки чабырҕайдарыгар харахтаахтар да бааллар. Ылдьаа соһуллан таҥаһа илбирийэн этин тириитэ тиийэ дьүккү баран ыалдьар. Үрүҥ таҥастаах Арбаҕар баттах куобаҕы атаҕыттан умуһахха быраҕар курдук Ылдьааны ампаар иһигэр кыыратта. Кэтэҕинэн эркиҥҥэ сааллан эмиэ уҥан хаалла.
Эмиэ өйдөнөн кэлбитэ ампаар таһыгар дьон ботугураһаллара иһиллэр. “Уолдьаста дьэ. Хаанна таһаарыахха. Хаанна, хаанна!” диэн саҥаттан Ылдьаа ыксаата. Эмиэ да тоҥор курдук даҕаны көлөһүнэ сарт түстэ. Истиэнэ быыһыттан илиилэр сарбаҥныыллар. Ол кэмҥэ аан аһылынна. Баҕа курдук сирэйдээх киһи киирэн кэллэ. Киһиэхэ майгынныыр сирэйдээх, күлгэри курдук дьүһүннээх эмиэ баар. Кыймаҥнаан сыылаҥхайдыыр. Ылдьаа сарылаабытынан таһырдьа ыстанна. Халтаҥ сонун тэллэҕин ньылбы тутан хааллылар. Тыа быыһынан сүүрэн истэ. Сүүрэрин уоҕар кулгааҕа чуҥкунуур. Ойуур быыһыгар киирэн сирэйин-хараҕын дьүккүрүтэ тарта. Сүүрбэхтии түһээт, тохтоон тыын ылла. Үрэххэ уу иһэн, сэниэтэ суохтук иннин хоту дьүккүйэр.
Суолун сүтэрэн, сирэйин хоту айаннаан биир үүтээҥҥэ кэллэ. Маҥан баттахтаах оҕонньор соҕотох олорор эбит. Тоҕо эрэ сирэйин сабы баана сылдьар. Оҕонньорго муна сылдьарын кэпсээтэ. Кырдьаҕас манна тоҕо соҕотох, олорорун ыйыттаҕына сүгүн-саҕын эппэт. Туоҕу эрэ кистиир курдук. Арай эргэ сиэркилэ иннигэр көрдөҕүнэ оҕонньоро, былаатын уһулбут баҕа курдук сирэйдээх ат тииһин курдук атыгыраабыт тиистээх. Харахтара туртайа маҥхайбыт. Били кинини соһон тирилэппит киһи курдук. Ылдьаа оччолооҕу көрөн баран, сонун, бэргэһэтин харбаат таһырдьа ыстанна. Оҕонньоро кэнниттэн эккирэтэн таҕыста. Ылдьаа кэннин хайыһан көрбүтэ оҕонньор бу илиитэ сарайан иһэр. Тарбаҕын тыҥырахтара көтөр кыыл гиэнин курдук. Сирэйэ сытыйбыт тыҥа курдук көҕөрбүт. Ылдьаа куттаммыт санаатыгар атаҕын тыаһа тип-тибигирэс. Ханнааҕы сэниэтэ эбитэ буолла. Оҕонньор бу саба бэрийэн кэлбитигэр, аарыма бэскэ тииҥ курдук хатаастан таҕыста. Абааһы оҕонньор абаланан дэҥиэ тыҥыраҕынан, бэс хатырыгын хастыыр. Бөрө курдук аһыытынан маһы кирэр. Өс киирбэх маһа сууллаары иэҕэҥнээн барда. Кыыкынаабытынан сууллан иһэн ачаахтаах маска кыбылынна. Ылдьаа эһиллэн иһэн хапсан ылла. Абааһы оҕонньор бу ыттан тахсан иһэр.
***
Уулуссанан оҕолор баран истэхтэринэ Ылдьаа сүүрэн иһэр. Хараҕа быччайбыт аҕай. Кэннин хайыһар, үөгүлүүр.
“Куоту-уҥ, абааһы сырсан иһэ-эр!” — диир. Оҕолор көрө сатыыллар да туох даҕаны көстүбэт. Сорохтор өс киирбэх куоталлар. Ылдьааны аһара арыгылаан гэрээчикэлээбитин, тутан ылан кэлгийэн балыыһаҕа илтилэр. Хараҕа иирбит киһилии мээнэнэн сүүрэлиир. Утуйар укуолунан укуоллаан утутан кэбистилэр. Хас да күн арыгылаан, аанньа утуйбакка сылдьан баран, гэрээчикэлээбит. Хараҕар араас барыта көстөр буолбут эбит. Абааһы аһын аһаан бэйэтэ өлө сыспыт, дьонун да дэлби куттаабыт. “Дьоннор кэллилэр”, “Миигин илдьэ бараары кэллилэр” диэн утуталаабатах. Сарсыныгар аны уулуссаҕа тахсан оҕолору куттаабыт. Билигин балыыһаҕа сытан үс күн хаанын ыраастаатылар. Нэдиэлэ курдук сытыаран баран арыгытын эмтээтилэр.
“Дьэ, абааһы аһын аһаабатах ордук буолсу” диэн кэмсиннэ-кэмириннэ. Түүлүн санаатаҕына куттанар. Гэрээчикэлээн уулуссаҕа дьаабыламмытыттан дьонтон кыбыстар. Буолумуна, оҕолорун оскуолаҕа да күлүү гыннахтара.
“Мантан инньэ чөл олохтонноххо сатаныыһы” диэн кытаанах санааны ылынна.
Ородьумаан, “Суох, эн кэпсиэ!” (“Айар”, 2023 с.) кинигэттэн быһа тардыы