102 саастаах Маарыйа барыга «хотуоба»!

Ааптар: 
Бөлөххө киир:

Ньурба уонна Бүлүү эҥэригэр командировкаҕа сылдьан, икки ытык кырдьаҕаһы көрсөн, кинилэри кытта атах тэпсэн олорон кэпсэтэн, күүспэр күүс эбиллибиккэ дылы буолбута.
Мария Николаева 1914 с. төрөөбүт. 4 оҕолоох. 70 сааһын ааспыт улахан кыыһа Мааппа Ньурбаҕа олорор.
Мария Львовна үйэтин тухары ыанньыксытынан үлэлээбит. «Онтон хонуу үлэтигэр көһөн баран, төһөлөөх маһы кэрдэн, төһөлөөх бугулу сыспытым биллибэт», — диэн кэпсиир ытык кырдьаҕас. 102 саастаах ытык кырдьаҕас олоҕун араас кэмин барытын бу баардыы өйдүүр. Ол эрээри Улуу сэрии ыар сыллара кини дууһатыгар хаһан да сүппэттии иҥмит.
— Сэрии саҕаламмытыгар 1941 сыллаахха үөһэттэн үс киһини ылан барбыттара. Сэрии бастакы хомууругар Билиикэп Ньукулайы, Уйбаныап Сэмэни, Сэкээһэйэп Соппуруону ылан барбыттара. Онтон 1942 сыллаахха туох баар эр дьоммутун барыларын хомуйбуттара. Онон аҥарым эр киһи, аҥарым дьахтар буолан үлэлээн кэлбит киһи, билигин чаанньыктаах да ууну кыайбат буолан олоробун, — диэн кэпсиир ытык кырдьаҕас.

«Билигин барыта «хотуоба!»

Мария Львовна, 102 сааһыҥ тухары икки үйэ араас систиэмэтигэр олорон кэллэҕиҥ: холхуостааһын, Аҕа дойду сэриитин ыар сыллара, сопхуостааһын, уларыта тутуу, 21-с үйэ аныгы тутула. Олорон кэлбит олоҕуҥ ханнык тутулун ордук диэн ойуччу тутуоҥ этэй? — диэн ыйыппыппар, аттыгар турар кыыһа: «О, ийэм барахсан ити боппуруоһу өйдөөбөтө буолуо…«, — диэн баран: «Тоҕо да итинник ыйыттыҥ?» диэбиттии, мин диэки соһуйбуттуу көрөн кэбистэ.
Маайа эмээхсин онно эрэ кыһаммакка, толкуйдуу да барбакка, холку бэйэлээхтик, кэпсии олордо:
Биллэн турар, субу кэлэн турар үйэ саамай үчүгэй, тот, өҥ олох буоллаҕа. Талбыт таҥаһыҥ, таптаабыт аһыҥ — билигин барыта «хотуоба» (готово)! Былыр бурдугу суорунаҕа тардан сиирбит. Аныгы үйэ курдук мэһиллэн кэлбит бурдук хантан кэлиэй? Барыта илии үлэтэ этэ буоллаҕа. Билиҥҥи курдук массыынанан, тыраахтырынан сылдьан үлэлиэхпит диэн түһээн да баттаппат этибит. Хойут сэбиэскэй былаас буолбутун кэннэ, сэп-сэбиргэл үөдүйэн барбыта.

Өлүүттэн балык быыһаабыта

«Уһун үйэлэнии кистэлэҥэ тугуй? Киһи эйиигин 100-тэн тахсыбыт эмээхсин диэн көрбөт...»— диэн ыйытыыбар Мария Львовна:
Мин былыр ахсынньы ыйтан куйуурдаан, балыгынан иитиллэн, тыыннаах буолбутум. Санаан көр, ахсынньы ыйга ынах этэрбэһинэн сылдьан, ким куйуурдууһунуй? Таҥаспыт барыта ынах тириититтэн тигиллэрэ. Балык биһигини өлүүттэн быыһаабыта. Сэрии кэмигэр биир кэмҥэ балык олох сүтэн хаалта. Онно үс хонугу быһа сылабаарга хаары оргуттан испиппит. Ийэм, аҕам, балтыларым уонна сурдьуларым — барыта ахсыа буолан олорбуппут. Эппитим курдук, үһүс күммүтүн аҥардас ууну сыпсырыйа олорон, аҕабар туһаайан: «Бу дьиэҕэ аҕыс дууһа аччыктаан өллөхпүтүнэ, ким биһигини буорга «буккуйуоҕай»? Үөн-көйүүр сиир дьоно буоллубут. Тугу эмэ дьаһаммаппыт дуо?» — диэтим. Аҕам муҥнаах сирэйэ бүтүннүү хойҕоччу иһэн хаалбыт оҕонньор: «Чыычааҕыам, өлүөхпүт суоҕа. Таҥара хуһуохпутун биэриэҕэ,» — диэхтээбитэ. Оо, онно сөхпүппүөн: хайдах курдук киэҥ көҕүстээх оҕонньоруй диэн. Төрдүс күммүтүгэр Эбэбитигэр эмиэ киирдибит. Бэҕэһээ алларбыт сирбитигэр дьон бөҕө тоҕуоруйбут. Аччык муҥнаахтар ойбону манаан ким сытар, ким олорор. Хайабытыгар да сэниэ олох суох. Ойбор хайыҥар олорон, эһэлэрбит бииргэ төрөөбүт дьон кыыстара Настаа уола: «Эдьиэй, эн биһикки бүгүн бу Эбэбитигэр саатар биир ойбоону бэйэбит алларыах эрэ. Сарсын кэлэр кыаҕым суох. Сэниэм олох эһиннэ, «— диэтэ. Мин тайахтанан-бадьахтанан күөлгэ киирдим. Онно дириҥ баҕайы хаарга түһэн баран, уолбар хаарын күрдьэн биэрдим. Уолум анньыытынан мууһун хайан барда. Арай сотору буолан баран, ойбоммутугар уу эбилиннэ. Онуоха мин уолбар: «Чыычаах, өлүө суох буоллахпытына билигин балык тахсыаҕа. Кыратык көҥкөтө түспэккин ээ?» — диэтим. Онуоха уолчааным барахсан: «Эдьиэй сэниэм олох суох», — диэн баран бүтэһик күүһүнэн мууһун тэһэ анньан кэбистэ. Оо, доҕоор, эмискэ балык үллэн тахсыбат дуо? «Балык таҕыста!» — диэн үөгүлээтибит. Ону истэн аҕам бастаан сөдүөҥнээн кэллэ. Онтон дьоммут биир-биир кэллилэр. Абаҕам эрэйдээх бэргэһэтин сулбу тардан баран: «Айыым таҥарам, күн быатын туттардаххыан… Сэгэрдэрим барахсаттар, өлбөт үйэлээтигит», — дии-дии биһигини кууста уонна күн диэки хайыһан баран, Таҥараҕа үҥнэ, кириэстэннэ. Онтон: «Хайа, тоҕойуом, хайдаххыный?», — диэн баран аҕабар хайыста. Аҕам муҥнаах туруору тутан көйөн баран, иккитэ эрэ эргийэн кэбистэ. Дьэ, доҕоор, онно собо бөҕө тахсан кэлбэт дуо? Мин букатын сэниэлэнэн хааллым, хаарбын соҕотохто күрдьэн кэбистим. Киһи оннук буолар эбит дьэ. Үс ыал буолан түҥэттэн баран, бэйэбит ирээппитин Эбэттэн оҕуһунан таһаарбыппыт. Онтон ыла Эбэбит барахсан күөххэ үктэниэхпитигэр диэри балыгыттан бэрсибитэ. Ити сэрии үһүс-төрдүс сыла быһыылааҕа.
Ньурба Хорулатын олохтооҕо 102 саастаах Маарыйа ити курдук киһи иһиттэр истэ олоруох сахалыы баай тыллаах эбит. Эмээхсин өрүү дьиэҕэ олорор киһи буолан, сонун дьону көрөн, олус үөрдэ уонна: «Кыра кэнсиэр оҕотун бэлэхтиибин дуо?» — диэн соһутта. Кырдьаҕас киһи оҕотугар түһэр диэн маны этэн эрдэхтэрэ. Үүт-үкчү кыра оҕо итинник саҥарарын санатан туран, чабырҕахтаан да ылла, бэһиэлэй бэйэлээх ырыаны ыллаан бэлэхтээтэ.
Биһиги тахсарбытыгар: «Ыалдьыма, өссө да уһуннук олор дуу, Львовна!» — диэн алҕаатыбыт. Онуоха Мария Львовна олус истиҥ тылынан бэйэбитин алҕыы, олохпутугар сотору кэминэн туох үөрүүлээх түгэн тосхойуоҕун билгэлии хаалла…

Елена ПОТОЦКАЯ

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0