Дьокуускай куорат олохтоохторо Маргарита уонна Александр Герасимовтар күн-дьыл туругун бэлиэтиир, бэрт тупсаҕай оҥоһуулаах, сахалыы уонна нууччалыы тылларынан оҥоһуллубут «Күннүгү» 2016 сыллаахтан таһаараллар. Бу күннэргэ 2021 сылга анаммыт «Күннүк» бэчээттэнэн кэллэ.
edersaas.ru, Раиса Сибирякова
— «Күннүкпүт» быйыл алтыс сылын таҕыста, — диир Александр Августович. — Манна күн-дьыл туругун, салгын температуратын, тыал хайысхатын, салгын баттааһынын, сөҥүү түһүүтүн күннэтэ кэтээн, ону таһынан бэлиэ күннэри (бастакы тураах кэлиитэ, маҥнайгы ньургуһун тахсыыта о.д.а.) сыл устата толоруллар. Тустаах ыйдарынан күн хаһан тахсыбытын уонна киирбитин, салгын муҥутуур тымныйбытын биитэр сылыйбытын туһунан чахчылар, дьыл бэлиэлэрэ бааллар. Холобур, 1931 с. тохсунньу 10 күнүгэр Өймөкөөҥҥө 66,8 С тымныйбыт, оттон 1979 с. тохсунньу 1 күнүгэр Маачаҕа 4,1 С сылаас буолбут! Саҥа тахсар ый “муоһа” туруору уонна сырдык буоллаҕына — кураан, сытыары уонна мултугур ый түбэлтэтигэр – былыттаах, үгүс сөҥүүлээх буолар.
Штрих-код
“Күннүккэ” эмиэ ааспыт сылларга курдук, Саха сиринээҕи күнү-дьылы кэтээн көрөр сулууспа анал саайтын кытта сибээстээх сыһыарыы баар. Манна өрөспүүбүлүкэҕэ хас метеорологическай ыстаансыйа уонна ханна баара ыйыллар. Муннукка баар анал штрих-коду сканердаан, суотабай төлөпүөн көмөтүнэн Саха сиринээҕи Гидрометеосулууспа саайтыгар киирэн, улуустарынан сарсыарда 6, күнүс 12 чаастарга хомуллубут салгын температуратын, баттааһынын, тыал хайысхатын көрөҕүн. Бу ньыма киһи бэйэтэ хомуйбут чахчытын тустаах улууһун көрдөрүүтүн кытары тэҥнииригэр, ыаллыы улуустар чахчыларын билсэригэр уонна онон сирдэтэн билгэлээһиннэри оҥороругар табыгастаах. Саха сирэ киэҥ, айылҕатын араастаһыыта улахан, онон билгэлээһиннэр тус-туһунан буолаллар.
Ый хаамыыта уонна Зодиак бэлиэлэрэ
Сир аргыһа, Ый дьайыытыттан акыйаан уута түллэр уонна уостар, оттон киһи организмын 70 %-а ууттан турар буолан, киһи туругар эмиэ сабыдыаллыыр. Ити иһин, ый үүнэр кэмэ араас тэрээһиннэри оҥорорго, кэпсэтиилэри ыытарга, эмтэнэргэ, оттон ый эргэтэ саҕаламмыты ситэрэргэ ордук табыгастаах эбит. Бу кистэлэҥин сахалар эмиэ билэллэрэ диэн бөлүһүөк Дабыл этэр, өбүгэлэрбит ый тахсыбыт кэмигэр боччумнаах кэпсэтиилэри ыытар үгэстээхтэрэ диир. Ый халандаарын оҕуруотчуттар ордук туһаналлар: ый үүнэр кэмигэр сиэмэни буорга баттыыр, ый бүтүүтүгэр төрдүгэр астаахтары олордор идэлээхтэр.
Ый Сири тула 29,5 күн устатыгар эргийэр итиэннэ Зодиак бары бэлиэлэринэн ааһар. Дьэ ити иһин “Күннүккэ” Ый хаамыыта уонна Зодиак бэлиэлэрин кытары алтыһыыта киллэрилиннэ. Холобур, 2021 сыл от ыйын 11 – 23 күннэрэ Ый үүнэр кэмэ уонна Хахай, Кыыс, Ыйааһын, Скорпион, Охчут, Чубуку бэлиэтигэр төрөөбүт дьоҥҥо ордук табыгастаах.
Бэйэҕин иһиллээ!
«Күннүк» анала киэҥ: күн-дьыл туругун сурунары, гороскоп быһыытынан туһанары таһынан, бэйэ доруобуйатын туругун, чуолаан, хаан баттааһынын, бэлиэтэнэргэ табыгастаах. Ыйдааҕы чахчылар түмүктэрин тэҥнээн көрөн, ханнык күннэргэ (онно Ый хаамыыта учуоттанар) киһи хаанын баттааһына биир кэмҥэ турарын биитэр халбаҥныырын, сэниэтэ күүһүрэрин биитэр эстэрин быһаарыан сөп. Ити бэйэ туругун хонтуруолланарга табыгастаах буолуоҕа. Айылҕаны кытары дьүөрэлэһэн, айылҕа тэтимин тутуһан сылдьар киһи кута-сүрэ чөл, доруобуйата чэгиэн-чэбдик буолар. Бу ордук билигин, коронавирус пандемиятын кэмигэр, суолтата улахан.
«Күннүк» билгэһиттэри сырдатар
Өбүгэлэрбит айылҕа тэтимин, сулустар хамсааһыннарын, Үргэл алтыһыытын, кыыл-сүөл быһыытын-майгытын кэтээн көрөннөр, күнү-дьылы билгэлииллэрэ уонна олохторун-дьаһахтарын онон сирдэтэн тэринэллэрэ. Кураан дьыллары эрдэттэн от хаһаанан, сүөһүлэрин-сылгыларын арыый аҕыйатан көрсөллөрө уонна өҥ дьылларга өрө баһан тахсаллара.
Норуот мындыр дьонун умнуо суохтаах диэн, “Күннүккэ” урукку уонна билиҥҥи дьылдьыттары, билгэһиттэри сырдатабыт. Ол курдук дьылдьыттар, билгэһиттэр уонна ыйдарынан билгэлэр тустарынан “Күннүк” dnevnik_kynnyk диэн инстаграмм анал сыһыарыытыгар толору билсиэххитин сөп.
Сэҥээрээччи элбиир
Оскуолаҕа үөрэнэр оҕолордоох ыаллар, энтузиаст-учууталлар, кыраайы үөрэтээччилэр, күн-дьыл туругун кэтээн көрүүнэн дьарыктанар дьон “Күннүгү” олус кэрэхсээтилэр итиэннэ дьиэ кэргэнинэн толорорго бэрт табыгастааҕын бэлиэтээтилэр. Тоҕо диэтэххэ, оҕо кыра эрдэҕиттэн, кини тулалыыр эйгэтин интэриэһиргиир кэмин мүччү туппакка, айылҕа араас көстүүлэрин өйдөөн көрөрүгэр үөрэтэр тоҕоостоох. Иккиһинэн, “Күннүгү” толорор оҕолор Үөрэҕирии уонна Экология, айылҕаны туһаныы, ойуур хаһаайыстыбатын министиэристибэлэрэ тэрийэн ыытар үөрэнээччилэр өрөспүүбүлүкэтээҕи куонкурустарыгар кыттар быраабы ылаллар.
Оскуолаларга алын кылаас салайааччыларын көҕүлээһининэн, «Күннүгү» толорууга кылааһынан үлэлиир үтүө үгэс олохсуйда. Ол курдук, Ф.Г.Охлопков аатынан Майа 2 №-дээх орто оскуолатын 3 “б” кылааһа (Е.Н.Чичахова), А.Г. уонна Н.К.Чиряевтар ааттарынан Саха национальнай гимназиятын Сэргэлээхтээҕи филиалын 3 “г” кылааһа (В.С.Поскачина), Муома начаалынай оскуолатын 2 “а” кылааһа (М.Г.Местникова), Алдан улууһун Аллараа Кураанах гимназиятын 1 “а” уонна 3 “а” кылаастара (Г.Ш.Стасенко, В.Н.Паламарчук) “Күннүгү” толоруу куонкуруһугар хаһыс да сылын ситиһиилээхтик кытталлар. Идэлэригэр бэриниилээх учууталлар Л.В.Бочкарева (Нам гимназията), Д.Е.Иванова (Чычымах оскуолата, Таатта),
В.Н.Иванова (Кэбээйи гимназията), В.Г.Шадрина (Майа 2 №-дээх оскуолата) салалталарынан үрдүкү кылаас үөрэнээччилэрэ таһаарыылаахтык үлэлииллэр. Оскуолаларынан көрдөххө, Дьокуускай куорат 7 №-дээх орто оскуолата (дириэктэри солбуйааччы Н.Е. Егорова), Ф.Г.Охлопков аатынан Майа 2 №-дээх орто оскуолата (дириэктэр М.П. Птицына) инники күөҥҥэ сылдьаллар.
Күннүгү толорооччулар санаалара
“Күннүк” дьиэ кэргэни, кылааһы сомоҕолуур
Е.Н.Чичахова, Ф.Г. Охлопков аатынан Майа орто оскуолатын 3 “б” кылааһын салайааччы:
– Биһиги бүтүн кылааһынан «Күннүгү» үһүс сылбытын толоробут. Күн-дьыл туругун, салгын темпеpатуpатын, сөҥүү түһүүтүн уо.д.а. күн ахсын бэлиэтэнэн иһэбит уонна ыйдарынан, сылларынан таблица оҥоpон тэҥнээн көpөбүт. Биир дойдулаахтарбыт Иннокентий Сосин, Иннокентий Неустpоев «Сахалыы күнү-дьылы билгэлээһиннэp» диэн кинигэлэpигэр баар билгэлэpи кытары эмиэ тэҥниибит. Онон, миэхэ «Күннүк» үлэм биир хайысхатынан буолла. Айылҕаны кэтээн көрүү ханнык баҕарар киһини, ордук оҕону болҕомтолоох, тэрээһиннээх буоларга, ырытан, ырыҥалаан толкуйдуурга, былаанныыр дьоҕуру сайыннарарга, тулалыыр эйгэҕэ харыстабыллаахтык сыһыаннаһарга үөрэтэр.
«Күннүгү» толорорго оҕолорго төрөппүттэрэ көмөлөһөллөр, кинилэр күн-дьыл туругун кэтээн көрөрү таһынан, дьиэ кэргэн бэлиэ түгэннэрин бэлиэтиир балаһалары ордук кэрэхсээтилэр. Охлопковтар дьиэтээҕи метеостанцияны оҥороннор, кыыстарыгар Дианаҕа бэртээхэй усулуобуйаны тэрийдилэр.
Бырааппынаан толоробут
Нарияна Бурцева, Кириэс Халдьаайы орто оскуолатын ахсыс кылааһын үөрэнээччитэ:
— Мин «Күннүгү» быраатым Вованы кытары толоро сылдьабын, онуоха эһэбит көх-нэм буолар, сүбэлиир-амалыыр. Сарсыарда эрдэ туран, тѳһѳ хаар түспүтүн, тыал хайа диэкиттэн үрэрин, халаан тѳһѳ тымныйбытын бэлиэтээн иһэбит. Быйыл былырыыҥҥытааҕар сылаас буолла. Ол курдук, хаар алтынньы 11 күнүгэр түспүтэ, алтынньы 12 күнүгэр ардаабыта. Онтон былырыын алтынньы 2 күнүгэр хаар түспүтэ. Билигин хаар халыҥа 26 см., былырыын баччаларга 34 см. этэ. Эһэбит этэринэн, хаар саас диэки түһэрэ буолуо. Быйыл ордук соҕуруу диэкиттэн тыалырда. Саамай тымныы күн сэтинньи 10 күнүгэр (-36*) буолбута. Быйыл таҥара күннэрин иннинэ ардаабыта, хаар түһүүтэ да оннук курдук. Эһэбит таҥара күнүн кэнниттэн ардах, хаар түстэҕинэ дьыл уһуур диир.
Быйыл саас эрдэ кэлбитэ, ол гынан баран муус устар бүтүүтэ биир нэдиэлэ тымныйбыта. Сайына сылаас уонна кураан буолан, от үүнүүтэ мѳлтѳх этэ. Ардах аҕыйахтык, ол гынан баран дохсуннук түспүттэрэ. Күһүнэ уһаабыта, сылаас күннэр уһуннук турбуттара. Сүѳһү иитэр дьоннор сүѳһүлэрин хотоҥҥо хойут киллэрбиттэрэ.
Раиса СИБИРЯКОВА, edersaas.ru