88 саастаах Нам улууһун Ленскэй нэһилиэгин олохтооҕо, тыыл бэтэрээнэ Христина Акимова билигин да иистэнэр сураҕын истэн олус соһуйбутум.
edersaas.ru
Буолаары буолан, киниэнэ көннөрү иис буолбатах — быыстапкаҕа турар, атыыга барар иис. Христина Никифоровна Акимова кыайан истибэт буолан, мин кини кыыһа Варвара Кирилловнаны кытта кэпсэттим.
Сарсыарда биэс чааска туран иистэнэр
Христина Ивановна 70-с сылларга улуустааҕы Пионердар дьиэлэрин салайбыт буолан, билигин да ис кыаҕын төлөнө сүппэт. Идэтинэн саха тылын учуутала, дууһатынан күн бүгүҥҥэ диэри пионер баһаатайа.
— Ийэм быысыбайдыыр, күрүчүөгүнэн баайар, иистэнэр, сиэлинэн ситии хатар. Быһата, сатаабатаҕа диэн суох. Былыр араас быысапка, синньигэс күрүчүөгүнэн баайан, түннүк, остуол сабыыта оҥорор муода баара эбитэ үһү. Ол кэмҥэ кини эдэр буолан, үлүһүйэн дьарыктаммыт.
Биһигини, түөрт кыыһы, биир уолу кыһыҥҥы таҥаспытын бэйэтэ тигэн таҥыннарар этэ. Ол курдук, бэһиэн ааҕа андаатыр, куруолук тириититтэн сонноох, бэргэһэлээх этибит. Аны, сигиэйкэ оҕо бэргэһэлэрин атыылаһан, саҕынньах тигэрэ. Онон сигиэйкэ сонноох мааны оҕолор этибит. Этэрбэспит уонна бэргэһэбит туһунан этэ да барбаппын – барытын ийэбит бэйэтэ тигэрэ. Ол оннук иистэнньэҥ киһи, билигин да күн солото суох. Уута кэлбэтэҕинэ, сарсыарда биэс да чааска туран иистэниэн сөп. Чуҥкуйар диэни билбэт киһи.
Үлэх элбэх
Христина Никифоровна үйэтин тухары иистэммит буолан, сатыыра да сыттаҕа, сиигин «буочара» да оһуобай буоллаҕа, ол иһин сакаас бөҕө киирэр эбит. Ордук сиэлинэн ситиини хатыыга. Өссө сорох үлэтин, «Уран саргы» маҕаһыынынан атыылаттарар эбит. Модут нэһилиэгин үөрэнээччилэрэ Сочига үҥкүү куонкуруһугар кытта бараары, 8 хара уонна 8 маҥан дэйбиири киниэхэ үлэһэн оҥотторбуттар. Санаан көрүҥ, үксүгэр маннык үлэҕэ анал сыаҕы үлэлэтэр урбаанньыттар ылсар буоллахтарына, 90-чалаах Христина Никифоровна хайдахтаах курдук үлэни оҥороруй!
Кыыһа Варвара Кирилловна кэпсииринэн, Ньикиипэрэбинэ оҥорбут дэйбиирдэрэ Дьокуускайдааҕы киин аэропорка ыалдьыттары көрсүү паннотугар киэргэлгэ ыйанан тураллар үһү. Биллэн турар, итинник суолталаах көстүүгэ бастыҥтан бастыҥ оҥоһуктары көрдөрөр буоллахтара. Онон мин дьоруойум үлэлэрэ онно ыйанан тураллара – киһи сөҕө-махтайа киэн туттуута.
Матырыйаалын бэйэтэ булар
«Билигин сылгы сиэлин булуох диэтэххэ, уустук ээ. Дэйбиирин матырыйаалын хантан буларый?» диэн ыйыппыппар, Варвара Кирилловна холку баҕайытык: «Бартердаһан», — диэбитин соһуйа иһиттим. «Ол аата хайдах?» — диэн ыйыппыппын бэйэм да билбэккэ хааллым.
— Дьэ, кэпсэтиитин табар да табар! Туох ханна баарын истэ-билэ охсон, атыылаһары атыылаһан, атастаһары атастаһан, быһата, биһигини үлэтигэр сыһыарбат, барытын бэйэтэ саба тутар. Сиэлинэн ситиитин сайын сөрүүн ампаарга тахсан оҥорор, ииһин дьиэтигэр киирэн иистэнэр. Наар биир үлэни үлэлээбэт. Дьарыгын уларыта сылдьар. Онон салгыбат. Сайыҥҥы уонна кыһыҥҥы үлэтин анаан наардыыр. Ол курдук, олбоҕу уонна оҕуруону тиһиини кыһыҥҥыга «хаһаанар». Сип-синньигэс иннэ үүтүгэр сабын бэйэтэ киллэрэр. Мин биирдэ эмэ көмөлөспүтэ буолаары гыннахпына, кыайан үүтүн булларбакка, ол эрэйэ буолар. Онуоха ийэм саҥата суох ылан, бэйэтэ оннун булларан кэбиһэн күллэрээччи, — диэн кэпсиир кыыһа Варвара Кирилловна.
Саамай доҕоро – батсаап
90-чалаах Христина Никифоровна киһини өссө соһутардаах. Ол – сэрээккэ оҥоруута. Аанын үрдүгэр күтүөтүгэр оҕо кэлээскэтин тутааҕынан эрчиллэр тэрил оҥотторбут. Онно уһуннук олорон иистэннэҕинэ, сиһин дьарыктаан, тардынан уунаҥныыр, сүһүөҕүн эрчийэр эбит. Итинэн бүппэт. Ыстатыйам дьоруойа нууччалыы эттэххэ, ааттаах «ватсапщик» эбит.
— Истибэт буолан, саатанара ол. Иистэнэриттэн аралдьыйан, сонуну, араас кэпсээни барытын ааҕар. «Бу туох өйдөөх киһитэ батсаабы айбыта буолла?» диэн махтанар, араас айар бөлөххө киирэн, уопут атастаһар, — диэн кыыһа кэпсиир.
… Дьэ, ити курдук, Нам олохтооҕо, интэриэһинэй киһи, 88 саастаах уран тарбахтаах иистэнньэҥ Христина Акимова.
Елена ПОТОЦКАЯ, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru