Таатта улууһун Туора Күөл сэлиэнньэтигэр аҕалар түмсүүлэрэ балачча хамсааһыны таһаарар. Түмсүүнү нэһилиэк дьокутаата Петр Чупров салайар. Маны сэргэ, кини оскуола уолаттарын эмиэ түмэ тардар. Бу күннэргэ кини уолаттары кытта сылгыһыттар баазаларыгар баран көмөлөһөн, үлэлээн-хамсаан кэлбиттэр.
—Уол оҕону үлэнэн иитиигэ улахан болҕомтобутун уурабыт. Үлэбитин тиһиктээх, ситимнээх оҥорор туһуттан, аҕалар түмсүүлэрин, оскуола кэлэктиибин, нэһилиэкпит дьаһалтатын кытары биир сүбэнэн тэрийэбит. Маныаха дьонум-сэргэм өйөбүл буолаллара, көмөлөһөллөрө, тустаан Прокопий Дмитриевич, Семен Прокопьевич Ефимовтар, табаарыһым Иван Иванович Гуляев, мэлдьи өйүүллэрэ үлэбитин кэҥэтэн, сайыннаран иһэрбитигэр бигэ тирэх буолаллар. Киһи итинник эрэллээх дьонноох буоллаҕына, бар дьоммутугар өссө туох эрэ үчүгэйи оҥордорбут диэн санаата улаатан, баҕата күүһүрэн иһэр. Үтүөкэн дьоммутун оҕолор көрө-истэ, билэ сылдьаннар, кинилэр эмиэ кэрэни, үчүгэйи, туһалааҕы оҥорорго дьулуһаллара күүһүрэр.
Бу күһүн муҥхаҕа сылдьан баран, оҕолор туох да наһаа астыммыттара. Бастатан туран сиэргэ-туомҥа уһуйуллаллар, дьону-сэргэни кытары алтыһарга үөрэнэллэр, сомоҕолоһоллор. Мантан саас куйуурга сылдьыахтаахпыт, билигин ону долгуйа кэтэһэллэр. Уопсайынан былааммыт элбэх. Солооһуҥҥа тахсан сылгыһыттарга анаан сиэрдийэлэри бэлэмниэхтээхпит. Итинэн нэһилиэкпит таһын да, айылҕаны да ырааһырдыыга үлэлэһэбит. Туох баар субуотунньуктарга барытыгар кыттабыт.
Сотору өрөспүүбүлүкэҕэ сылгыһыттар күннэрэ буолуоҕа уонна ый бүтүүтүн диэки биһиэхэ улуустааҕы ат сүүрдүүтэ ыытыллыахтаах. Онно бэлэмнэнии үлэлэр хайыы-үйэ саҕаламмыттара. Итинтэн туора турбаппыт. Ахсыс кылаастан үөһээ үөрэнэр уолаттары кытары «Улуу сыһыы» диэн киэҥ, улахан алааска баар сылгыһыттарга баран көмөлөһөн, сибиэһэй салгыҥҥа үлэлээн-хамсаан кэллибит. Уолаттар сылгылары аһаттылар, дал ыраастаатылар, мас хайыттылар, саһааннаатылар. Ол кэнниттэн кинилэри көрсөргө эрдэттэн бэлэмнэммит сылгыһыттары: Григорий Николаевич уонна Дмитрий Иванович Гуляевтары кытары атах тэпсэн олорон үүттээх сылаас чэй иһэ-иһэ, минньигэс аһынан күндүлэнэн олорон астына кэпсэттилэр. Бу үлэҕэ буспут-хаппыт улахан үөрүйэхтээх сылгыһыттар кэпсээннэрин сэргээн иһиттилэр, ыйытыыларыгар толору хоруйдары ыллылар. Онон уолаттар санаалара улаханнык табылынна, астыннылар. Өссө да кэлэ сылдьар, көмөлөһөр санаалаахтар. Онон аҕалар, убайдар үтүө холобурдарынан сирдэтинэн уолаттары такайарбыт, үлэҕэ үөрэтэрбит кинилэр инники олохторугар туһалаах буолара саарбахтаммат, — диэн кэпсиир.
Түгэнинэн туһанан эттэххэ, Петр Чупров биэс оҕо тапталлаах аҕата. Үс уоллаах, икки кыыстаах. Аҕалаах ийэ иккиэн оҕолоругар үтүө холобур буоларга кыһаллаллар. Петр Романович уолаттарын кыраларыттан үлэ, булт үөрүйэхтэригэр батыһыннара сылдьан үөрэтэр-такайар. Кини улахан уолун кытта өрөспүүбүлүкэ таһымнаах күрэхтэһиилэргэ кыттаннар, иккитэ бастаан турардаахтар.
Сардаана БАСНАЕВА, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru