Ил Дархан 2020 сыллааҕы Анал этиитэ: доруобуйа харыстабыла, дохуот, урбаанньыттарга болҕомто

Ааптар: 
Бөлөххө киир:

Ил Дархан Айсен Николаев быйыл төрдүс төгүлүн Анал этиитин СӨ Судаарыстыбаннай Мунньаҕар (Ил Түмэн), бырабыыталыстыбатыгар, муниципальнай тэриллиилэргэ, бар дьонугар иһитиннэриэҕэ. Кини 2018 сыллаахха Ил Дархан дуоһунаһыгар ананан баран биэс улахан стратегическай суолталаах ыйаахтары таһааран турар. Ити кини быыбарга кыттыбыт бырагырааматын сүрүн этиилэрэ этэ. Бу этиилэргэ олоҕуран кини 2020 сыллаах Анал этиитин ылан көрүөххэ.

2020 СЫЛ

Былырыын Айсен Сергеевич Анал этиитин ахсынньы 24 күнүгэр иһитиннэрбитэ. Аан дойду үрдүнэн былырыыҥҥыттан дьаҥ-дьаһах туран, Анал этиитин ыарыы ытарчатыгар ылларан биһиги кэккэбититтэн туораабыт дьоҥҥо кэриэстэбил мүнүүтэтиттэн саҕалаабыта.

Бэрт кылгас кэм иһигэр до­­руобуйа харыстабылын бары эбийиэктэрэ, быраастар, медицина үлэһиттэрэ бары түмүллэн дьаҥы утары охсуһууга турбуттара. Кырдьыгын эттэххэ, бу дьаҥ кэлиитигэр биһиги өрөспүүбүлүкэбит буолуохтааҕар, аан дойду бэлэмэ суоҕа. Онон Ил Дархаҥҥа бу эмиэ биир уочараттаах улахан тургутук буолбута.

Патриотизм сыла төһө да быыһык кэмҥэ аастар, манна аналлаах тэрээһиннэр тиһигин быспакка ыытыллыбыттара. Холобур, Улуу Кыайыы 75 сылыгар анаан саҥа сквердэр, пааматынньыктар тутуллубуттара. Сураҕа суох сүппүт саллааттар ааттарын тилиннэриигэ Тверь уобалаһыгар Сэбиэскэй Сойуус Геройа Федор Охлопков аатынан байыаннай-патриотическай лааҕыр аһыллыбыта.

Бу сылга хаһааҥҥытааҕар да дьон-норуот түмсэ түһэн, кыамматтарга-кырдьаҕастарга күүс-көмө буолбута. “АЛРОСА”, “Полюс”, “Селигдар”, “Полиметалл”, “ЯТЭК”, “Колмар”, “MyTona”, “InDriver”, о.д.а. хампаанньаларбыт көмөҕө кэлбиттэрэ. Ону сэргэ биирдиилээн предпринимателлэр дьаҥы-дьаһаҕы утары охсуһууга бэйэлэрин кылааттарын киллэрбиттэрэ.

Бу дьаҥ кэмигэр ордук орто, дьоҕус бизнес оҕустарбыта. Муус устартан саҕалаан көмө көрүллэн, 8,5 млрд солкуобай оҕолоох дьиэ кэргэҥҥэ, үлэтэ суох дьоҥҥо көмө быһыытынан барбыта. 1 млрд солкуобай дьоҕус бизнеһы өйөөһүҥҥэ көрүллүбүтэ. Ону сэргэ 12 тыһыынчаттан тахса бэйэ дьыалатын тэриммит дьон субсидия, нолуокка чэпчэтиилэри ылбыттара. 5,9 млрд солкуобай өрөспүүбүлүкэ олоҕор-дьаһаҕар быһаччы дьайар тэрилтэлэргэ көмө көрүллүбүтэ.

Бырамыысыланнас эйгэтигэр “АЛРОСА” хампаанньа оҕустарыыны ылбыта. Ол эрээри сөптөөхтүк дьаһаммытын түмүгэр үлэһиттэри маассабай ууратыы, ал­­маас хостооһунун тохтотуу тахсыбатаҕа. “Колмар” хампаанньа “Инаглинскайдааҕы” хайа байытар кэмбинээтин, Хабаровскайга Ванино пуордугар терминалын арыйбыта бырамыысыланнас эйгэтин бу сыллааҕы биир ­уратыта.

Экэниэмикэ хамсыы турар кэмигэр судаарыстыба бүддьүөтүн биир таһымҥа тутуу бырабыыталыстыба сүрүн үлэтэ этэ. Ил Дархан бырабыыталыстыба ити үлэтин хайҕаан туран: “Төһө да балаһыанньа кытаанаҕын иһин СӨ бырабыыталыстыбата 2020 сыллааҕы бүддьүөт сүрүн

көрдөрүүлэрэ туолууларын ситистэ, ону сэргэ 2021 сыллааҕы бүддьүөтү ылыныыга сүрдээх улахан үлэни ыытта”, – диэн ­бэлиэтээн турар.

Нам улууһун Хатырыгар диэри аспаал ууруллуохтаах. Дьокуускай куорат уулуссаларын сылын аайы 45 км итэҕэһэ суох сири оҥорорго эппитэ.

Манна сыһыаран Айсен Сергеевич: “Суолга-иискэ кутуллар үп көдьүүстээх уонна түмүктээх буолуохтаах. Хаачыстыбата суох аспаалга биир да солкуобайы кутар табыллыбат. Биһиги сайыммыт кылгас, онон үлэни сөптөөхтүк тэринэн, дьаһанан ити кылгас кэми хайдах да куоттарар сатаммат”, – диэн муос-таас курдук эппитэ.

“2020 сылга Дьокуускайга олорор дьиэлэри тутуу 13 % кыччаата. Ити кыбартыыралар сыаналара үрдээһинигэр аҕалла. Онон киин куораппытыгар дьиэ тутуутун элбэтиэхпитин уонна түргэтэтиэхпитин наада”, – диэн бэлиэтээбитэ.

ДЬОН ДОХУОТТААХ БУОЛУУТУГАР

Айсен Сергеевич 2020 сылга туһуламмыт Анал этиитигэр дьон-сэргэ дохуоттаах буолуутугар сүрүн болҕомтотун уурбута. Холобур, тыа хаһаайыстыбатыгар ыанар ынахха диэн бүддьүөттэн 35 тыһыынча солкуобай көрүллэр буолбута. Эһиилги бүддьүөккэ бу суума 45 тыһыынча солкуобайга диэри улаатара былааннанар. Ону таһынан биэҕэ анаан 3000 солкуобай көрүллүөҕэ. Ити былырыыҥҥытааҕар икки төгүл элбэх. Аҥаардас олохтоох оҥорон таһаарыыны сайыннарыыга олохтоох бүддьүөккэ 6,5 млрд солкуобай барыаҕа. Уопсай түмүккэ тыа хаһаайыстыбатыгар эһиил 13 млрд солкуобайтан тахса үбүлээһин көрүллүөҕэ. Онон киэҥ иһит кэһиэхтээх, улахан кытыйа салааһыннаах диэн өс хоһоонугар этиллэринии, өрөспүүбүлүкэбит биир сүрүн төрүт дьарыгар үбүлээһин лаппа үрдээтэ.

“Тыа хаһаайыстыбатыгар киирбит саҥа ньыма тыа сиригэр предпринимательствоны, бэйэ хаһаайыстыбатын сайыннарыыга төһүү буолуоҕа”, – диэн бэлиэтээбитэ.

“Бырамыысыланнаска – олохтоох каадырдары” бырайыагы уларытар кэм кэлбитин туһунан бэлиэтээн туран, атын ха­­йысханы эмиэ көрдүөххэ наадатын эппитэ. Санатан эттэххэ, былырыын Ил Дархан Айсен Николаев бэйэтин Анал этиитигэр нэһилиэнньэ дьарыктаах буолуутугар саҥа ньымалары киллэ­риэххэ наадатын туһунан иһитиннэрбитэ. “Бырамыысыланнаска, улахан хампаанньаларга олохтоох дьон үлэлииллэрин элбэтии эрэ буолбакка, бу боппу­руоска биир тиһиктээх үлэ барыахтаах. Докумуону хомуйууттан саҕа­лаан исписэлиистэри үөрэтэн та­­һаарыыга, үлэһит олорор, үлэлиир усулуобуйатын, доруобуйатын көрүүгэ тиийэ барытыгар”, – диэн кини бэлиэтээн эппитэ.

УРБААН

Предпринимателлэр нолуок төлөөһүннэригэр уларыйыылар киирбиттэрэ. Чуолаан дьыалаларын саҥа саҕалаан эрэр дьоҥҥо нолуокка икки сыллаах тохтобул биллэриллибитэ, нолуоктар усу­луобуйаларыгар чэпчэтиилэр киирбиттэрэ.

Инвестиционнай бырайыактарга олохтоох каадырдар үлэлэһэллэрин, тутууга төһө кыалларынан манна оҥоһуллар матырыйааллар туһаныллыахтаахтарын туһунан эппитэ.

Былырыыҥҥыттан ыла ханна да учуокка турбакка эрэ бэйэлэрин оҥорон таһаарар бородууксуйаларын атыылыыр эбэтэр өҥөнү оҥорор дьоннор нолуок төлүүр усулуобуйалара тэриллибитэ. Былырыын өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн биэс тыһыынчаттан тахса киһи манна регистрацияламмыт буоллаҕына, билигин 14,4 тыһыынчаттан тахса киһи баар.

Ону сэргэ Айсен Сергеевич креативнай экэниэмикэни сайыннарыыга үлэтин хайысхатын туһулаабыта. Билигин айти-технология, киинэ, дизайн, ювелирнай дьыала, искусство эйгэлэригэр үгүс киһи ылсан бэйэ дьыалатын арыммыта. Былырыыҥҥы Анал этиитигэр “Квартал Труда” диэн креативнай кластер тутуутун туһунан эппитэ.

“Билигин биһиги кураанах тылы эрэ эппэккэ, дьиҥнээх дьыалаҕа киириэхпитин наада. Биһиги дьоммут-сэргэбит өйүнэн оҥорон таһаарбыт бородууксу­йата Арассыыйаҕа эрэ буолбакка аан дойдуга тахсар усулуобуйатын тэрийиэхтээхпит”, – диэн бэлиэтээбитэ.

ТҮМҮК

Өрөспүүбүлүкэбит 100 сыллаах үбүлүөйүн көрсө Сахабыт сиригэр үгүс улахан тутуулар бара тураллар. Итилэри этэн туран, Ил Дархан ааспыт Анал этиитигэр историческай суолталаах пааматынньыктары – Реальнай училищены, уолаттар прогимназияларын – чөлүгэр түһэрии барыахтааҕын туһунан эппитэ. Ону сэргэ Эргэ куорат иккис уочаратын тутуутунан дьарыктанарга сорудахтаабыта.

Доруобуйа харыстабылыгар 2025 сылга диэри үлэлиир стратегическай ыйааҕы бэлэмнииргэ этэн туран, “Саха сирин чөл туруктаах киһитэ – Саха сирин чөл буолуута” диэн хамсааһыны, ону таһынан, Чөл туруктаах, до­­руобай буолуу сэбиэтин тэри­йэргэ эппитэ. Бу сэбиэт страте­гияны олоххо киллэриигэ үлэлэһэр. 2021 сыл Доруобуйа сылынан биллэриллибитэ.

Ил Дархан Айсен Николаев бу үс сыллааҕы Анал этиилэрин ылан көрдөххө, кини өрөспүүбүлүкэ салалтатыгар кэлиэҕиттэн, 2019 сылы – Сомоҕолоһуу, 2020 – Патриотизм, 2021 – Доруобуйа сылларынан биллэрэн, норуотун биир санааҕа түмүүгэ, тыа сиригэр олорорго, үлэлииргэ куораттартан итэҕэһэ суох усулуобу­йаны тэрийиигэ үлэтин-хамнаһын туһулаабыт. Ону таһынан хотугу улуустарга болҕомтотун ха­­таан Арктика, хоту дойду сайдыыларыгар анал министиэристибэ тэрийэн, хотугу улуустары барыларын Арассыыйа арктическай зонатыгар киирэллэрин ситиһэн, улахан хамсааһыны таһаарда. Уонна хайа сибээс өттүнэн, түргэн-тарҕан интернет кии­риитинэн, өрөспүүбүлүкэҕэ эмиэ биир баттыамалаах үлэ ыытылынна. Билигин түргэн интернетинэн нэһилиэнньэ 85 % хабыллан олорор. Ити билиҥҥи үйэҕэ дьон-сэргэ дохуоттаах, үлэлээх буолуутугар төһүү күүс буолара эрэбил. Ону сэргэ 2018 сылтан туруулаһан биһиги бары да кэтэһэр улахан бырайыакпытын – Өлүөнэ өрүһү туоруур муостабытын – Арассыыйа бырагырааматыгар киллэртэрбитэ улахан суолталаах.

Аграфена Кузьмина.

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0