Ааҕааччы суруга: Хоту сири баһылааһын судаарыстыба интэриэһэ буолуохтаах
Хотугу муоранан сырыы кылаабынай управлениетын (ГУСМП) дьаһалынан, 1937 сылтан Сангаар чоҕунан харгыһа суох Хотугу байҕалынан сылдьар ледоколлары, борохуоттары хааччыйбыт устуоруйалаах.
ХААЧЫСТЫБАЛААХ ЧОХ
Оччолорго Хотугу байҕалынан сылдьар ледоколлар, борохуоттар паарынан хамсатааччылаахтара. Хочуолларыгар таас чоҕу туһаналлара. Илин Сибииргэ хаачыстыбалаах ону ааһан, муораттан чугас уонна тиэйэн ыларга табыгастаах сиргэ турарынан, Сангаар уруудатын чоҕо эрэ ордуга. Дьабарыкы Хайа уонна Дьокуускай куорат таһынааҕы Хаҥалас чоҕо хаачыстыбалара мөлтөҕө.
Сангаар чоҕо Хотугу муора суолун баһылааһыҥҥа Илин Сибииргэ оруола үрдүгэ. Билигин Сангаар чоҕо икки хайысхаҕа оруола үрдээтэ. Ону туохтан көрөбүтүй? 2015-2020 сылларга Хотугу муора суолунан таһаҕаһы таһыы улааппыт. Сангаар чоҕо аны оттук буолбакка, туһалаах таһаҕас буолан өрөспүүбүлүкэ экэниэмикэтигэр оруола үрдүөхтээх. Элбэх чох хостонуохтаах. Иккиһинэн, Сангаар чоҕунан үлэлиир тепловой ыстаансыйа тутуллан, олохтоох нэһилиэктэри сайдыы суолугар үктэнэллэрин таһынан, үрүҥ көмүс бырамыысыланнаһын сайыннарыыга туһаныллыахтаах сиргэ, үрдүк күүрүүлээх уот ситимэ тардыллыахтаах.
Сангаар таһыгар аҕыйах тыһыынча сыл бүппэт чох баайдаах сирдэр халлаан сулуһун курдук элбэхтэр. Холобур, Мироновскай карьер Өлүөнэ кытылыттан 5 км эрэ тэйиччи сиргэ баар.
УОТ СИТИМНЭРИН ТАРДЫАХХА
Соторутааҕыта «Хотугу улуустарга үрдүк күүрүүлээх электроэнергияны тыһыынчанан килэмиэтирдээх сиргэ ким да тардыа суоҕа» диэн санаа туһүүлээх ыстатыйаны булан аахпытым.
Биһиэхэ, Кэбээйи улууһун Сэбээн Күөлүн таһыгар, канадецтар үрүҥ көмүһү хостууллар. Ол онно ханан да уот ситимэ тиийбэт сирэ. Онон электроэнергияларын дизельнэй ыстаансыйаттан ыла олороллоро чуолкай. Улахан уйуктаах массыыналар оттугу тохтоло суох таһаллар.
Өрдөөҕүтэ Сангаарга дьоҕус ТЭС тутабыт уонна Сэбээн Күөлгэ диэри үрдүк күүрүүлээх уот ситимин тардыахпыт диэн Вячеслав Штыров бэрэсидьиэнниир кэмигэр үгүс кэпсэтии тахсара.
Ханнык да улахан бырайыак аҕыйах сылынан олоххо киирбэт. Сүнньэ, табатык, олохтоохтук саҕалыахха наада. Ханнык баҕарар улахан стратегическай былаан олоххо киллэриллэригэр (сэриигэ курдук) плацдарм өйдөбүлэ баар. Күүһү мунньунар, сэниэ ылынар тирэх миэстэ.
Стратегия олоххо киириитэ биирдиилээн улуустар эрэ интэриэстэрин чорботуунан ситиһиллибэтэ өйдөнүллүөхтээх. Мин бу стратегия олоххо киириитин Кэбээйи улууһун чохтоох сирин элбэх электроэнергияны оҥорууга уонна Хотугу Байҕал таһаҕаһын таһыытыгар чоҕу элбэхтик хостоон туһаҕа таһаарыы – хотугу сири туһаныыга «плацдарм» суолталыахха диэн санаабын этэбин. Плацдарм суолталаан, Кэбээйи улууһун хотугу улуустар кэккэлэригэр киллэриэххэ сөбө. Урукку былаас кэмигэр чохтоох Сангаар ГУСМП дьаһалыгар үлэлээн, туһалааҕын дакаастаабыта.
ИНВЕСТИЦИЯНЫ ХАНТАН БУЛАБЫТ?
Сир баайын бас билиигэ ылбыт олигарх-монополистар инвестицияны кэскиллээххэ уга сатаабаттар, инфраструктураҕа наадыйбаттар. Ити баар түбэлтэлэр. Олох үөрэтэр диэн баар. Канаадалар Кэбээйи үрүҥ көмүһүн ханнык хайаҕаһынан, ханнык ньыманан бас билэн бачаачайдыыллар? Кинилэргэ үрдүк күүрүүлээх уот ситимэ тиийэрэ ордук буолбатаҕа буолуо дуо?
Үрдүк күүрүүлээх электроэнергия тиийэр сиригэр үрүҥ, кыһыл көмүс, сибиньиэс, мышьяк, хорҕолдьун баайдаах сирдэр дэлэйдэр. Саҥа инвестордар да көстүөхтэрин сөп. Хоту сири баһылааһын судаарыстыба интэриэһэ буолуохтаах.
Хотугу сири баһылааһын ыарахан. Саатар хотугу улуустарбыт олохтоохторун көһөн барыыларын бытаардар, кэлин олохторун усулуобуйатын тупсаран олохсуйалларын ситиһии былааннаныллыахтаах. Олоххо кыаллары оҥоро сатыырбыт ордук.
Никифор ТЕРЕХОВ-ЭМЭЭКИ,
Кэбээйи улууһун, Сангаар бөһүөлэгин бочуоттаах олохтооҕо.