Самаан сайын силигилээн турдаҕына Саха сирин тыатын хаһаайыстыбатын туруу үлэһиттэрэ, бааһынай (пиэрмэр), тэрээһиннээх хаһаайыстыбалара, моой отчуттара күнү-дьылы баттаһа ходуһаҕа киирдилэр. Быйыл өрөспүүбүлүкэ Тыатын хаһаайыстыбатын министиэристибэтэ 441 881 туонна оту, 13260 туонна сенаһы, 29580 туонна сиилэһи бэлэмнииргэ сорудахтаабыта.
Туһааннаах министиэристибэ пресс-сулууспата иһитиннэрэринэн, саамай улахан былааннаах Мэҥэ Хаҥалас улууһа — 40000 туонна. Таатта улууһа — 35600 туоннаны, Сунтаар уонна Чурапчы улуустара — 34000‑түү тыһ. т., Хаҥалас улууһа — 31000 т. уо. д.а. кэбиһиэхтээхтэр (“Саха сирэ” хаһыат бэс ыйын 30 к. инфографиканы көр). Бу күннэргэ ардахтан үрэхтэрэ хааларыттан тахсан, халааҥҥа түбэспит Дьааҥы улууһа 8200 т кэбиһэр сорудахтааҕа…
Суордаахха иккис кыбаартал түмүгүнэн 137 хороҕор муостаах, 511 сыспай сиэллээх иитиллэн турбута, быйылгы да төрүөх (53 ньирэй, 130 кулунчук) куһаҕана суоҕа. СӨ Ил Дархана Айсен Николаев уу түстэ даҕаны хоромньуну ааҕыыны түргэнник ыытарга модьуйбута.
Былырыын үгүс сирдэргэ ойуур баһаара туран оттооһун үлэтин атахтаабыта. Ааспыт сылга 392 тыһ. иэннээх оттуур ходуһа сирэ охсуллан, 396275 туонна от (86 быр.) оттонуллубута, онон былырыыҥҥы былаан туолбатаҕа. Ол түмүгэр сүрүннээн илин эҥээр оройуоннарга сыл тахсар отторо тиийбэккэ, атыылаһан кыстаабыттара. Уустук балаһыанньаттан тахсар туһугар 256 мобильнай биригээдэ тэриллэн, өрөспүүбүлүкэ иһигэр уонна тас өттүгэр Амурга 37 тыһ. туонна оту соҕотуопкалаабыттара. Онон мобильнай биригээдэлэри тэрийиигэ Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтэ уопутурда уонна бу хайысханы быйыл да тутуһара буолуоҕа. Быйылгы оттооһун хампаанньата сорох улуустарга “тооппоор аһыҥа аргыстаах”, ууга барар кутталлаах, бэрт уустук соҕустук саҕаланна. Ол да буоллар, улуустар, хаһаайыстыбалар, моой отчуттар сыл тахсар отторун булунарга араас суолу-ииһи көрдүүллэр.
Дьэ, онон, хайдах тэринэн киирэн, туох кыһалҕалаахтарын туһунан билсиэҕиҥ
Сүлэҕэ ходуһаларын 80 бырыһыанын аһыҥа былдьаата
Холобура, сорох нэһилиэктэргэ оттуур ходуһаларын аһыҥа сиэбит Ньурба улууһа быйыл 33500 т оту соҕотуопкалыыр сорудахтаах. 2000 т сиилэһи угуохтара, 600 т зеленканы бэлэмниэхтэрэ. Ньурба улууһугар бааһынай хаһаайыстыбалара, биирдиилээн отчуттар окко кииритэлээбиттэр. Быйыл сайын Ньурбачаан, Сүлэ, Дьиикимдэ, Октябрьскай нэһилиэктэригэр аһыҥа өрө туран, күчүмэҕэйдэри көрсүбүттэр.
Павел Самсонов, “Сири оҥоруу сулууспата” ГБУ Ньурба улууһунааҕы салаатын кылаабыннай агронома:
— Улууспут 4 нэһилиэгэр аһыҥа сатыылаан, күчүмэҕэйдэри үөскэттэ. Ол курдук, Сүлэ нэһилиэгин оттуур ходуһатын 80 бырыһыанын аһыҥа сиэтэ. Онон сүлэлэр атын нэһилиэктэргэ — Үөдэйгэ, Чаппандаҕа, Дьаархаҥҥа, Мархаҕа оттуохтара. Оттон атын нэһилиэктэрбитигэр үүнүү куһаҕана суох. Ньурба таһынааҕы Чаппанда, Дьаархан нэһилиэктэригэр от үүнүүтэ үчүгэй, Маалыкай диэки эмиэ. Онон аһыҥкаттан эмсэҕэлээбит ходуһалаах нэһилиэктэр итилэргэ оттуохтара. Мелиорация үлэтэ — ууну халытыы Чаппанда, Таркаайы, Дьаархан нэһилиэктэригэр үчүгэйдик ыытылынна. “Мелиоводстрой” управление (сал. Васильев А. Б.) бу үлэни үчүгэйдик тэрийдэ. Аһыҥаны эмтээбиппит. Бурдук ыһыылаах бааһыналарбытын иккистээн ыстардыбыт. Уопсайынан ыллахха, “Силис” бааһынай хаһаайыстыбата, биирдиилээн да дьон дьааты ыһа сатыыллар. Ол гынан баран, сири-уоту барытынан эмтээтэххэ эрэ кыаллар (ардах түспэтэҕинэ, эмп 14 күн дьайар).
Быйыл аһыҥаттан сылтаан ото суох хаалбыт нэһилиэктэр атын нэһилиэктэри кытта кэпсэтиһэллэр. Ыраах сирдэргэ баран оттуурга 13 дьоҕус (мобильнай) биригээдэни тэрийдибит. От үүммүт сирдэригэр мобильнай биригээдэлэрбит эмиэ оттуохтара. СӨ Тыатын хаһаайыстыбатын министиэристибэтигэр сайаапкабытын түһэрбиппит, өйүөхтэрэ диэн эрэнэбит.
Хоромньулаах улуустар
Дьааҥы улууһугар ардахтан халааннаан быйылгы оттооһун олоччу күчүмэҕэй буолла. Ону тэҥэ Кэбээйи Сэбээн Күөлүн эмиэ үрэх хаатыттан тахсан ылбыта. Дьиҥэ, Сэбээн Күөлгэ сыспай сиэллээхтэригэр анаан эмиэ от бэлэмнииллэр эбит урукку дьылларга, быйыл ол хааллаҕа. Эбээн Бытантай улууһа таас үрэхтэр тахсыахтара диэн куттана олорор. Улуус баһылыга Гаврил Горохов бу күннэргэ Кустуурга, Дьарҕаалаахха балаһыанньаны билсэ барыам, уу тахсыбатар ханнык уонна саха дьонун сиэринэн “Бөтүрүөп күнүн” кэнниттэн киириэхпит диир.
Өлүөхүмэ улууһун Хоро сэлиэнньэтэ сааскы халааҥҥа түбэһэн, эмиэ улахан хоромньуну көрсүбүтэ. Ол да буоллар, олохтоохтор сууллубут оһохторун хаттаан тутан, күрүөлэрин-хаһааларын кыахтара тиийэринэн оҥостон, бэринэн, куурдунан, суолларын-иистэрин оҥостон, кыстыкка этэҥҥэ киирэргэ түбүгүрэллэр. Хороҕо даҕаны уу куттала син-биир ааспат курдук. Ардаан, уу кэлэ турар дииллэр. Үс күн уота суох олорбуттар, “Билайн” төлөпүөн ситимэ быста сылдьыбыт. Хоролор кыстыыр отторун булунаары от ыйын 15 күнүн эргин маассабайдык киириэхтэрэ. Икки нэдиэлэ курдук тиэхиньикэнэн оттоотохторуна, сыл тахсар оппутун булар инибит диэн баһылык Анатолий Васильев эрэллээх.
От атыылаһааччылар сыыйа билсиэхтэрэ
Былырыын өрөспүүбүлүкэ сорох нэһилиэктэрэ отторо кырыымчык атын нэһилиэктэри отунан хааччыйан абыраабыттара. Олор истэригэр Чыамайыкы нэһилиэгэ (баһ. Е. М. Прокопьев) баар. Мэҥэ Хаҥалас нэһилиэгин саамай кытыы нэһилиэгэ быйыл даҕаны ылыммыт былааны толороору сорунар. Мөлтөх суоллаах-иистээх сиргэ Тиэлиги — Чыамайыкы учаастагар Семен Новгородов салалтатынан суолу оҥоро сылдьаллар. Сэлээркэнэн, бородууктанан эрдэ хааччыммыттар, билигин кураан буолан массыыналар син сылдьаллар эбит. “Үрэх баһа буолан, манна түүнүн тымныы, онон аһыҥа, хата, суох”, — диир баһылык. Окко маассабайдык киирдэхтэринэ, балаһыанньаларыттан көрөн от атыылаһар атын нэһилиэктэр сайаапкалаһыахтара.
“Павловскайтан Оконешников Марк абырыыр”
Саамай улахан былааннаах Мэҥэ Хаҥалас улууһугар чүүйэлэр хайдах оттооһуҥҥа дьаһаналларын билсиэҕиҥ:
— Бүгүҥҥү (от ыйын 11 күнүнээҕи) туругунан, биир бааһынай хаһаайыстыба окко киирэн, бастакы кэбиһиилэр кэчигирээтилэр. Нэһилиэнньэ күргүөмүнэн киирэ илик. Майаттан МТС-тар оттуу сылдьаллар. Эбэбитигэр “Чүүйэ” МУП киирээри олорор, үүнүүтэ кэминэн. Ол да буоллар, кырдал сирбит аһыҥкаҕа былдьанна. Быйылгы оттооһун кэмигэр мобильнай биригээдэни тэрийиэхпит. Былырыын “Чүүйэ” МУП уонна биир бааһынай хаһаайыстыбабыт Кэбээйинэн, Павловскайынан оттоон, дьоҥҥо атыылаан, абыраабыттара. Нэһилиэк үрдүнэн былааммыт — 1526 т, итинтэн “Чүүйэ “ МУП — 527 т, бааһынай хаһаайыстыбалар 389 т, онтон ордугун кэтэх ыаллар бэлэмниэхтэрэ. Былырыын 1700 т былааммытын толорбуппут, быйыл да толорор инибит. Павловскайтан Марк Оконешниковтан эрдэттэн от сакаастаһан, атыыласпыппыт төрдүс сыла, — диэн кэпсээтэ Чүүйэ нэһилиэгин тыа хаһаайыстыбатын исписэлииһэ Валентина Герасимова.