76 сылы быһа кэтэһиллибит наҕараада

Бөлөххө киир:
Сунтаар улууһун Васильевтар дьиэ кэргэттэриттэн биэс бииргэ төрөөбүт уолаттар Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылаахтара этэ. Бүгүн кэпсиир киһибит – Тит Васильев Кыһыл Аармыйаҕа 1942 сыллаахха ыҥырыллан барбыта.
Тит Степанович Старай Руссаны босхолооһуҥҥа, Ильмень күөлгэ буолбут кыргыһыыга кыттан, Аҕа дойду сэриитин I-кы истиэпэннээх уордьанынан, «Хорсунун иһин», «Германияны Кыайыы иһин» мэ­­тээллэринэн наҕараадаламмыта. Хорсун-хоодуот сержаны Албан аат III истиэпэннээх уордьанынан наҕараадалыырга түһэрбиттэрэ. Хомойуох иһин, бу үрдүк наҕараадатын сэрии кыттыылааҕа тыын­нааҕар туппатаҕа…
edersaas.ru
«ПОДВИГ НАРОДА» СААЙТАН САҔАЛАММЫТА
Бу ый саҥата Ил Дархан Айсен Николаев көмөтүнэн, кини быһаччы ирдэһиитинэн, 76 сыл буолан баран бу наҕарааданы сэрии бэтэрээнин уолаттарыгар бу ый саҥата долгутуу­лаах быһыыга-майгыга туттардылар. Тит Степанович уола Валентин Титовиһы кытары кэпсэтэ сылдьыбыппытыгар, аҕалара тыын­нааҕар улахан наҕараадатын туһунан кэпсээбэтэҕин эттэ. Кыайыы 70 сылыгар Тит Степанович сиэнэ, Нам улууһун Максим Аммосов аатынан Хатырык орто оскуолатын завуһа Мария Степанова «Подвиг народа» диэн саайтан эһээтэ наҕараадаламмытын
туһунан иһитиннэриини булан ылбыт. Дьэ бу кэнниттэн араас архыыптарынан, ба­­йаҥкамааттарынан көрдөөһүнү саҕалаабыттар. «Быйыл Ил Дархаммытыгар аҕабыт сүппүт наҕараадатын буларга көмөлөһөрүгэр көрдөһөн сурук ыыппыппыт. Айсен Сергеевич көмөтүнэн 76 сыл буолан баран аҕабыт уордьанын буламмыт, үөрүүбүт муҥура суох», – диэн Валентин Титович кэпсээтэ.
БИИР ЫАЛТАН – БИЭС КИҺИ
– Биһиги аҕабыт Сунтаар Хаданыгар төрөөбүтэ. Эһээбит Хаһыҥыраан Ыстапаан аҕыс оҕолооҕуттан утуу-субуу биэс уола иэримэ дьиэлэриттэн Аҕа дойду сэриитигэр ыҥырыллан барбыттара. Улахан уол Бүөтүр, дьоҥҥо биллэринэн, Хоо Бүөтүр Элгээйигэ икки хараҥаны ыпсаран, кыаҕа баарынан үлэлээбитэ.
Иккис уол Дьарааһын 1941 сыллаахха бэбиэскэ тутан сэриигэ ыҥырыллыбыта. Улаханнык ыалдьан, төрөөбүт дойдутугар ити сыл эргиллэн кэлэн, бу олохтон туо­­раахтаабыта. Үһүс уол Ыстапаан сэриигэ иккитэ тылланан бара сатаабыт да, тыҥатыгар баастаах буолан аккаастаабыттара. Ол да буоллар, үлэ фронугар ыҥырыллан, Уус Маайаҕа балыкка сылдьыбыта. Баар-суох соҕотох кыыстара Анисья Ленскэй оройуонугар «Красный труженик» холкуоска үлэлээн, Кыайыыны уһансыбыта. Төрдүс уолу Никоны дойдутугар «Кыһыл сыһыы» холкуоска үлэлии сырыттаҕына сэриигэ ыҥырбыттара. Хомойуох иһин, Никон сэрии толоонугар сураҕа суох сүппүтэ. Бэһис уол Захар 1942 сыл­лаахха Чурапчы байаҥкамаатыттан ыҥырыллыбыта. 516-с нүө­мэрдээх стрелковай полк састаабыгар сэриилэспит. Арҕаа фроҥҥа сапернай чааска сулууспалаабыт,
Белоруссияҕа, Польшаҕа, Германияҕа Мейсе, Одер өрүстэри туорааһыҥҥа кыргыһыыларга сылдьыбыт. «Хорсунун иһин», «Германияны Кыайыы иһин» мэ­­тээллэринэн наҕараадаламмыт. Алтыс уол, биһиги аҕабыт, Тиит 1942 сыллаахха сэриигэ ыҥырыллан, Ленинградскай, III-с Белорусскай фроннарга сулууспалаабыт. Сержант, отделение хамандыыра эбит. Элбэх саха хаана
тохтубут Ильмень күөлүгэр кыргыһыыга кыттыбыт итиэннэ Латвияны босхолооһуҥҥа сылдьыбыт. Сэттис уол Байбал олох эдэр сааһыгар Японияны утары сэ­­риигэ кыттан, «Бойобуой үтүөлэрин иһин», «Японияны Кыайыы иһин», Аҕа дойду сэриитин II-c истиэпэннээх уордьанынан наҕараадаланар, — диэн Валентин Титович аҕатын бииргэ төрөөбүттэрин туһунан ахтан-санаан ааста.
Ити курдук, Аҕа дойду Улуу сэриититтэн бииргэ төрөөбүттэртэн Никон эрэ тыыннаах эргиллибэтэҕэ. Бырааттыылар өлөр-тиллэр уоттаах кыргыһыыга киирсэннэр, Ийэ дойдуларыгар ытык иэстэрин толорбуттара.
ИЛЬМЕНЬТЭН – ПРИБАЛТИЙСКАЙ ФРОҤҤА
Тит Степанович, үөһээ суру­йан ааспытым курдук, 1942 сыллаахха сэриигэ ыҥырыллан, бас­таан утаа Молотов куоракка аҕыс ый устата байыаннай бэлэмнэниини ааспыта. 1943 сыллаахха 19-с хайыһар биригээдэтигэр киирэн, Ильмень күөлү мууһунан туо­раан, Старай Руссаны босхолоспута.
Бары билэрбитинэн, Ильмень күөлгэ кыргыһыыга элбэх саха саллаата хаана тохтубута. 19-с ха­­йыһар биригээдэтигэр саамай элбэх саха саллаата баара. Быһа холоон 600-чэ киһи. Старай Русса куорат Москва уонна Ленинград икки ардыларыгар турарынан, улахан стратегическай суолталааҕа. Бу кыргыһыы кэнниттэн Тит Васильев «Хорсунун иһин» мэтээлинэн наҕараадаламмыта.
Салгыы кини III Прибалтийскай фроҥҥа отделение хамандыырынан сулууспалаабыта. Хаста даҕаны улаханнык эчэйэн, бааһыран, улахан эмтэниини
ааспыта, 1944 сыллаахха кини хамаандалыыр отделениета дьоһун суолталаах бойобуой сорудаҕы сити­һиилээхтик толорбута. Ол түмүгүнэн кинини
«Албан аат» үһүс истиэпэннээх уордьанынан наҕараадалыырга түһэрбиттэрэ.
Наҕараадалыыр илиискэ маннык суруллубут:
«В наступательных боях по освобождению Советской Прибалтики товарищ Васильев Тит Степанович показал себя смелым и мужественным воином. В боях за населенные пункты Иваски и Козы 20.08.1944 года проявил находчивость и сметку, провел свое отделение в обход, выбил немцев из населенных пунктов и закрепился на выгодных рубежах. В этом бою отделение товарища
Васильева уничтожило до 20 солдат противника. За умелые действия, проявленную храбрость и отвагу в боях с немецкими захватчиками достоин награждения Орденом Славы третьей степени».
СЭРИИТТЭН II-С ГРУППАЛААХ ИНБЭЛИИТ БУОЛАН ЭРГИЛЛИБИТЭ…
– 1945 сыллаахха аҕабыт улахан бааһырыыны ылан, госпиталга сытан уһуннук эмтэнэн, салгыы сулууспалыыр кыаҕа суоҕунан, II группалаах инбэлиит буолан дойдутугар эргиллэн кэлбитэ. Хомойуох иһин, аҕабыт улахан наҕараадатын туһунан билбэккэ, бу дойдуттан аттанаахтаабыта. Уопсайынан, аҕабыт сэрии туһунан тугу да кэпсээбэт этэ. Саатар бэйэбит да улаханнык ыйыталаспат
этибит. Сэрииттэн улахан эчэ­йиилэрдээх кэлбитин көрөр этибит. Атаҕар
биир эрэ тарбаҕа баара. Түөһүгэр, төбөтүгэр буулдьа суоллара чэрдийэн оспут этилэр. Кыра эрдэхпитинэ, Тит улаханнык сэ­­риилэспит киһи диэн кэпсэтэллэрин үгүстүк истэрбит. Сэрииттэн кэлээт да, төрөөбүт Хаданыгар холкуос бэрэссэдээтэлинэн, биригэдьииринэн үлэлээбитэ. Биир дойдулаахтара аҕабытын аччык-сут, кураан сылларга абыраабыта диэн махтаналлара. Кэлин Бордоҥ нэһилиэгэр көһөн, Жданов аатынан холкуоска, “Сунтаар” соп­­хуоска биригэдьииринэн, завхоһунан хара өлүөр диэри үлэлээбитэ, – диэн Валентин Титович кэпсээнин түмүктүүр.
Тит Степанович сэрииттэн кэлэн баран Бордоҥ кыыһын Ксения Николаевнаны кытары сүрэхтэрин холбоон, уһуннук, дьоллоохтук олорбуттара. Ксения Николаевна «Үлэ Албан аатын» уордьанын кавалера этэ.
Валентин Титович Васильевтар саамай улахан уоллара буолар. Нам улууһун Хатырыгар олорор. СӨ олох-дьаһах, хомунаалынай хаһаайыстыба бочуоттаах үлэһитэ, Нам улууһун бочуоттаах гражданина, Хатырык нэһилиэгин ытык киһитэ, Сунтаар улууһун Хадан нэһилиэгин бочуоттаах гражданина, СӨ норуотун маастара. Оҕолоро: Мария Хатырыкка Максим Аммосов аатынан орто оскуолата учуутала, София Намнааҕы оскуола-саад учуутала, Владислав полиция хапытаана, бойобуой дьайыылар бэтэрээннэрэ, Демьян «Модун» спорткомплекс инструктора. Улахан кыыс Галина Титовна Сунтаарга олорор, үлэ бэтэрээнэ, Арассыыйа потребкэпэрээссийэтин туйгуна. Уола Дмитрий Максим Аммосов аатынан Хатырык орто оскуолатын учуутала, Татьяна Сунтаар 2-с нүөмэрдээх орто ос­­куолатын кылаабынай буҕаалтыра. Иккис уол Николай Титович Сунтаар улууһун Бордоҥ нэһилиэгэр олорор. Чөл олох, маассабай успуорт пропагандиһа, энтузиаст-тэрийээччи. «Урожай» уопсастыба бочуоттаах үлэһитэ, СӨ уонна
Сунтаар улууһун «Физическэй култуураҕа уонна успуорт сайдыытыгар өҥөлөрүн иһин» бэлиэлэр хаһаайыннара. Оҕолоро: Софья дьиэ хаһаайката, Айаан Олимпийскай резервэ оҕо спортивнай оскуолатын көҥүл тустууга тириэньэрэ, СӨ успуордун маастара. Иккис кыыс Ульяна Титовна Бордоҥ орто оскуолатын үрдүк категориялаах учуутала, методическай холбоһук салайааччыта. Уола Сергей Бордоҥ орто оскуолатын үөрэнээччитэ, олоҥхону толорууга улуус, өрөспүүбүлүкэ, аан дойдуга ыытыллар бэстибээллэр, куонкурустар лауреаттара, Гран при
ха­­һаайыннара диэн Валентин Титович бииргэ төрөөбүттэрин туһунан билиһиннэрдэ.
Васильевтар сыдьааннара быйыл Улуу Кыайыы 75 сылынан сибээстээн, биэс сэриигэ барбыт, үс тыылга үлэлээбит дьонноругар анаан, төрөөбүт Хаданнарыгар өйдөбүнньүк бэлиэ туруордулар.  Уонна, сүрүн ситиһиилэринэн аҕаларын, убайдарын, эһээлэрин Тит Степанович Васильев 76 сыл анараа өттүгэр бэриллибит наҕараадатын булбуттара буолар.
edersaas.ru
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0