Өрөспүүбүлүкэҕэ социальнай хантараакка олоҕурбут судаарыстыба көмөтө баарын туһунан үгүс киһи истэн билэр буолуохтаах.
edersaas.ru
2010 сыллаахха Саха сирэ РФ Үлэҕэ уонна социальнай харалтаҕа министиэристибэтин пилотнай бырайыагар киирсэн, маннык көмөнү саҕалаабыта. Ити сыл судаарыстыбаны кытта социальнай хантараагы үс улуустан: Намтан, Бүлүүттэн уонна Өлөөнтөн 18 дьиэ кэргэн түһэрсэн, ортотунан 100-түү тыһыынча солкуобай харчыны ылан, бэйэ дьыалатын арынан, эбии дохуот аахсар буолбута.
Маннык аадырыстаммыт көмө дьиҥ чахчы көдьүүстээҕэ биллэн, салгыы 2012 сыллаахтан социальнай хантараакка олоҕурбут көмөнү өрөспүүбүлүкэ 36 улууһугар оҥорор буолбуттара. Статистика көрдөрөрүнэн, көмөнү туһанааччылар судаарыстыба биэрэр харчытын сүрүннээн бэйэ дьыалатын арынарга уонна кэтэх хаһаайыстыбаны сайыннарарга туһаналлар.
Социальнай хантараакка олоҕурбут көмөнү ылааччылар кэтэх хаһаайыстыбаларын хаҥатар түгэннэрэ элбэх. Сүрүннээн эбии ынах сүөһүнү, дьиэ көтөрүн атыылаһаллар, хаһаайыстыба араас тутуутугар ыыталлар, оҕуруот аһын олордорго, тыа хаһаайыстыбатыгар наадалаах тиэхиньикэни, балыктыыр-бултуур тэрили атыылаһарга тутталлар. Онон, дьиэ кэргэттэр материальнай балаһыанньаларын тупсараллар, кэтэх хаһаайыстыбаттан, бэйэ бородууксуйатын атыытыттан эбии дохуот аахсаллар.
Никифоровтар сарсыҥҥы күҥҥэ эрэллээхтэр
Елена уонна Алексей Никифоровтар – Дьокуускай куорат олохтоохторо, элбэх оҕолоох эдэр ыал. Ыал ийэтэ кыра оҕотун көрөн олорон, социальнай хантараак баарын туһунан истэн, Дьокуускайдааҕы социальнай харалта управлениетыгар билсэ тиийбит. Сонно тута элбэх оҕолоох ыал дохуотун кээмэйинэн бу көмөнү ыларга сөп түбэһэрин истээт, дьиэ кэргэн сүбэ мунньаҕа тэриллибит уонна докумуону хомуйан, үлэ былаанын оҥорон хамыыһыйа көрүүтүгэр биэрбиттэр. “Кэргэммин кытта ол киэһэ олорон толкуйдаатыбыт. Араас санаа баарыттан, аҕабыт маска сыстаҕаһын быһыытынан, мас сувенирдары оҥорор мастарыскыай үлэлэтэр былааны ылынныбыт.
Докумуоннарбытын туттаран баран, аҕыйах хонугунан тиийэн көмүскээн, социальнай хантараак түһэрсэрбитин бигэргэттилэр. Бу 2017 сыл үүнүөн эрэ иннинэ этэ. Саҥа дьыл уһун өрөбүллэрин быһа тиэхиньикэбитин көрдөнөн, сакаастаан, онтон ону туруоран, 2017 сыл олунньу 1 күнүттэн дьиэ кэргэммит дьыалатын үлэлэтэн саҕалаабыппыт. Онтон ыла үһүс сылын дьыалабыт эбии дохуоту киллэрэр, ону ааһан, айар талааммыт арыллар, дууһабытын ууран үлэлиир сирбит буолла», — диэн ыал ийэтэ Елена Никифорова кэпсиир.
Никифоровтар бу дьыалаларын «masmal» диэн ааттаабыттар, күлүүс иилэр кыра тэрилтэн саҕалаан, хаартыска араамаларын, дьиэ кэргэн халандаардарын, мэтээллэри, чаһыны уо.д.а. оҥорон таһаараллар. «Бастатан туран, Инстаграмҥа бэйэбит страница арынан, сувенирдарбытын онно таһаартаан саҕалаабыппыт. Тута сакаастар кииртэлээн барбыттара. Сааскы бырааһынньыктарга үлэх элбээн, оҕолорбутун, оннооҕор аймахтарбытын көмөлөһүннэрбиппит. Оннук гынан, биһиги дьоҕус дьыалабыт бүтүн аймаҕы бииргэ түмэ тарта да диэн этиэхпитин сөп», — диэн Елена кэпсээнин салгыыр. Кэргэнниилэр айар үлэлэригэр Елена санаа угааччы, оттон Алексей ону олоххо киллэрээччи – компьютернай графиканы оҥорооччу, формалаан таһаарааччы. Ол кэннэ киэргэтиитигэр, кырааскаҕа оҕолор, аймах ыччаттар кыттыһаллар эбит. «Бары биир дьарыктаахпыт, биллэн турар, барыбытын түмэр. Оҕолорбут үлэ диэн тугун, харчы хантан кэлэрин билэн улааталлар. Биллэн турар, сайдыы туһунан толкуйдуубут. Фрезернэй ыстаныак ыламмыт, оҥоһукпут арааһын элбэтиэхпитин баҕарабыт. Социальнай хантараакка олоҕурбут көмө биһиги дьиэ кэргэҥҥэ улахан туһалаах буолла, сарсыҥҥы күммүтүгэр бигэ эрэллээх олорор саҕа үчүгэй суох!» — диэн Елена, Алексей Никифоровтар этэллэр.
Богатыревтар бааһынай хаһаайыстыбалаахтар
Оттон Муома улууһун Хонуу нэһилиэгин элбэх оҕолоох Айталина Слепцова уонна Семен Богатырев дьиэ кэргэттэрэ эмиэ инники олохторун сайдыыны эрэ кытта сибээстээн, бүппэт түбүктээх олороллор. 2015 сыллаахха алта оҕолоох ыал судаарыстыбаны кытта социальнай хантараак түһэрсэн, кэтэх хаһаайыстыба тэриммиттэр. «Тыа сиригэр дьарыктаах буолуу боппуруоһа сытыытык турар. Үлэтэ суох олорон, социальнай хантараак түһэрсэн, судаарыстыбаттан көмө ылыахха сөп диэни истэн, тута социальнай харалта управлениетыгар сайаапка түһэрбиппит. Ынах сүөһүнү иитиэххэ диэн аҕабыт баҕа санаата этэ, онон 100 тыһыынча солкуобайга биир маҥнайгы ынахпытын атыыласпыппыт», — диэн Айталина Слепцова кэпсиир.
Богатыревтар 4 сыллааҕыта биир ынаҕы тутан баран, билигин 11 ынах сүөһүнү иитэллэр (мантан биэһэ – ыанар ынах). Итини таһынан, хаһаайыстыбаларыгар 49 хаас, 25 куурусса уонна 2 коза оҕотун көрөллөр. «Бааһынай хаһаайыстыбабытын «Богатырев» диэн ааттааммыт, билигин үүт аһылыгы, сымыыты, көтөр этин атыылыыр тэрилтэ буолан үлэлии-хамсыы олоробут. Муомаҕа ынах сүөһүнү маассабайдык туппаттар, онон үүт аһылыгынан хааччыйааччы аҕыйах, ырыынак ситэри баһыламмакка турар. Салгыы сайдар былааммытын оҥостобут. Козаны иитэн көрүөхпүтүн баҕарабыт. Коза үүтэ олус эмтээх диэн этэллэр, онон атыылаһааччы да баар буолуо дии саныыбыт. Улуустааҕы социальнай харалта управлениетыгар уонна маннык көмөнү олохтообут судаарыстыбабытыгар махталбыт муҥура суох. Кырдьык да, дьиҥ чахчы дьон туһугар оҥоһуллар көмө диэн этиэхпин баҕарабын. Судаарыстыбаттан маннык өйөбүлү ылбыт дьон, салгыы бэйэбититтэн эрэ тутулуктаах буоллаҕа дии», — диэн Айталина Слепцова санаатын үллэһиннэ.
2019 сылга — 255 мөлүйүөн!
Ити – 9 сыл устата социальнай көмө бу көрүҥүн туһаммыт 5040 дьиэ кэргэнтэн икки эрэ ыалы холобурдаатыбыт. СӨ Үлэ уонна социальнай сайдыы министиэристибэтин чахчытынан, бу сыл устата социальнай хантараагынан уопсайа 728 мөлүйүөн суумалаах көмө оҥоһуллубут. Мантан 90-тан тахса бырыһыанын тыа сирин олохтоохторо туһаммыттар. Социальнай көмө орто кээмэйэ бастакы сыллардааҕар лаппа үрдээн, билигин ортотунан 153,5 тыһыынча солкуобайга тэҥнэһэр. Билигин даҕаны социальнай хантараак харчытын өрөспүүбүлүкэ олохтоохторо бэйэ дьыалатын арыйарга уонна кэтэх хаһаайыстыбаны хаҥатарга туһаналлар эбит.
Бэлиэтээн эттэххэ, Саха Өрөспүүбүлүкэтэ судаарыстыба көмөтүн бу көрүҥүн нэһилиэнньэҕэ тиэрдэринэн уонна көмө көдьүүстээх көрдөрүүтүнэн дойдуга биир бастыҥнар ахсааннарыгар киирсэр. Ааспыт ыйга СӨ үлэ уонна социальнай сайдыы миниистирэ Елена Волкова Москва куоракка ыытыллыбыт эрэгийиэннэр социальнай инновацияларын III Форумугар ыҥырыллан, бу аадырыстаах социальнай көмөнү нэһилиэнньэҕэ тиэрдии туһунан биир идэлээхтэригэр кэпсээн кэллэ.
Надежда ЕГОРОВА, “Саха сирэ”хаһыат, edersaas.ru