Аҕа дойду Улуу сэриитин бэтэрээнэ Ефимов (Черосов) Петр Михайлович туһунан ахтыы.
edersaas.ru
Биһиги аҕабыт Петр Михайлович Ефимов 1916 сыллаахха ыам ыйын 20 күнүгэр Таатта улууһун Дьүлэй нэһилиэгэр төрөөбүтэ.
Учуутал идэтинэн 1936 сыллаахха Литпунктан үлэтин саҕалаабыта.
Учууталынан үлэлии-үлэлии Чурапчы педучилищетын кэтэхтэн үөрэнэн 1940 сыллаахха бүтэрбитэ.
Таатта улууһун Тыараһа нэһилиэгэр начаалынай оскуолаҕа завучтуу олорон, 1942 сыллаахха Аҕа дойду сэриитигэр ыҥырыллан барбыта. Оччолорго 26 саастаах.
Ити сыл Саха сириттэн ыҥырыллыбыттартан үгүс өттө Уралга байыаннай лааҕырга хайыһардаах сэрииһит үөрэҕэр үөрэнэн, тус-туспа биригээдэҕэ араарыллан, фроҥҥа ыытыллыбыттар. Биһиги аҕабыт 21-с хайыһар биригээдэтигэр түбэспит. Онно связист уонна пулеметчик быһыытынан сылдьыбыт.
21-с хайыһар биригээдэтэ Улуу Ильмень күөл соҕуруу өттүнэн Старай Русса куорат туһаайыытынан, 1943 сыл тохсунньутуттан өстөөҕү утары сэриитин саҕалаан барбыт. Сибээс лииньийэтэ куруук быста турар, ону салҕааһын, атаакаҕа, походка хас эмэ ыарахан катушканы сүгэн баран сүүрүүнэн сылдьыы ыарахана ханна барыай, ол быыһыгар стрелок быһыытынан эмиэ сэриилэһэр эбит. Ити кыргыһыы иһин аҕабыт «Кыһыл Сулус» уордьанынан наҕараадаламмыта. Бу Старай Русса анныгар өр кэмнэ барбыт кыргыһыыларга икки төгүл бааһыра сылдьыбыт. Госпиталтан эмтэнэн тахсан баран, огнеметнай батальоҥҥа эмиэ связист-огнеметчик быһыытынан сэрии бүтүөр диэри кыргыспыт.
2-с Прибалтийскай фронт састаабыгар сылдьан, Белоруссия хоту өттүнэн, Литванан, Латвиянан, Илиҥҥи Пруссиянан сэриилэспитэ. Бу тухары хаста эмэтэ бааһыра-бааһыра үтүөрэн, сэрии уотугар хос-хос киирэн, хорсуннук сэриилэспитэ.
1944 сыллаахха сайын Рига куораты босхолооһун саҕана кинилэр чаастара төгүрүктээһиҥҥэ түбэһэн, түүннэри-күннэри кыргыһан, төлө көтөн тахсыбыттар. Балтийскай муораҕа тиийэллэрин туох да наһаа кэтэһэллэр эбит.
«Хайаан да муораҕа тиийиэхтээхпит»,- диэн биир өйүнэн-санаанан сэриилэспиттэр, муораҕа тиийдэхтэринэ туох эрэ улахан кыайыы кэлэрин курдук саныыллар эбит.
«Өстөөҕү үүрэн, Балтийскай муораҕа тиийэн, туох баар армия бүтүннүүтэ ууга түөстэригэр диэри кэһэн киирэн, үөрүүлэриттэн ытыы-ытыы, муора уутун ис да ис буолбуппут»,-диэн кэпсиирин өйдүүбүт.
Итинтэн үргүлдьү Кенигсберг куораты штурмалааһын саҕаланан, иккис төгүллэригэр бэрт эрэйинэн куораты ылбыттар.
Биһиги аҕабыт 4 сыл курдук уоттаах сэриигэ сылдьан, кыайыыны Илин Пруссияҕа көрсүбүтэ.
1946 сыллаахха кыһын төрөөбүт дойдутугар кыайыы кынаттанан эргиллэн кэлбитэ.
Алта төгүл ыараханнык бааһыра сылдьыбыта.
Тыҥатыгар киирэн баран тахсыбатах оскуолка аҕабытын кэлин инбэлиит оҥорбута.
Дойдутугар кэлэн 1947 сыллаахха биһиги ийэбитин Ирина Петровнаны көрсөн, ыал буолан, алта оҕону төрөппүттэрэ.1947 сыллаахха улахан эдьиийбитин Марияны (омугунан финка) детдомтан иитэ ылбыттара.
Биһиги аҕабытынан, эһэбитинэн, хос эһэбитинэн киэн туттабыт, махтанабыт!
Петр Михайлович ЕФИМОВ оҕолоро, сиэннэрэ, хос сиэннэрэ.
Дьокуускай куорат, ыам ыйа, 2020 сыл.
Сүрүн хаартыскаҕа: П.М.Ефимов биир дойдулаахтарын — таатталары кытта.