Көмүс хатырыктаах буоллар эрэ “Ньидьили собото” аатырар. Дьэ, ол Кэбээйини киэҥ сураҕырдыбыт бөдөҥ, эмис балыктаах улуу эбэ кытылыгар Арыктаахха 85-с хаарыгар үктэммит Василий Аркадьевич Ноговицын олорор. Баһылай сааһыгар дьүөрэтэ суох тэтиэнэх, этэ-сиинэ толору, өйө-санаата сырдык. Билиҥҥэ диэри илимин илиититтэн араара илик.
— Быыкаайык эрдэхпиттэн эһэбин батыһан улааппытым. Оҕонньор саха охсуута анньыылааҕын өйдүүбүн. Онтунан мууһу, хаары булкуйар курдук, чэпчэкитик, кэбэҕэстик көйөөччү. Куобаҕы эккирэтэн, ураҕаһынан быһа охсон ылара. Саарбыт кустары уонна кус оҕолорун ууга умуһуннаран, тыынан сырыһыннара сылдьан, эрдиинэн тобулута сынньара. Оччолорго сайын Ньидьили эбэни туораан, көс кэриҥэ тэйиччи сытар бэс күөллэргэ тиийэн илимнээччибит. Ол аайы сүгэнэн баллырдаммыт ыарахан баҕайы тыытын төттөрү-таары соһо сылдьара, тымтайга толору соботун сүгэрэ. Аны санаатахха, атаҕар лаппа кыанар, күүстээх киһи эбит.
— Бай! Ньидьили бэйэтэ собото суох этэ дуо?
— Ньидьили сэрии сылларыгар собото суоҕа. Өрүс балыга элбэх этэ. Ол саҕана кыл илим аҕыйах ыалга биир-икки баар буолааччы. Онтуларын харыстаан, өрүс балыгар алдьаттарбаттар. Соболууллар. Ол иһин, эһэм оччо ыраах баран эрдэҕэ. Оҕонньор балыктаан иһэн, тымтайыттан 5-6 собону ылан, алҕаан баран, эбэҕэ ыытарын көрөр-истэр этим. Сэрии быдан инниттэн саҕалаатаҕа буолуо. Собо балык 50-60-ус сыллартан биллибитэ. Онон, эһэм ыыппыт соболоруттан үөскээн тэнийбитэ диэн бигэ өйдөбүллээхпин. “Чинэкэни хорбуттарыттан, ол күөл собото киирэн үөскээбитэ” диэн олоҕо суох кэпсээн эмиэ баар. Тыа күөлүн собото орто кээмэйдээх, оттон бэс күөлүн собото наар бөдөҥ буолар. Иккис бигэргэтэр суолум – ити.
Баһылайтан 13 сыл балыс, биир ийэттэн төрөөбүт Агей Иванович Татаринов Ньидьили эбэҕэ собо балык үөскээһинин туһунан убайыттан төрүт атын номохтоох. Кини билигин 72 саастаах, урут нэһилиэгэр 12 сыл баһылыктыы сылдьыбыт эмиэ биир дьоһуннаах киһи. “Чагдаттан чугас сытар Чинэкэ диэн күөлү хорбуттарыгар уута көҥү түһэн, Ньидьилигэ көспүтэ. Онтон ыла соболоммута. Балык собуота Ньидьилигэ 1963 сылтан саҕалаан балыктыыр буолбута. Саас муус 2 миэтэрэ халыҥаабытын кэннэ 4-5 биригээдэ кэлэн муҥхалааччы. Собуот оройуону, өрөспүүбүлүкэни аһатан олорбута. Биир түһүүгэ 42 туонна собону хостоон тураллар. Ол муҥутуур көрдөрүү этэ”, — диэн кэпсиир Агей Иванович.
Биир дьиэ кэргэҥҥэ иитиллэн, биир эбэ уутун иһэн, соботун сиэн улааппыт ини-биилэр ити курдук икки аҥы эрдэ сылдьар буоллахтарына, эгэ, атыттар тугу туойалларын айбыт таҥара бэйэтэ билэн эрдэҕэ. Ама, ханна даҕаны сурукка киирэн бигэргэммэтэх муҥа буоллаҕа дуу?
Василий НИКИФОРОВ.
Виктор ЭВЕРСТОВ
хаартыскаҕа түһэриитэ.