Аҕа ууһун хаҥаппыт, ийэ ууһун тэниппит сулустаах ийэлэр

Бөлөххө киир:

Сахаҕа былыр-былыргыттан элбэх оҕолоох ыал ытыктабылга сылдьара. Уол оҕо төрөөтөҕүнэ: «Аҕа ууһун хаҥатыа, ааппытын ааттатыа», «Көмүс уҥуохпутун көтөҕүө» диэн үөрэллэрэ. Онтон кыыс оҕо төрөөтөҕүнэ: «Кыыс холумтана сылаас буолуо» дииллэрэ. Урут саха дьахталлара Айыыһыт хотун төһөнү биэрбитинэн оҕолоноллоро. Ол эрээри, ыраахтааҕылаах Арассыыйаҕа «эрэһиэҥкэтэ суох түрмэ» буолан турбут Саха сиригэр элбэх оҕолоох дьадаҥы ыаллар олохторо олус ыарахан этэ. Куһаҕан усулуобуйаттан оҕолор төрөөт да төннөллөрө. Уонтан тахсалыы оҕолонон баран, икки-үс оҕону эрэ тутан хаалаллара, сорохтор букатын мэлийэллэрэ. Холобур, мин ийэм 16-та оҕоломмутуттан үһүөйэх эрэ буолан тыыннаах ордубут этибит.

Сэбиэскэй былаас бастакы сылларыттан эрэ элбэх оҕолоох ыалларга болҕомто ууруллар, көмө оҥоһуллар буолбута. 1944 сыллаахха от ыйын 8 күнүгэр ССРС Үрдүкү Сэбиэтэ «Хат дьахталларга, элбэх оҕолоох ийэлэргэ, соҕотох ийэлэргэ судаарыстыба көмөтүн улаатыннарар, ийэ уонна оҕо харыстабылын күүһүрдэр, «Дьоруой ийэ» диэн бочуоттаах ааты уонна «Ийэ албан аата» уордьаны, «Ийэ мэтээлэ» диэн мэтээли олохтуур туһунан ыйааҕы таһаарбыт.


Өрөспүүбүлүкэҕэ Үөһээ Бүлүү улууһа элбэх оҕолооҕунан биллэр. Ону мин тустаах үлэм таһынан дьахталлар оройуоннааҕы сэбиэттэрин салайааччытынан үлэлии сылдьан билбитим. 1973 сыллаахха, мин уопсастыбаннай үлэбин саҕалыырбар, оройуон үрдүнэн 6945 дьиэ кэргэн баара. Олортон баһыйар үгүстэрэ элбэх оҕолоохторго киирсэллэрэ. Уон уонна онтон үөһээ оҕолооҕо 101 этэ. Элбэх оҕолоох ийэни кытары үлэни биһиги Дьоруой ийэлэри дьон билиитигэр таһаарыыттан саҕалаабыппыт. Бу иннинэ өрөспүүбүлүкэҕэ даҕаны маннык үлэ ыытыллыбат этэ. Мин, бастатан туран, нэһилиэктэрдээҕи дьахталлар сэбиэттэрин бу үлэҕэ тардыбытым. Кинилэр Дьоруой ийэлэр ахсааннарын, кинилэр олохторун, үлэлэрин, оҕолорун туһунан матырыйааллары ыыталаабыттара.
Мин үлэлиир «Коммунизм сардаҥата» хаһыаппар «Сулустаах ийэлэр» диэн рубриканы аһан үлэлэппитим. Бу тиэмэни үөрэтэн-чинчийэн истэхпит аайы интэриэһинэй чахчылар көстөн испиттэрэ.
Оройуоҥҥа бастакынан Дьоруой ийэ үрдүк аатын 1947 сыллаахха 70 саастаах Корякина Мария Гаврильевна ылбыт. Ол туһунан хаһыакка суруллубут. Саамай элбэх оҕолоох ол кэмҥэ Өргүөккэ М.П.Сидорова —– 15, атын нэһилиэктэргэ Г.Г.Тимофеева, А.П.Саввинова, М.С.Алексеева, Т.П.Семенова 14-түү оҕолоохторо. Онтон А.И.Бабаранова, А.Т.Дярикова, В.С.Иванова 13-түү оҕолоохторо. Маны таһынан 13 ийэ -– 12-лии, 19 ийэ 11-дии оҕолоохторо биллибитэ. Дьоруой ийэлэртэн саамай кырдьаҕастара А.А.Ханды 80 саастааҕа. Саамай эдэрдэрэ К.Д.Филиппова 37 саастааҕа. Кэлин Бабаранова Надежда Ивановна 28 сааһыгар саамай эдэр Дьоруой ийэ буолбута. Кини 5 уол, 5 кыыс оҕолооҕо, улахан кыыһа 4-с кылааска үөрэнэрэ.
Нэһилиэктэринэн ылан көрдөххө, Дүллүкүгэ -– 13, Үөһээ Бүлүүгэ -– 13, Боотулууга -– 10, Намҥа -– 9, Ороһуга, Харбалаахха 7 Дьоруой ийэ баара. Кэнтик нэһилиэгэр бииргэ төрөөбүт эдьиийдии-балыстыы Дьоруой ийэлэр Мария уонна Татьяна Сячиковалар олороллоро.
Идэлэринэн көрдөххө, Дьоруой ийэлэр ортолоругар САССР үтүөлээх учууталлара: Ксения Илларионовна Жиркова, Валентина Николаевна Иванова уонна орто оскуола учуутала М.П.Слепцова, биэлсэр С.И.Васильева, култуура үлэһитэ Т.Д.Сивцева бааллара. Дьоруой ийэлэр баһыйар үгүстэрэ тыа хаһаайыстыбатын үлэһиттэрэ этилэр. Кинилэр тустарынан суруйуулартан, кэпсэтиилэртэн көрдөххө, Дьоруой ийэлэр, кинилэр кэргэннэрэ үлэни өрө тутан, оҕолоро үөрэххэ, сырдыкка тардыһан, бары олоххо миэстэлэрин булан, үөрэхтээх, үлэһит дьон буолан тахсаллар эбит. Аҕыйах холобуру ыллахха, Мария Алексеевна Лаппарова Дьоруой ийэ аатын үрдүктүк туппут, оройуон уопсастыбаннай олоҕор актыыбынайдык кыттыбыт хомуньуус этэ. Кини оҕолоруттан уола Владимир Поскачин билигин Үөһээ Бүлүү улууһун аҕа баһылыга, кыргыттара Валентина, Ксана бастыҥ учууталлар. Дьоруой ийэ Адамова Екатерина Васильевна кыыһа Феодосия Габышева өрөспүүбүлүкэҕэ биллэр салайар үлэһит, наука доктора, Валентина Сафронеева оскуола дириэктэрэ. Саха АССР үтүөлээх учуутала Ксения Илларионовна Жиркова улахан кыыһа Екатерина -– быраас, Александр, Раиса, Лидия —– учууталлар. Наталия Васильевна Кривогорницына уола Владимир Ксенофонтов -– өрөспүүбүлүкэҕэ биллэр композитор. Анна Ивановна Яковлева кыргыттара Саргылана, Сардана Багынановалар -– суруналыыстар. Мария Степановна Алексеева 9 уола бары сэбиэскэй аармыйа кэккэтигэр ситиһиилээхтик сулууспалаан кэлбиттэрэ. Маннык төһөнү баҕарар кэпсии туруохха сөп этэ. Мин элбэх Дьоруой ийэни кытары атах тэпсэн олорон кэпсэппитим да, элбэх оҕолоохпун диэн кэмсинэр биир да тылы истибэтэҕим. Кинилэр бары бэйэлэрин олохторунан, оҕолорунан киэн тутталлара. Босхо эмп, босхо үөрэх, бэлэм интэринээт баар буолан уонна кэтэх хаһаайыстыба тэринэн үчүгэйдик олорбуттарын кэпсииллэрэ.

Мин бу өр сыллаах үлэбит түмүгүнэн «Сулустаах ийэлэр», «Аҕа ууһун хаҥаппыт, ийэ ууһун тэниппит саха далбар хотуттара» диэн кинигэлэрдээхпин. Олорго барытын сиһилии соҕус суруйбутум. Ону хатылаабаппын. «Большая семья» диэн өрөспүүбүлүкэ Дьоруой ийэлэригэр эмиэ суруйбутум. Хайа уонна хаһыаппытыгар «Сулустаах ийэлэр» диэн рубрика арыйан, элбэхтик суруллубуттара. 1988 сыллаахха өрөспүүбүлүкэҕэ бастакынан Дьоруой ийэлэр сүлүөттэрин тэрийэн ыыппыппыт. Онно 80-тан тахса Дьоруой ийэ кыттыбыта. Райком, райсовет салалтата өйөөн, киэҥ бырагыраамалаах тэриллибитэ. Ону өрөспүүбүлүкэҕэ биллэр суруналыыс Елена Миронова сырдаппыта.
Оройуон, нэһилиэктэр салалталарыгар туруорсан, Дьоруой ийэлэргэ чэпчэтиилэр көрүллэр буолбуттара. Олорор усулуобуйаларын тупсарыы ыытыллыбыта. Холобур, 14 оҕолоох Г.Г.Тимофееваҕа 4 хостоох саҥа кыбартыыра бэриллибитэ. Тамалакааҥҥа саамай эдэр Дьоруой ийэҕэ Н.И.Бабарановаҕа саҥа олорор дьиэ тутуллубута. Уопсайынан, Дьоруой ийэлэри дьон билиитигэр-көрүүтүгэр таһаарыы кинилэр болҕомто киинигэр, чиэскэ-бочуокка сылдьалларыгар көмөлөспүтэ. Үөһээ Бүлүүгэ уопсайа 110 Дьоруой ийэ, 13 Дьоруой ийэҕэ тэҥнэниллибит ийэлэр бааннара чуолкайдаммыта. Кинилэртэн 94-дэ сэрии иннинээҕи төрүөхтэр.

«Саха сирэ», edersaas.ru сайтка анаан Анна АЛЕКСЕЕВА,

саха суруналыыстыкатын бэтэрээнэ, СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ,

Сэбиэскэй сойуус дьоруойа Н.А.Кондаков аатынан уонна суруналыыстыкаҕа кылаатын иһин бириэмийэ лауреата,

Үөһээ Бүлүү бочуоттаах киһитэ, Саха сирин дьахталларын биэс сийиэһин дэлэгээтэ.

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0