Үөрүөх бэйэбит эбитэ дуу, хомойуох бэйэбит эбитэ дуу, былырыыҥҥыттан “биэнсийэ иннинээҕи саас” (предпенсионный возраст) диэн өйдөбүл киирдэ.
edersaas.ru
Төһө даҕаны сөбүлээбэтэрбит, сокуон ылыныллыбыта, онон биэнсийэҕэ тахсар саас уһаата. Биэнсийэҕэ тахсаары сылдьар киһини үлэтиттэн ууратар көҥүллэммэт. Сокуонунан көмүскэллээх. Онон сибээстээн да буолуон сөп, үлэлиир кыахтаах дьон ахсаанын үксэтэр инниттэн араас бырайыактары, толкуйдары тобулаллар. Ону таһынан, хаттаан үөрэтэллэр. Бу хайдаҕый? Саас сааһынан ырытан көрүөҕүҥ.
50 саас – үөрэнэргэ харгыс дуо?
Суох. Быйылгыттан өрөспүүбүлүкэтээҕи “Эдэр профессионаллар” (WorldSkills) чөмпүйэнээккэ “Муударайдар сатабыллара” диэн ааттаан, 50-тан үөһэ саастаах дьон күрэхтэһиилэрэ киирдэ. Ааспыт нэдиэлэҕэ “50-тан үөһэ саастаах дьон үлэлиир кыаҕын улаатыннарыыга саҥалыы бэлэмнээһин, квалификацияларын үрдэтии” диэн “төгүрүк остуол” буолан ааста. Манна Үлэ министиэристибэтин, Атыы-эргиэн бырамыысыланнай палатын, Нэһилиэнньэ дьарыктаах буолуутун судаарыстыбаннай кэмитиэтин, Үөрэх уонна наука министиэристибэтин, орто анал үөрэх тэрилтэлэрин бэрэстэбиитэллэрэ кытыннылар.
“Сатабылбытын ыччакка иҥэриэхтээхпит”
Яков Андреев, WorldSkills өрөспүүбүлүкэтээҕи чөмпүйэнээтин кыттыылааҕа, Дьокуускайдааҕы индустриальнай-педагогическай кэллиэс производственнай үөрэхтээһинин маастара:
– Биэс уоннарыттан үөһэ саастаахтарга «сыбаарка технологията» компетенцияҕа бэһиэ буолан кытынныбыт. Сыбаарканан үйэлэрин тухары дьарыктаммыт куорат икки тэрилтэтин исписэлиистэрэ, Промышленнай техникумтан уһуйааччы уонна Уус Алдантан биир кыттааччы баарбыт. Тургутуу биэс чаас устата барда. Маннык күрэстэргэ кыттан, бэйэбит уопуппутун, сатабылбытын, дьоҕурбутун үүнэр көлүөнэҕэ иҥэриэхтээхпит. Преподавателинэн сүүрбэттэн тахса сыл устата үлэлээтим. Биһиги кэккэбитигэр сатабыллаах исписэлиистэр элбэхтэр. Инникитин элбэх киһи кытыннаҕына, үчүгэй күрэхтэһиини көрүөхпүт дии саныыбын. Бу мин маҥнайгы холонуум буолар. Көннөрү электрическэй сыбааркаттан саҕалаан, полуавтоматынан уонна аргоннай-дуговой сыбаарканан холбооһуҥҥа тиийэ бааллар. Балаһыанньатын уонна технологиятын эспиэрдэр ыйаллар. Инньэ гынан, барытыгар күүстээх бэлэм наада. Мин маастарынан үлэлиир буолан, ити аппарааттары үөрэтэбин, ханнык эрэ бэлэмнээхпин дии саныыбын. Эдэрдэр куонкуруска кытаанах тургутууну ааһаллар эбит диэн бэйэбинэн биллим. Онон технология да өттүнэн, ой-санаа даҕаны өттүнэн барытыгар бэлэм буолар ирдэнэр эбит диэн көрдүм. Тус бэйэҕэ кэллэҕинэ, уустук эбит.
Арассыыйаҕа 75 тыһыынча киһи үөрэниэ
Өрөспүүбүлүкэҕэ 50-тан үөһэ саастаах дьон квалификацияларын үрдэтэр, идэлэрин уларытар туһунан эмиэ үгүстүк этиллэр буолла. РФ Бырабыыталыстыбатын дьаһалыгар олоҕуран, 2024 сылга диэри биэнсийэ иннинээҕи саастаах дьону анал үөрэтии (профобучение) уонна эбии анаан үөрэтии (дополнительное профобразование) бырагыраамата бигэргэммитэ. Онно олоҕуран, 2024 сылга диэри сыллата 75 тыһыынча киһини, уопсайа, 450 тыһыынча киһини хаттаан үөрэтиэхтээхтэр. Оттон Саха сиригэр?
2 322 киһиэхэ — саҥа идэни
СӨ Нэһилиэнньэ үлэлээх буолууга кэмитиэтин профессиональнай үөрэхтээһиҥҥэ салаатын салайааччытын солбуйааччы Андрей Андреев иһитиннэрбитинэн, биэнсийэҕэ тахсыан иннинээҕи саастаах 387 киһини сыллата үөрэтэр былааны ылыммыттар. Ол түмүгэр, 2024 сыл бүтүүтэ 2 322 гражданин үөрэҕи ааһыа диэн суоттууллар. Бырагырааманы олоххо киллэрэргэ үс ньыманы толкуйдаабыттар.
Бастакытынан, хаттаан үөрэниэн эбэтэр анал үөрэхтээһини ааһыан баҕарар киһи Нэһилиэнньэ дьарыктаах буолуутун киинигэр бэйэтэ тиийэн үөрэниэн баҕарарын туһунан биллэрэр. Тустаах киин үлэһиттэрэ киниэхэ тестирование ыытан баран, үөрэх тэрилтэлэригэр сыллата ирдэнэр идэлэргэ анал үөрэххэ ыыталлар. Бу киһи үөрэҕин харчытын уйуналлар, ону таһынан ханна даҕаны үлэлээбэт буоллаҕына, үөрэнэрин иһин истипиэндьийэ төлүүллэр.
Иккиһинэн, биэнсийэ иннинээҕи саастаах үлэһиппин үөрэттэриэм этэ диэн, Нэһилиэнньэ дьарыктаах буолуутун киинигэр үлэ биэрээччи бэйэтэ тиийэр, дуогабар түһэрсэр. Бу түгэҥҥэ үлэһитэ үөрэҕин бүтэрбитин кэннэ, Дьарыктаах буолуу киинэ үөрэх төлөбүрүн толуйар. Үлэһит дьарыктааҕын быһыытынан, киниэхэ истипиэндьийэ көрүллүбэт.
Үсүһүнэн, WorldSkills иитинэн үөрэнии. WorldSkills хамсааһын саайтыгар киирэн тестированиены ааһар, ханнык идэҕэ үөрэниэн сөбүн туһунан түмүк бэриллэр, үөрэх тэрилтэтигэр ыыталлар.
Үөрэҕи баһылыан баҕарар киһи Арассыыйа хайа баҕарар муннугар үөрэнэр бырааптаах эбит. Саамай сүрүнэ – үөрэх тэрилтэтэ үөрэтэргэ лицензиялаах буолара ирдэнэр. Үөрэх суумата ортотунан 34 тыһыынча солкуобайга тэҥнэһиэхтээх, болдьоҕо 3 ыйга диэри диэн ыйаллар.
Биэнсийэҕэ тахсыан иннинээҕи саастаахтар
Саха сиригэр 60 тыһыынча кэриҥэ биэнсийэҕэ тахсыа иннинээҕи саастаах дьон олорор дииллэр. Ааспыт сайын 650 киһиэхэ социологическай ыйытык ыыппыттар. Ол түмүгэр, 180 киһи үөрэниэн баҕарарын биллэрбит. Былырыын, Дарыктаах буолуу сылын иитинэн, Нэһилиэнньэ дьарыктаах буолууга судаарыстыбаннай кэмитиэтин иһинэн 2 021 үлэтэ суох киһи үөрэммит. Итинтэн 71-рэ 50-тан үөһэ саастаах эбит. Ол эрээри, “төгүрүк остуолга” мустубут дьону сыллата 387 киһи үөрэниэ дуо, диэн ыйытыы мунаарта. Маныаха сүрүн мэһэйинэн кинилэр кыбыстыыны көрөллөр. Ол эрээри, сайдыылаах тас дойдуларга үөрэнии саастан тутулуга суох. Бу олох ирдэбилэ буолар.
Ханнык идэлэр ирдэнэллэрий?
Аны аныгы кэмҥэ ханнык идэлэр ирдэнэллэрин чопчулуоҕуҥ. Судаарыстыбаннай кэмитиэт исписэлииһэ иһитиннэрбитинэн, бүгүҥҥү күҥҥэ машинист, слесарь, сварщик, биэлсэр, медицинскэй сиэстэрэ, электромонтер, инженер-сварщик, буҕаалтыр, о.д.а идэлээх дьон наадалар эбит. Бу үлэ биэрээччи ирдэбилигэр олоҕуран.
Иккис курдук, орто анал үөрэх тэрилтэлэрин салайааччыта быһаарбытынан, статистика көрдөрөрүнэн, өрөспүүбүлүкэҕэ 200-тэн тахса профессиональнай үөрэхтээһин бырагыраамата оҥоһуллубут. Оттон эбии квалификацияны үрдэтии бырагыраамата букатын 1000-тан тахсар эбит. Дьон ханнык бырагыраамаҕа наадыйарынан көрөн аттараллар эбит.
2017 сыллаахха Саха сиригэр 25-65-гэр диэри саастаах үлэлиир араҥа дьонтон 55 тыһыынча киһи үөрэммит. Итинтэн 36 тыһыынчаттан тахса киһи эбии профессиональнай үөрэхтээһини (орто эбэтэр үрдүк үөрэхтээх дьон квалификацияларын үрдэтиниилэрэ), 18 тыһыынча кэриҥэ киһи анал үөрэхтээһини ааспыт. Ити курдук, биэнсийэҕэ тахсыы сааһа уһаан биэрбитинэн, олох ирдэбилинэн, сыыйа 50-тан үөһэ саастаах дьону куонкурустарга кытыннарыыны, квалификациятын үрдэтиини, үөрэтиини үксэтэр санаалаахтар.
Үөрэнэр хаһан да хойут буолбатах
Ким эрэ идэтин таба тайанар, ким эрэ талан ылбыт идэтинэн кыра хамнастаах да буоллар үлэлиир, ким эрэ сөбүлээбэт үлэтигэр үйэтин тухары үлэлиир, ким эрэ букатын даҕаны үлэтэ суох сылдьар. Маныаха сааһырдым диэн ыһыктынан кэбиспэккэ, атын идэҕэ үөрэнэр, квалификацияларын үрдэтинэр кыах кимиэхэ барытыгар баар буолла. Оннооҕор судаарыстыба истипиэндьийэ төлөөн, босхо үөрэттэрэр. Тус бэйэм, дьүөгэлиилэр тутуспутунан үөрэниэхтэрин итиэннэ ылбыт идэлэринэн салгыы түмсэн үлэлиэхтэрин сөп эбит диэн көрдүм.
Людмила ПОПОВА, “Саха сирэ” хаһыат, edersaas.ru