Муус устар 5-6 күннэригэр ыытыллыахтаах өрөспүүбүлүкэтээҕи аҕалар сийиэстэрин эмбилиэмэтэ бигэргэннэ.
Елена ПОТОЦКАЯ, «Саха сирэ» хаһыат, https://edersaas.ru
2006 сыллаахха аҕалар уопсастыбаннай түмсүүлэрэ оччотооҕу кэмҥэ өрөспүүбүлүкэ бэрэсидьиэнэ Вячеслав Штыровка Аҕа сийиэһин ыытарга этии киллэрбиттэрэ. 254 аҕа түмсүүтэ улуустарга кэмпириэнсийэлэри тэрийэн, сийиэс дэлэгээттэрин талбыттара. 2007 сыл кулун тутарыгар өрөспүүбүлүкэтээҕи Аҕалар I сийиэстэрэ ыытыллыбыта. Ол кэмтэн 10 төгүрүк сыл буолан баран, быйыл муус устар саҥатыгар, өрөспүүбүлүкэҕэ Аҕалар II сийиэстэрэ ыытыллыаҕа.
Бу улахан суолталаах тэрээһиҥҥэ бэлэмнэнии үлэ хайдах баран иһэрин туһунан «СӨ Аҕалар лигалара” уопсастыбаннай тэрилтэ салайааччыта Айхал Габышевы кытта кэпсэттибит.
— Бу тэрээһини тоҕо, чуолаан, муус устарга ыытарга былааннаатыгыт?
— Быйыл муус устар ый бастакы субуотатыгар 5-с сылбытын “Булчут күнүн”, онтон өрөбүлгэ 18-с сылын “Аҕа күнүн” уонна муус устар иккис өрөбүлүгэр – 9-с чыыһылаҕа, аан бастаан “Уол оҕо күнүн” бэлиэтиэхпит. Бу бэйэ бэйэлэрин кытта ыкса сибээстээх күннэр уонна саха эр киһитигэр олус дириҥ суолталаахтар. Ол иһин, Аҕалар сийиэстэрин муус устар ыйга тэрийэн ыытабыт. Саха киһитигэр муус устар ый кыһыҥҥы суолу баттаһа, кэлэр кыстыкка, сайыҥҥы үлэҕэ саамай олохтоохтук бэлэмнэнэр кэмэ. Онон дьиэ кэргэн аҕа баһылыгын сүрүн соруга – бэйэтинэн холобур буолан, ыччаттарын өбүгэ үгэһин ытыктыырга уонна тутуһарга үөрэтии, Ийэ айылҕаны кытта алтыһыннаран, олоҕун салгыыр кэнчээритин өй-санаа уонна эт-хаан өттүнэн чөл олохтоох, төрөөбүт түөлбэтигэр бэриниилээх буоларыгар иитэн таһаарыы.
— Сийиэскэ бэлэмнэнэн, салайар уопсастыбаннай тэрилтэҥ аҕалар сэбиэттэрин ыытар туох тэрээһиннэригэр кытынна?
— Аҕалар II сийиэстэрин ыытыы чэрчитинэн, бары улуустарга нэһилиэктэринэн Аҕа сыла биллэрилиннэ. Өрөспүүбүлүкэҕэ, бүгүҥҥү туругунан, 268 “Аҕа сэбиэтэ” уопсастыбаннай түмсүү баар. Күн бүгүҥҥэ диэри сийиэскэ бэлэмнэнэн, дэлэгээттэри талар соруктаах улуустарга аҕалар кэмпириэнсийэлэрэ буола тураллар. Өрөспүүбүлүкэҕэ «Аҕа сылын» аан бастакынан Чурапчы улууһун Алаҕара биллэрбитэ. Быйылгы сылга үктэнээт, Горнай улууһун Орто Сурт нэһилиэгин аҕалара “Нэһилиэк уопсастыбаннай олоҕор эр киһи оруола” диэн өрөспүүбүлүкэҕэ бастакы кэмпириэнсийэни тэрийбиттэрэ. Бу улууска саамай элбэх оҕолоох дьиэ кэргэннэрдээх нэһилиэк. Маны таһынан, «СӨ Аҕалар лигалара” уопсастыбаннай тэрилтэ кыттыылаах Нам улууһун Хамаҕаттатыгар уонна Чурапчы улууһугар эмиэ улахан тэрээһиннэр буолан аастылар. Сийиэс чэрчитинэн, кулун тутар 19 күнүгэр, Чурапчы улууhугар «Эркин» аҕа сүбэтэ тэрийиитинэн «Күүстээх көлө» диэн тырахтарыыстар күрэхтэһиилэрэ буолуоҕа. Бу тэрээһиннэр бары «СӨ Аҕалар лигалара” уопсастыбаннай тэрилтэ кыттыылаах ыытыллаллар.
— Тэрээһиҥҥэ төһө дэлэгээт кыттара былааннанарый?
— Бары улуустарга баар аҕалар сэбиэттэриттэн 600 дэлэгээт кэлэрин күүтэбит. Суолталаах тэрээһиҥҥэ Госдуума дьокутаата, «Аҕалар сойуустара» РФ регионнар икки ардыларынааҕы уопсастыбаннай тэрилтэни салайар Александр Сидякин кыттыыны ылыаҕа.
— Аҕа сийиэһин бырагырааматын билиһиннэриэҥ дуо?
— Сийиэскэ аҕалар атах тэпсэн олорон, бэйэ-бэйэлэрин кытта санаа үллэстэр уонна үөрүйэҕи атастаһар өрүттэрин учуоттаатыбыт. Ол курдук, «Сайдыылаах кэмҥэ ыччакка бэйэтин омугунан киэн туттууну саҕыы» диэн «төгүрүк остуол» форматынан, маны таһынан, «Аныгы уопсастыбаҕа аҕа оруола», «Өрөспүүбүлүкэҕэ аҕалар сэбиэттэрин хамсааһыннара», «Аҕа — дьиэ кэргэн уйгулаах олоҕун түһэ» диэн ааттаах санаа атастаһыытын былаһааккалара үлэлиэхтэрэ. Маны таһынан, дэлэгээттэр толорор былаас уорганнарын кытта көрсүөхтэрэ.
Дэлэгээттэргэ анаан Саха Академическай тыйаатырын артыыстара «Көмүөл» уонна «Симэлийбэт суол» диэн испэктээктэри көрдөрүөхтэрэ. Хоту улуустартан кэлбит аҕалар Медицина национальнай киинигэр доруобуйаларын көрдөрүөхтэрэ. Өксөкүлээх аатынан Норуоттар доҕордоһууларын дьиэтигэр норуот маастардарын үлэлэрин быыстапката буолуоҕа. «Дохсун»спорткомплекса дэлэгээттэр ГТО нуорматын туттарыахтара.
… Ити курдук, аны аҕыйах хонугунан өрөспүүбүлүкэ аҕаларын түмэр суолталаах далааһыннаах тэрээһин буолуоҕа. Онно анал кэнсиэпсийэ оҥоһуллан бигэргэннэ. Бу докумуон сүнньүнэн Аҕалар II сийиэстэрэ «Аҕа — дьиэ кэргэн бигэ тирэҕэ, дьиэ кэргэн — кыахтаах дойду тирэҕэ» диэн девиһинэн ыытыллыаҕа.
Елена ПОТОЦКАЯ, «Саха сирэ» хаһыат, https://edersaas.ru