Ис-үөс ыарыыта аан дойдуга киэҥник тарҕанна. Маныаха киһи сааһыттан тутулуга суох ыалдьыан сөп. Холобур, Саха сиригэр нэһилиэнньэ 50% иһэ-үөһэ ыалдьан, мөлтөөн-ахсаан көрдөрөрө бэлиэтэнэр. Итиннэ сыыһа аһааһын, ас хаачыстыбата, арыгыны иһии, стресс уо.д.а. биричиинэ буолар.
Дьокуускай куорат клиническэй балыыһатын гастроэнтерологияҕа отделениетын гастроэнтеролог-бырааһа, СӨ доруобуйа харыстабылын туйгуна Анна Михайловна ПОСТНИКОВА ис-үөс ыарыыларын туһунан кэпсээтэ.
Үчүгэй уонна куһаҕан холестерин
–Саха сирэ – сыллааҕы хамсааһына 100 С араастаах тыйыс тымныылаах, уһун кыһыннаах дойду. Онон, манна олорор киһи организма бу усулуобуйаҕа үөрэнэн, сөп түбэһэн биэрбэт. Холобур, сахаларга эттиктэр атастаһыылара (обмен веществ) соҕуруу олорор дьонтон атын – белково-липиднай. Ол эбэтэр сүрүннээн эт, балык астаахпыт (животный белок). Бурдук аһа, үүнээйиттэн ас белково-углеводнайга киирэр. Европеецтар эттиктэрин атастаһыыта белково-углеводнайга киирсэр. Онон, Саха сирин олохтоох дьоно ас буһарар уорганнарын үлэтэ соҕуруу олорооччулартан уратылаах. Ол курдук, белково-углеводнай ас түргэнник (15-30 мүнүүтэ) буһар буолан, сүрүннээн куртахха буһар. Оттон белково-липиднай ас ыараханнык уонна уһуннук (6-10 чаас) буһарынан, оһоҕоско буһар.
Саха сиригэр олорор дьон ас буһарар уорганнарын биһиги учуонайдарбыт В.Г.Кривошапкин, Л.Г.Чибыева, Д.Г.Тихонов, В.Т.Андросов, Э.А.Емельянова уо.д.а. үөрэтэн, чинчийэн көрбүттэрэ, элбэх саҥаны, уратыны булан ылбыттара. Ол түмүктэрин биһиги билигин үлэбитигэр туһанабыт уонна сахалар төрүт аспытыгар төннөргө сөпсөһөбүт.
Медицинэ наукатын дуоктара, профессор, академик Вадим Кривошапкин салалтатынан үлэлиир Доруобуйа институтун учуонайдара олохтоох дьон-сэргэ элбэхтик аһыыр астарын үөрэтэн, чинчийэн көрбүттэринэн, убаһа сыатыгар улахан туһалаах альфа-линоленовай кислота элбэх (20% тиийэ баар). Тэҥниир буоллахха, ынах сыатыгар ити кислота олох да суох.
Альфа-линоленовай кислота туохха нааданый? Бу кислота куһаҕан холестерины кытта холбоһон, буортута суох оҥорор, тымырга атеросклеротическай бляшка буоларын тохтотор.
Холестерин араастаах буолар. Судургутук быһаардахха, куһаҕан холестерин атеросклероз төрүөтүнэн буолар. Оттон үчүгэй холестерин киһиэхэ күүс, сэниэ биэрэр уонна тымырга бүрүөһүн оҥорон дьуккуруйууттан хаххалыыр, көмүскүүр.
Ыарахан ыарыыга тириэрдэр атеросклероз
— Билигин олус тэнийбит инфаркт, инсульт курдук ыарахан ыарыылар төрүөттэринэн атеросклероз буолар. Атеросклероһы үксүбүт сааһырбыт дьон ыарыытын курдук саныыбыт. Ол эрээри, бу ыарыы эдэр да дьону тумнубат. Ол эбэтэр, манна аһылык улахан оруолу ылар. Онон, кардиология уонна гастроэнтерология медицина араас салааларынан буолбуттарын да иһин, иккиэн сыаллара-соруктара биир – киһи доруобай, чөл буолуутун ситиһии.
Манна даҕатан эттэххэ, билиҥҥи кэмнэ учуонайдар санаалара арахсар. Сорох учуонайдар этэллэринэн, холестерин (сыалаах эт аһылык) атеросклерозка тириэрдэр. Оттон сорох учуонайдар итини утараллар. Үчүгэй холестерин, төттөрүтүн, бааһырбыт, дьуккуруйбут тымырга бүрүөһүн оҥорон, бааһырыыттан, дьуккуруйууттан харыстыырынан-хаххалыырынан туһалаах диэн бигэргэтэллэр.
Доруобай тымыр ис өттө эриэ-дэхси ньуурдаах буолар. Оннук тымырга холестерин тохтообот, бляшка (хаан сүүрэрин харгыстыыр) буолан олорон хаалбат. Учуонайдар этиилэринэн, тымыры бааһырдар сүрүн төрүөттэртэн биирдэстэринэн кэккэ астар буолаллар. Тымырга буортулааҕынан – подсолнух арыытын тоһоҕолоон бэлиэтииллэр. Оттон олива арыытын буортута суох дииллэр.
Биһиги өбүгэлэрбит үйэлэрин тухары белково-липиднай аһылыгынан аһаан кэлбиттэрин умнумуоҕуҥ.
Надежда ЕГОРОВА, “Саха сирэ” хаһыат, edersaas.ru