Дьокуускайга “Гериатрия – инникигэ инвестициялар” регионнар икки ардыларынааҕы научнай-практическай кэмпириэнсийэ буола турар. Кэмпириэнсийэ гериатр, терапевт, уопсай быраактыка, кардиолог, невролог, паллиативнай көмө уо.д.а. быраастарга, аҕам саастаах дьоҥҥо көмөнү оҥорор исписэлиистэргэ, медицинскэй сиэстэрэлэргэ ананар.
edersaas.ru
Киһи олоҕун орто уһунугар кэккэ уларыйыылар киирэннэр уонна аҕам саастаах дьон ахсаана элбээн, гериатрия уонна геронтология оруола үрдүүр. Холобур, социальнай геронтология кырдьаҕас саастаах дьон олохторун, биэнсийэҕэ тахсан баран саҥа усулуобуйаҕа үөрэниилэрин уонна олохторугар киирэр уларыйыылары интэриэһиргиир уонна көмөлөһөр.
Бүгүн биһиги– Өрөспүүбүлүкэтээҕи 3 №-дээх балыыһа Гериатрияҕа киинин үрдүк категориялаах гериатр-бырааһа Екатерина Мучиналыын кэпсэттибит.
Екатерина Гаврильевна Мэҥэ Хаҥаластан төрүттээх. Дьокуускайга ХИФУ Медицина институтун, клиническай ординатураны бүтэрэн баран, 2000 сылтан Гериатрия киинигэр үлэлиир.
Гериатрия – геронтология сүрүн чааһа
-Ол эбэтэр кырдьаҕас уонна аҕам саастаах дьон ыарыыларын уратыларын үөрэтиинэн дьарыктанар наука биир хайысхата.
1982 с. ылыллыбыт кырдьыы боппуруостарыгар анаммыт аан дойдутааҕы былааҥҥа социальнай боппуруостар эмиэ көрүллүбүттэрэ. 1990 с. ХНТ Генеральнай ассамблеята алтынньы 1 күнүн Кырдьаҕастар аан дойдутааҕы күннэринэн биллэрбитэ.
Аныгы Арассыыйаҕа геронтология уонна гериатрия үөскээһинин историятыгар биллэр түгэнинэн 1994 сыллаахха РНА иһинэн геронтология уопсастыбатын тэрийии буолбута. Уопсастыба кырдьаҕастарга медицинскэй-социальнай көмөнү оҥоруу салаатыгар сүрүннүүр учуонайдары уонна быраастары түмпүтэ.
Гериатрия уопсастыбатын Саха сиринээҕи отделениета 2002 с. тэриллибитэ. Бастакы бэрэссэдээтэлинэн СӨ Доруобуйа харыстабылын министиэристибэтин балыыһатын кылаабынай бырааһа, м.н.к. Анатолий Назаров талыллыбыта. 2007 сылтан бэрэссэдээтэлинэн Ольга Татаринова анаммыта.
2019 с. геронтологтар уонна гериатрдар өрөспүүбүлүкэтээҕи уопсастыбалара регистрацияланна. Билигин өрөспүүбүлүкэтээҕи уопсастыба 101 чилиэннээх, бырабылыанньатыгар 11 чилиэн баар. Уопсастыба чилиэннэринэн аҕам саастаах нэһилиэнньэҕэ медицинскэй көмөнү оҥоруунан дьарыктанар быраастар, ол иһигэр гериатр-быраастар уонна доруобуйа харыстабылын тэрийээччилэр, СӨ Үлэҕэ уонна социальнай сайдыыга министиэристибэ исписэлиистэрэ, наука үлэһиттэрэ уо.д.а. киирэллэр.
Гериатрия балыыһата – Уһук Илиҥҥэ соҕотох
-Өрөспүүбүлүкэтээҕи 3 №-дээх балыыһа кылаабынай бырааһынан СӨ Доруобуйа харыстабылын министиэристибэтин кылаабынай гериатра, медицинскэй наука доктора Ольга Викторовна Татаринова ананна.
Гериатрия киинин солбуллубат салайааччытынан РФ үтүөлээх бырааһа Зоя Горохова үлэлиир. Зоя Прокопьевна көҕүлээһининэн Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр уонна Уһук Илиҥҥэ соҕотох Гериатрия киинэ аһыллыбыта.
Онтон ыла Дьокуускай куорат уонна өрөспүүбүлүкэ улуустарын балыыһаларын гериатр-быраастара туһааннаах лиэксийэлэргэ уонна дьаһалларга актыыбынайдык кытталлар. СӨ Доруобуйа харыстабылын министиэристибэтин кылаабынай гериатра Ольа Татаринова уонна эппиэтинэстээх быраас Колымана Созонова салалталарынан геронтология сүрүн синдромнарынан (биир кэлим гериатрическай сыанабыл, кырдьыы астенията, Мальнутрия, Саркопения уо.д.а.) улахан үлэ ыытыллар.
Геронтологтар уонна гериатрдар өрөспүүбүлүкэтээҕи геронтологическай уопсастыбаларын бырагыраамаларын чэрчитинэн, сүрэх-тымыр уонна цереброваскулярнай паталогияҕа, кырдьаҕас уонна аҕам саастаах нэһилиэнньэ ыарыыларын эмтииргэ лиэксийэлэр ыытыллаллар. Остеопороз уонна остеоартроз, куһаҕаннык истии уонна слухопротезирование боппуруостарыгар гериатр-быраастар форумнарга уонна аан дойдутааҕы конгресстарга дойду уонна омук геронтологтарын иһитиннэриилэрин атастаһаллар.
Уопсайынан, ыытыллар дьаһаллар социальнай сулууспаҕа уопуту атастаһыыга улахан көмөлөөхтөр, быраастары уонна медицинскэй сиэстэрэлэри сомоҕолууллар.
Онтон эмтээһиҥҥэ тохтоотоххо, Гериатрия киинигэр кырдьаҕастар доруобуйаларын көрдөрөллөр, бөҕөргөтүнэллэр, араас массааска сылдьаллар, физионан эмтэнэллэр, ЛФК кэбиниэтигэр дьарыктаналлар. «Терапевтическая среда» диэн ньыманы киллэрэммит, онно дьарыктанар буолан эрэллэр. Кырдьаҕастарбыт уруһуйдууллар, араас матырыйааллартан сыбаан оҥороллор, баайаллар уо.д.а. Аҕам саастаах киһи эминэн эрэ доруобуйатын көрдөрүммэтин учуоттаан, үлэһиттэр бэйэлэрин күүстэринэн интэриэһинэй тэрээһиннэри ыыталлар, кэнсиэртэри көрдөрөллөр.
2018 с. көрдөрүүтүнэн, Гериатрия балыыһатыгар 90-тан үөһээ саастаах 145 киһи эмтэнэн таҕыста, ол иһигэр, кардиология отделениетыгар – 72, неврологияга – 26, гериатрияҕа– 47. Бу — урукку сыллардааҕар үрдүк көрдөрүү.
Уһун үйэлээх киһи диэн кимий?
— Уһун үйэлээх киһи диэн 90 сааһын аһарбыт киһини ааттыыллар. Уһуннук олорорго чөл туруктаах олох, аһы-үөлү көрүнүү (ыраас уу, ас хаачыстыбата), олох-дьаһах үчүгэй усулуобуйата (үөрэхтээх киһи өр олороро дакаастаммыта), чөл туруктаах удьуор көмөлөһөллөр. Манна сыһыаран эттэххэ, омугуттан тутулуга суох, дьахтар аймах уһун үйэлээх буолар.
Өр олорбут дьон үксүгэр олус холку майгылаахтар, бэйэлэрэ туспа философиялаахтар, олоҕу мындырдык көрөллөр.
Геронтолог-быраастар нэһилиэнньэ олоҕо уһууругар хайа баҕарар сааска эти-сиини актыыбынайдык хамсата сылдьарга сүбэлииллэр.
Оччотугар хамсана-имсэнэ сылдьыы, эрчиллии:
-Эрдэ өлүүнү аҕыйатар;
-Инсульт, инфаркт, саахарынай диабет курдук ыарыылар аҕыйыыллар;
-Депрессияны сэрэтэр;
-Суон оһоҕос уонна түөс араага үөскүүрүн бопсор.
Доруобуйа харыстабылын аан дойдутааҕы тэрилтэтэ 65 саастаахтарга уонна онтон үөһээ саастаахтарга сүбэлиир:
— Нэдиэлэҕэ ортотунан 150 мүнүүтэлээх, орто тэтимнээх аэробнай ноҕуруускалары;
-Нэдиэлэҕэ 75 мүнүүтэлээх, үрдүк тэтимнээх аэробнай ноҕуруускалары;
-Нэдиэлэҕэ 2 күнтэн итэҕэһэ суох сүрүн былчыҥнары бөҕөргөтөр эрчиллиилэр;
-Доруобуйаҥ туругуттан көрөн, ханнык баҕарар табыгастаах эрчиллиилэри.
Ону сэргэ, өйгө тутар дьоҕур намтыырын сэрэтэргэ уонна тупсарарга остуол араас оонньуулара, өйү-санааны сайыннарар эрчиллиилэр, кинигэни ааҕыы, туох эмэ саҥаны үөрэтии, компьютеры билии уо.д.а. көмөлөһөллөр.
ЫСПЫРААПКА:
Аан дойдуга аҕам саастаах дьон ахсаана балысханнык элбиир. Арассыыйа уһун үйэлээхтэрин ахсаанынан 2-с миэстэни ылбыта. Саха сирэ атын омуктартан хаалсыбат.
2006 сыллаахха 117 саастаах Варвара Семенникова аан дойдуга саамай өр олорбут киһинэн билиниллибитэ. 2015 сыллааҕы көрдөрүүнэн, Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр 254 киһи 90 сааһын уонна 55 киһи 100 сааһын аһарбыта. Варвара Семенникова Булун Спасскай таҥара дьиэтигэр бэриллибит миэтэрэкэтинэн, 1890 сыллаахха төрөөбүт (эргэ стилинэн) уонна планета саамай кырдьаҕас олохтооҕунан киэҥ эйгэгэ биллибитэ. 2017 сыл түмүгүнэн, Арассыыйаҕа олох орто уһуна – 72 сааска, онтон атын регионнарга ортотунан 75 сааска тэҥнэспит буоллаҕына, атыттарга 70 сааһын аһарар киһи сэдэх.
Надежда ЕГОРОВА, «Саха сирэ», edersaas.ru