Сахатын сирин, төрөөбүт норуотун чаҕылхай уола, улуу фото-кэрэспэдьиэнэ Виктор Прокопьевич Яковлев биһиги ортобутугар баара буоллар, уҥа саннын түһэрэн, кырыыбалыы соҕус туттан кэлэн-баран, сэмэлээн-хайҕаан, дьаһайан-иһэйэн, биир сиргэ таба олорбокко элэстэниэ этэ. Ити – кини профессиональнай «ыарыыта», быһыыта-майгыта. Үйэ аҥаарын чугаһатар кэмҥэ сэнтиниэр аҥаарыттан ордук ыйааһыннаах фотоаппаратуураны толору хааламмыт матаҕатын санныттан түһэрбэккэ иилинэ, соһо сылдьан иннин диэки дьүккүйбүтэ, Сахатын сирин, бүтүн аан дойдуну тилийэ көппүтэ, сур бөрөлүү сундулуйбута тутта-хапта сылдьарыгар, таһаатыгар кытта дьайбыта.
ҮӨРЭТЭЭЧЧИ-ТАКАЙААЧЧЫ
Дьиҥнээх экстремал фото-кэрэспэдьиэн диэн кини этэ. Өсөһө-баламата, тулуура-дьулуура, туруу үлэһитэ, санаатын булгуруппата, иҥнэн-толлон турбата, көнө сүрүннээҕэ онуоха сөп түбэһэрэ. Барытын күөнүнэн тыыран сылдьара, ситиһэрэ. «Фото-кэрэспэдьиэн олорон хаалыа суохтаах. Мэлдьи табыгастаах түгэни көрдүү, кыҥаан көрө сылдьыахтаах. Таба көрдөҕүнэ, түгэни туттаҕына туохтан да иҥнэн-толлон туран хаалбакка, бэл, Ил Түмэн мунньаҕар дьокутаат остуолугар да ойон тахсан «чып» гыннарыахтаах. Хайаан да икки-үс фотоаппараатынан өҥнөөх, боростуой гына тэҥинэн түһэриэхтээх. Оччоҕо эрэ сөптөөх каадыры тутаҕын», — диэн эдэр биир идэлээхтэрин мэлдьи үөрэтэрэ-такайара. Мария Васильева, Александр Назаров, Петр Оконешников, Виктор Эверстов курдук, о.д.а. киэҥник биллэр туйах хатарааччыларынан буолаллар. Бочуоттаах сынньалаҥҥа тахсыбытын кэннэ, кинини солбуйан СИА фото-сулууспатын салайан испит, элбэҕи эрэннэрэр үөрэнээччитэ Олег Николаев эрдэ олохтон бараахтаан улаханнык хомоппута.
ТОЛЛОН-САЛЛАН ТУРБАТ ЭТЭ
Виктор Яковлев, кырдьык, хайа да түгэҥҥэ иҥнэн-толлон турбат этэ. Онтуката, сорох ардыгар, сүөргүлүөх да, күлүөх да түгэннэри үөскэтэрэ. Бырабыыталыстыба дьиэтигэр Овальнай саалаҕа федеральнай таһымнаах мунньах кэмигэр ала-чуо бэрэсидьиэн Михаил Николаев кэннигэр олоппос аҕалан туруоран, онно салҕанан сааланы түһэрэн дьаһалта үлэһиттэрин ууга-уокка түһэрбиттээх.
2001 сыллаахха ууга тимирбит Ленскэй куораты чөлүгэр түһэрии кэмигэр оччотооҕу Арассыыйа ЫБМ-ын тойоно Сергей Шойгуну кытта хапсыһан, бардьыгынаһан ылбыттаах. Чаас аҥаарын курдугунан мунньахтаан бүтэн тахсыбыт Сергей Шойгу анаан-минээн кэлэн: «Извини, старик, не сдержался», — диэн Виктор Прокопьевич саннын таптайан ааспыта да сэнэммэт, киһи аахсар киһитэ буоларын көрдөрөр.
Оттон 2006 сыллаахха дойду бэрэсидьиэнэ В.В.Путин эмиэ Овальнай саалаҕа ыыппыт мунньаҕар киллэримээри харабыллара аппараатын мүччү ыһыгыннара-ыһыгыннара туппуттарын-хаппыттарын: «Табаарыс бэрэсидьиэн, манна миигин туталлар!» — диэн хаһыытаан Путин болҕомтотун тардан, кини көҥүлүнэн мунньахха киирэн түһэрэн турар. Ити курдук, «табыллыбыт каадыр туһа» диэн араас үрдүк таһымнарга, эппиэттээх, бэлиэ түгэннэргэ харса-хабыра суох дьаһанан түһэртээбит хаартыскалара ааспыты, билиҥҥини, кэлэр кэми ситимниир устуоруйа чахчылара, дьон-норуот махтана харыстыыр бас билиитэ, духуобунай баайа буолан, үйэлэргэ хааллахтара.
Виктор Прокопьевич бастыҥы туһанар, айар, олохтуур мөккүөрдээх, чахчы да саҥаны киллэрэр дууһалаах киһи этэ. Баардаах баара батарбакка, хаһыатчыт, бэчээт үлэһитин быһыытынан үрдүктэн үрдүк үктэллэри дьулурхайдык дабайбыта, саха суруналыыстыкатыгар саҥа суоллары тэлбитэ, аартыктары арыйбыта.
1960 сыллаахха «Молодежь Якутии» ыччат хаһыатыгар үлэлиир кэмигэр ССРС Суруналыыстарын сойууһун иһинэн кэтэхтэн фото-дьыала кууруһугар үөрэммитэ, хаартыскаҕа түһэрии кистэлэҥнэрин баһылаабыта. Саха фото-суруналыыстыкатыгар дойду киин хаһыаттарын ааннарын арыйбыта. Дойдутун, норуотун патриотун быһыытынан төрөөбүт Сахатын сирин, тыйыс, кэрэ айылҕатын, Хоту дойду хоһуун дьонун тустарынан «Правда», «Известия», «Советская Россия», «Сельская жизнь» хаһыаттарга эриэккэс хаартыскалары бэчээттэтэрэ.
ААН ДОЙДУ ТАҺЫМЫГАР
Талааннаах, кэскиллээх фото-суруналыыһы ССКП обкомун бастакы сэкирэтээрэ Семен Борисов таба көрөн, сыаналаан: «Маладьыас, эдэр киһигин. Дойдугун – Сахаҥ сирин сайдыытын, дьонун-сэргэтин үлэтин-хамнаһын сырдата тур», — диэн алгыһа, өйөбүлэ кини кэнэҕэски олоҕор, үлэтигэр ураты улахан суолталаммыта.
1962 сылтан «Кыым» хаһыат фото-кэрэспэдьиэнэ буолан буспута-хаппыта. 1969 сылтан сэттэ сыл устата – дойду Сонуннарга бэчээтин ааҕыныстыбатын (АПН) кэрэспэдьиэнэ. Дьоппуоннар «Никон», ньиэмэстэр «Розетлекс» курдук оччолорго күүстээх, сэдэхтик көстөр фотоаппарааттарынан сэбилэммит АПН кэрэспэдьиэнэ Саха сирин балысхан сайдыытын: алмаасчыттар, көмүсчүттэр, таас чоҕу хостооччулар үлэлэрин, Нерюнгри куорат, Бүлүүтээҕи ГЭС тутуллуутун, БАМ тимир суол, Кыһыл Сыыртан айылҕа гааһын ситимэ Дьокуускайга тардыллыытын, Киинтэн кый ыраах сытар хоту сиргэ тырааныспар бары көрүҥнэрэ сайдыыларын, тыа сирин чэрдээх илиилээх отчут-масчыт дьонун, силлиэлиин-буурҕалыын эрийсэр табаһыттар, булчуттар, балыксыттар тустарынан, култуура, үөрэх эйгэлэрин ситиһиилэрин, хотугу айылҕа хатыламмат кэрэ көстүүлэри үйэтиппитэ. 1976 сылтан тапталлаах «Кыымыгар» эргиллибитэ, эбиитин Сэбиэскэй Сойуус Телеграфнай ааҕыныстыбатын – ССТА штаты таһынан кэрэспэдьиэнинэн анаммыта.
Виктор Петрович киһитэ кини буолан, итинник үрдүк таһымҥа тахсыбыта. Аан дойдутааҕы тэрээһиннэргэ, дойду киин куораттарынан, Германияҕа, Англияҕа, Канадаҕа, Австралияҕа, Монголияҕа быыстапкаларга кыттан, омук дойдуларын сонуннары тарҕатар ааҕыныстыбаларын үлэхтэринэн, көрдөһүүлэринэн сэдэх хаартыстакаларын бэчээттэтэн, омуктар сайдыылаах технологияларыгар, уопуттарыгар үөрэнэн билиитэ-көрүүтэ, маастарыстыбата үрдээбитэ.
Өҥнөөх хаартысканы түһэрии ньыматын аан бастакынан баһылаабыта. 1982 сыллаахха САССР 50 сыллаах үбүлүөйүгэр «Якутия сегодня» диэн бастакы өҥнөөх фотоальбомун «Советская Россия» кыһаҕа бэчээттэппитэ. Тилэх баттаһыннара Дьокуускай куорат туһунан «Город на Лене» альбома тахсыбыта. «Итинтэн ыла араас тиэмэлэргэ, араас кыахтаах тэрилтэлэртэн альбом, буклет сакаастыыр буолбуттара», — диэн астына ахтара.
СИА ФОТО-СУЛУУСПАТА – КИНИ ОҔОТО
Виктор Прокопьевич дьону истэр, дьоҥҥо тылын тиэрдэр дьоҕурдаах, салайар талааннаах этэ. Ол да иһин 1993 сыллаахха саҥа тэриллэр Саха информационнай ааҕыныстыба — СИА фото-сулууспатын салайааччынан анаабыттара. Ити мээнэҕэ буолбатах. Кини үйэ аҥаарын чугаһатар кэмҥэ судаарыстыба интэриэһин турууласпыт судаарыстыбаннай бэчээт эйгэтин үлэһитэ, идеология фронун хорсун саллаата этэ. 90-с сыллартан олох, уопсастыба тутула уларыйбыт саҥа үйэҕэ, саҥа былааска туох-ханнык соруктар туралларын дьэҥкэтик өйдүүрэ, билэрэ. Өрөспүүбүлүкэ бэрэсидьиэннэрэ Михаил Николаев, Вячеслав Штыров, Ил Дархан Егор Борисов, бырабыыталыстыба, Ил Түмэн ыытар бэлиитикэлэрин, Уһук Хотугу сир уларыта тутуу ыар кэмнэрин туруулаһан этэҥҥэ туораан, бигэтик атаҕар туран, балысхан сайдыы суолугар үктэммитин дойду, аан дойду таһымынан сырдатыыга Улуу фото-суруналыыс, РФ, СӨ култуураларын үтүөлээх үлэһитэ, СӨ Суруналыыстыкаҕа судаарыстыбаннай бириэмийэтин, СӨ Суруналыыстарын сойууһун Ем.Ярославскай аатынан бириэмийэтин лауреата Виктор Прокопьевич Яковлев салалтатынан СИА фото-сулууспата үрдүк таһаарыылаахтык, айымньылаахтык үлэлээбитэ, үлэлиир.
Виктор Прокопьевич тиһэҕин төрөөбүт дойдутугар Бүлүүгэ командировкаламмыта. Хомойуох иһин, сырыытын түмүгүнэн былааннаабытын тиһэҕэр тириэрдибэккэ бараахтаабыта. Төһөлөөҕү оҥорбута, ситэрбитэ буолуой. Бу сырыыга бириэмэтэ, олоҕо тиийбэккэ хааллаҕа. Үөрэнээччилэригэр, туйах хатарааччыларыгар хааллардаҕа…
Иван КСЕНОФОНТОВ-СИЛИГИ.