Аар Дархан этээччи Афанасий Алексеев: “80 сыл устата оһуокайдаатым”

Ааптар: 
Бөлөххө киир:

Быйыл Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр “Оһуокай” уопсастыба тэриллибитэ 35 сылын туолла. Онон сибээстээн, уопсастыбаны бастакы тэрийээччилэртэн биирдэстэрэ, Аар Дархан этээччи үрдүк аатын сүгэр Афанасий Егорович Алексеевы көрсөн кэпсэттим. Өрөбүл аайы пааркаҕа буолар түһүлгэбитигэр көрсөн ирэ-хоро сэһэргэстибит.

“Ийэм алгыһынан”

— Урааҥхай саха оһуокайы кытта аргыстаһан кэллэҕэ. Биһиги омукпутугар эрэ баар уус-уран айымньы биир көрүҥэ буоллаҕа. Тугу да толкуйдуу барбакка, түһүлгэни төрүттүүргэр айылҕаны көрөн тутатына хоһуйуу диэн сүрдээх ураты үчүгэй буолар.

Мин ийэм оһуокайдьыт этэ. Ньилбэгэр көтөҕөн олорон: “Мин оҕом оһуокайдьыт буолуоҕа”, — диирин өйдөөн хаалбыппын уонна олоҕум устатын тухары ийэм алгыһынан, 88 сааспар диэри оһуокайдыы сырыттаҕым. Аҕыс сааспыттан бэйэм түһүлгэни таһааран этэр буолбутум. Баппаҕаайы нэһилиэгэр Илбэҥэҕэ араас ааттаах этээччилэр элбэхтэрэ. Оһуокай мэлдьи буолара. Түһүлгэ ортотугар киирэн барыларын сэргээн истэрим уонна куоластарынан арааран билэрим. Билигин оһуокайга сылдьар дьонтон наар хаһааҥҥыттан этэҕиний диэн ыйытабын ээ. Ону үгүстэр биэнсийэҕэ тахсан баран, эбэтэр сүүрбэһис сылбын этэбин дииллэр. Мин оһуокайга хаһааҥҥыттан этэҕиний диэн ыйыттахтарына, аҕыспыттан саҕалаабытым диибин. Салайааччы да буола сылдьан, түбэһэ сырыттарбын эрэ оһуокай этэ ээччибин. Онон быйылгы «Оһуокай» түмсүү үбүлүөйдээх сылыгар 80‑с сылбын этэбин диэн киэн туттабын.

Бүлүүтээҕи педучилищеҕа үөрэнэ сылдьан, пааркаҕа баран этээччибит. Үөрэхпин бүтэрэн баран, Муома улууһугар ананаммытым. Онно успуорду уонна оһуокайы тэҥҥэ дьүөрэлээн, хаһан да оһуокайдаабат дьоҥҥо оһуокайдаан, онно аан бастаан тэрийбитим диэн киэн тутта этиэхпин сөп. Оччотооҕу кэмҥэ ыччаттарга култуурунай-спортивнай бэстибээллэр олус көхтөөхтүк бараллара.

“Уопсастыбаны тэрийиигэ кылаатым баар”

— Урукку сэбиэскэй кэмҥэ оһуокай Бүлүү сүнньүгэр баара. Ыһыахтарга түһүлгэ түүннэри барара. Бүлүү училищетыгар үөрэнэ сылдьан улуу Сибиэрэби ааттаан, Угут Күөл ыһыаҕар Сергей Афанасьевич түһүлгэтин уу харахпынан илэ көрөн, өссө кынаттаһар дьолго тиксибитим. Олус уһуннук этэрэ. Ону батыһааччылара үҥкүүлэһэ сылдьан киирэр-тахсар кэмнэригэр, аттыгар чугаһаан, өссө биир кырдьаҕас тахсыбытыгар, атыҥыраабакка илиибин хабан ылан, дьэ оннук, тоҥолохтон тутуһан, дьоллонон турабын.

Дьокуускай куорат сэбиэтин исполкомун бэрэссэдээтэлин бастакы солбуйааччынан үлэлии олордохпуна, учуонайдар, суруналыыстар киирэн, Оһуокай уопсастыбатын киин куоракка тэрийиэххэ диэн кэпсэтэр, туруорсар этилэр. Кинилэр ортолоругар бэрэпиэссэр Николай Егорович Петров, суруналыыс, оччотооҕу “Кыым” хаһыаттан Мэхээлэ Дапсы мэлдьи киирэллэрэ. Дапсы ис дууһатынан, сүрэхтиин-быардыын оһуокайга олус чугас этэ. Николай Егорович айылҕаттан бэриллибит дьоҕурдааҕа. Куолаһа, хоһуйар ис хоһоонунан абылыыр ураты күүстээҕэ. Оһуокай уопсастыбатын тэрийэн баран, саха араадьыйатыгар хайдах этэргэ анал биэриилээҕэ.

Куорат сэбиэтин исполкомун бэрэссээдэтэлинэн Юрий Петрович Коркин диэн нуучча киһитэ олорбута. Николай Егоровичтаах туруорсуу суруктарын туттаран баран, кини, оһуокай үҥкүүтэ диэн тугуй, тоҕо наһаа туруорсалларый диэн ыйыппытыгар, “биһиги саха омуга туохха да өспүт суох, оһуокайдаан айылҕаны, хомуньуус баартыйа норуокка үлэтин уруйдаан-айхаллаан хоһуйан үҥкүүлүүбүт ээ” диэммин, хата, көҥүллээн куорат сэбиэтин исполкомун быһаарыыта тахсыбыта. Өксөкүлээх Өлөксөй аатынан дыбарыас киинигэр мраморнай саалаҕа, СГУ миэстэ бэриллэн, өрөбүл ахсын оһуокайдыырга көҥүл бэриллибитэ. Онон бастакы тэрээһинигэр мин кылаатым эмиэ баар диэн киэн тутта этэбин.

Төрдүс бэрэссэдээтэлбит

—“Оһуокай” уопсастыба маҥнай тэриллэригэр куорат иһинэн тэриллибит буоллаҕына, төрдүс бэрэссэдээтэлбит Александр Джурович Данилов талыллыаҕыттан, оһуокай суолтата өссө үрдээтэ. 2011 сылтан өрөспүүбүлүкэтээҕи уопсастыбаннай тэрилтэ быһыытынан тэриллибитэ. Билигин саамай элбэх чилиэннээх түмсүү. 2012 сыллаахха 15 252 киһилээх оһуокай тэриллэн, аан дойду рекордун олохтообуппут. Бу саамай элбэх дьону хаппыт, маассабай улахан тэрээһин буолан, аан дойду култууратын устуоруйатыгар умнуллубат суолу хааллардаҕа. Кытай норуота маассабай үҥкүүгэ биэс тыһыынчалаах рекордун аһара түстэхпит.

Александр Джурович Гиннес рекордун тэрийбитин сэргэ, элбэх үлэни ыытар. Уопсастыбабыт иһинэн этээччилэргэ анал ааттары олохтоото. Ол курдук, Саха сирин үтүөлээх этээччитэ, Саха сирин Дархан этээччитэ, Саха сирин Аар Дархан этээччитэ диэн анал ааттар олохтононнор, этээччи маастарыстыбата улаатарыгар төһүү буолла. Салгыы айымньылаахтык үлэлииригэр эрэлбит улахан.

Оһуокай ыыра кэҥиир

— Этээччилэр оһуокайбыт ыыра кэҥээн иһэр диибин. Биһиги уопсастыбабыт этээччилэрэ, артыыстар тас дойдуга таҕыстахтарына, хайаан да саха култууратын оһуокайдаан билсиһиннэрэллэр. Мин спортсмен буоларым быһыытынан, икки олимпиаданы уу харахпынан көрбүтүм. 1996 сыллаахха Америка Атланта куоратыгар олимпийскай оонньууну умнубаппын. Онно Олимпийскай дэриэбинэҕэ түһэ сытан, сүүрбэччэ саха киһитэ оһуокайбар кынаттаһан, түһүлгэ таһаарбыппар, тыһыынчанан тахса киһи киирэн биир тэтиминэн хаамсыбыта. 2000 сыллаахха Австралияҕа, Сиднейгэ эмиэ оһуокайдаан турабын.

Норуот күүһэ, сомоҕолоһуута

Оһуокай биир сүрүн күүһэ норуоту сомоҕолуурга сытарын өйдүөх тустаахпыт. Олоҥхону кытта өрө тутуллуохтаах. Дьэ ол туһуттан биһиги тэрилтэбит Айсен Сергеевич Николаев Дьокуускай куорат мээринэн үлэлии олордоҕуна, Оһуокай күнүн өрөспүүбүлүкэҕэ бигэргэтэллэригэр туруорсубуппут. Айсен Сергеевич биһигини олус сэргээбитэ, ол эрээри үөһэ тоҕо эрэ өйөммөтөҕө. Егор Афанасьевич Борисов СӨ Бэрэсидьиэнинэн үлэлии олордоҕуна эмиэ киирэн кэпсэтэ сылдьыбытым. Бу боппуруоспут бэбиэскэттэн түспэт, Ил Дархаммытыгар Айсен Сергеевичкэ киирэн кэпсэтиэхпит диэн эрэллээхпит.

Мин төрдүс сылбын төрөөбүт-үөскээбит Баппаҕаайым олохтоохторо ыһыах күн сүүс бырыһыан тахсан оһуокайдыылларын тэрийиигэ үлэлэһэбин. Бу нэһилиэккэ аҕыс сүүсчэкэ киһи олорор, олор бары тахсалларын ситиһиэхтээхпин. Бастакы тэрээһиммэр алта сүүс киһи тахсыбыта. Кыанардыын-кыамматтыын бука бары тахсыахтааххыт диэн этии киллэрбитим. Кыайан хаампат дьон түһүлгэҕэ да олорон кыттыахтаахтар. Оһуокай дьону-сэргэни түмэр улуу кыаҕын хайаан да туһаныахха наада. Бастатан, иэйэн туран эттэххинэ, тылыҥ-өһүҥ сайдар, хамсанан үҥкүүлээтэххинэ, доруобай буолаҕын. Үтүө алгыстаах тыл норуоту сомоҕолуур, түмэр.

Мин уһуннук олорор олоҕум кистэлэҥин эттэхпинэ, мэлдьи хамсана, сүүрэ-көтө сылдьабын. Нэдиэлэ сэттэ күнүн барытын туһалаахтык аттара сатыыбын. Сэттэ күнтэн бииригэр сүүрүү, иккис күнүгэр бассейн, өрөбүлгэ хайаан да оһуокайбар кэлэбин. Оһуокай курдук кэрэ, хоһуйан айар үҥкүүбүттэн тоҕо матан туруохтаахпыный диэн, абылаҥнаах үҥкүүгэ киирэбин, дьоммун-сэргэбин кытары үөрэ-көтө сылдьабын. Быйыл өрөспүүбүлүкэбит үбүлүөйдээх сылыгар Үөһээ Бүлүүгэ Олоҥхо ыһыаҕар кыттан, 150 тыһыынча суумалаах сэртипикээтинэн бириэмийэлэнним, Үөһээ Бүлүү улууһун бочуоттаах гражданина үрдүк ааты ылан үөрүүм үрдээтэ. Онон ийэм алгыһынан оһуокайым олоҕум аргыһа буолар.

***

Дьэ ити курдук, ытыктабыллаах аҕа табаарыспыт Афанасий Егорович өрөгөйдөөх үөрүүтүттэн биһиги эмиэ үөрэбит. Мин Афанасий Егорович Алдаҥҥа уонна быйыл Үөһээ Бүлүүгэ дьоһуннаах үрдүк ааты ыларыгар, оһуокайын түһүлгэтигэр кынаттаһан турабын. Сүүрүүк буолан наһаа уһун тыыннаах. Хас да чааһы быһа тохтоло суох этэрин сөхпүтүм. Быйыл балтараа чаас эппитигэр, кэлин күөмэйим кычыгыланан тохтуу сыһан баран, “саастаах этээччигэ кынаттаһа сылдьан тохтуур сүрэ бэрт, тулуйуохха” диэн санаанан кынаттанан, сыыйа эрдийэн, аны күөмэйим чөллөрүйэн, кылаан этээччини түһэн биэрбэккэ батыспыппыттан бэйэм да үөрбүтүм, астыммытым. Сааһым ахсаана улахан диэн тохтообокко, өссө түһүлгэлээн этэ сырыт, күндү аҕа табаарыспыт Афанасий Егорович!

Марта Николаева,

Дьокуускай

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0