Ааспыт сыл ахсынньы 30 күнүгэр Ил Дархан Айсен Николаев Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр “100 сыл оҕолоро” диэн тус сыаллаах хапытаалы олохтуур туһунан ыйаахха илии баттаабыта. Хапытаал кээмэйэ – 100 тыһыынча солкуобай, бу 2022 сылга төрөөбүт оҕолорго биэрэллэр.
Дьэ, хапытаалы хайдах, ханна биэрэллэр эбитий?
2022 сыл тохсунньу 1 күнүттэн ахсынньы 31 күнүгэр диэри төрөөбүт оҕолорго барыларыгар бэриллэр. Анал сайабылыанньа суруйар ирдэммэт. Хапытаалы социальнай көмүскэл управлениелара аныыллар. Төрөппүттэрэ Арассыыйа гражданнара буолаллара уонна Саха сиригэр бырапыыскалаахтара ирдэнэр. Онон, оҕо төрөөбүтүн туһунан сибидиэтэлистибэни ЗАГС уорганнарыттан ылбыт кэннэ, бу сибидиэнньэ интэриниэтинэн социальнай көмүскэл управлениетыгар барар. Бу курдук социальнай тэрилтэлэр бииргэ үлэлэһэллэр.
Манна кырачаан хаһыс оҕонон, толору, эбэтэр, толорута суох дьиэ кэргэҥҥэ төрөөбүтэ оруола суох. Оҕону иитэ ылар төрөппүттэргэ эмиэ бэриллэр.
Хайдах туһаныахха сөбүй?
Дьиэ кэргэн бу хапытаалы бааҥҥа уурдарыы кылаатын арыйарыгар, оҕо үөрэнэригэр, үрдүк технологиялаах мэдиссиинэ көмөтүн ыларыгар, мэдиссиинискэй-социальнай реабилитацияны ааһарыгар, өрөспүүбүлүкэ тас өттүгэр санаторий-куруорт эмтэниитигэр, эмтэри атыылаһарга, Арассыыйа иһигэр дьиэ кэргэнинэн сынньана барарга, олорор дьиэ усулуобуйатын тупсарыыга, тырааныспар атыылаһарга, дьиэ өрөмүөнүгэр, кэтэх хаһаайыстыбаны сайыннарыыга, ол иһигэр тыа хаһаайыстыбатын тиэхиникэтин атыылаһарга, оҕо олоҕун уонна доруобуйатын страховкалыырга туһаныан сөп.
Елена Волкова, СӨ үлэ, социальнай сайдыы миниистирэ:
— “100 сыл оҕолоро” тус сыаллаах хапытаалы олохтуур туһунан Айсен Николаев Ил Түмэҥҥэ Анал этиитигэр иһитиннэрбитэ. Бу иннинэ 2022 сылы Ийэ сылынан биллэрэрин туһунан эппитэ. Онон, Саха АССР тэриллибитэ 100 сылын туолар үбүлүөйдээх сылыгар уонна Ийэ сылыгар бу бырайыак олоххо киириитэ улахан социальнай суолталаах. Судаарыстыбаннай демографическай, дьиэ кэргэн бэлиитикэтигэр бу дьаһал үчүгэй эрэ өттүнэн дьайыаҕа уонна өрөспүүбүлүкэҕэ төрөөһүнү элбэтэргэ төһүү күүс буолуоҕа диэн эрэнэбит.
Бастакы оҕо кимий?
Саҥа Дьыл үүммүтүн туоһулуур курааннар тыастара ситэри сүтэ-симэлийэ да иликтэринэ, лоп курдук 12 чааһы 12 мүнүүтэ ааһыыта Амма улууһугар 3,6 киилэлээх, 52 см уһуннаах уол оҕо төрөөн, ытаан эһинньэхтээбитэ. Кини Айхаллаана Николаеваҕа төрдүс оҕонон төрөөбүтэ. Онон бу оҕо “100 сыл оҕолоро” хапытаал бастакы оҕото буолар чиэскэ тиксибитэ.
Ийэ барахсан төһө эрэ үөрдэ! Аҕыйах мүнүүтэнэн эрдэлээбитэ буоллар, кырачаан киһи биир сылынан “кырдьыах” эбит уонна бу үбүлүөйдээх хапытаалтан матар буоллаҕа.
Дьэ, бу кэнниттэн кырачааннар утуу-субуу күн сирин көрөн барбыттара. Саҥа сыл бастакы күнүгэр 23, онтон биэс күн иһигэр өрөспүүбүлүкэҕэ 110 оҕо төрөөбүтэ.
Киин куоракка
Тохсунньу 5 күнүгэр Дьокуускай куорат Перинатальнай уонна Национальнай мэдиссиинэ кииннэригэр 16 кырачааны үөрүүлээх быһыыга-майгыга таһаарбыттара. Икки бүк дьолломмут төрөппүттэри доруобуйа харыстабылын миниистирэ Лена Афанасьева тиийэн, эҕэрдэлээбитэ, кырачааннарга, ийэлэргэ чэгиэн доруобуйаны баҕарбыта.
Үлэ, социальнай сайдыы миниистирин бастакы солбуйааччы Иван Алексеев “100 сыл оҕолоро” бырайыак саҕаламмытынан эҕэрдэлээбитэ. Кини иһитиннэрбитинэн, Ийэ сылыгар дьиэ кэргэттэри өйүүргэ атын миэрэлэр эмиэ бааллар – биэстэн элбэх оҕолоох ыалларга дьиэ атыылаһалларыгар төлөбүр уонна дьиэҕэ-уокка нолуоктан босхолонуу, оҕону иитэ ылар дьиэ кэргэттэргэ ыйдааҕы төлөбүр кээмэйэ икки төгүл үрдээһинэ, о.д.а.
Быйыл төрөөбүт оҕолорго “100 сыл оҕолоро” сэртипикээти уонна бэлиэ бэлэхтэри туттараллар.
Майя Корякина тохсунньу 1 күнүгэр төрдүс оҕотун күн сирин көрдөрбүтэ. Кини – Хотугулуу-Илиҥҥи федеральнай университет преподавателэ, инженердэри үөрэтэр. Перинатальнай киин усулуобуйатын, быраастар бэриниилээх үлэлэрин олус хайҕаан, махтанан таҕыста.
Хаҥаласка
Хаҥалас улууһугар “100 сыл оҕолоро” сэртипикээти аан бастакынан Покровскайтан Дьяконовтар уонна Уулаах Аантан Леверьевтэр ыллылар. Дьяконовтар кыыстарын Илона, Леверьевтэр уолларын эһэтин аатынан Иннокентий диэн ааттаабыттар. Кинилэри улуус баһылыгын социальнай боппуруостарга солбуйааччы Владислав Голоков эҕэрдэлээтэ. “Өрөспүүбүлүкэ салалтата демографияҕа болҕомто уурара, эдэр ыаллары өйүүрэ кэрэхсэбиллээх. Эдэр ыалларга 100 тыһыынч солкуобай көмө буолара саарбаҕа суох”, — диэн кини этэрэ оруннаах.
Сунтаарга
Тохсунньу 8 күнүгэр Сунтаарга сыл бастакы оҕотун таһаардылар. Дьаархан нэһилиэгиттэн Сааскылаана, Геннадий Семеновтарга номнуо төрдүс оҕонон кыысчааннара төрөөбүт. Кинилэри улуус баһылыгын социальнай, имиджевэй бэлиитикэҕэ солбуйааччы Гаврил Еремеев эҕэрдэлээн, сэртипикээти уонна улуус баһылыгын эҕэрдэ суругун, бэлэҕин туттарда.
Мииринэйгэ
Мииринэй оройуонугар баһылык Александр Басыров эдэр ыалга – Алина, Владимир Сюсиннарга “100 сыл оҕолоро” сэртипикээти туттарда, алмаастаах кыраайга бу сыл бастакынан төрөөбүт кырачаан хайаан да үтүөкэн киһи буола улаатарыгар эрэлин биллэрдэ. Саҥа сыл бастакы күннэригэр оройуоҥҥа номнуо 10 оҕо күн сирин көрбүт.
Сюсиннар — музыкальнай оскуола учууталлара. Бастакы оҕолорун Артем диэн ааттыырга хайыы-үйэ быһаарбыттар.
Мииринэйдээҕи социальнай көмүскэл управлениетын салайааччы Серафима Махутова бу хапытаал уратыларын туһунан кэпсээтэ, ыларга, туһанарга олус судургутун, табыгастааҕын бэлиэтээтэ.
Ньурбаҕа
Ньурба улууһугар тохсунньу 3 күнүгэр Маалыкайга олорор Любовь, Владимир Ивановтарга алтыс оҕонон уолчаан күн сирин көрдө. Антоновкаттан Анна, Сергей Ивановтарга тохсунньу 4 күнүгэр төрдүс оҕонон кэрэчээн кыыс төрөөтө.
Кэрэхсэбиллээҕэ диэн, бэлиэ сылга төрөөбүт оҕолор үгүстэрэ элбэх оҕолоох ыалларга күн сирин көрөллөр эбит. Эбии харчы кэлиэ диэн бу ыаллар сэрэйбэтэх да буолуохтаахтар. Онон кинилэргэ үөрүүлэрэ соһуччу үс бүк үрдээн, аймахтарыгар эрэ буолбакка, нэһилиэктэригэр эмиэ үгүс үөрүүнү аҕаллылар. “Хапытааллаах оҕолор” байылыат олохтоох, ситиһиилээх, дьоллоох, чэгиэн, төрөөбүт дойдуларын сайдыытын уһансар киһи гиэнэ кэрэмэстэрэ, үтүөкэн дьон буола улааттыннар!
Санатан эттэххэ, Саха сирэ төрөөһүн көрдөрүүтүнэн Уһук Илиҥҥэ бастакы миэстэлээх. 2021 сылга өрөспүүбүлүкэҕэ 12 024 оҕо төрөөбүтэ (6145 уол, 5879 кыыс). Быйыл да мантан аҕыйаҕа суох оҕо төрүүрэ күүтүллэр.
“Ийэ буолуу – үрдүк чиэс”
Ил Дархан Айсен Николаев Ийэ сылын бэлиэтиир туох суолталааҕын, үлэ ханнык хайысхалардааҕын кэпсээтэ:
— Үбүлүөйдээх сыл өрөспүүбүлүкэҕэ ураты сыл буолар. Ийэ сыла уопсастыбаҕа Ийэҕэ дириҥ ытыктабылы иҥэрэр, кини уобараһын киэҥник тарҕатар уонна өссө үрдүк үктэлгэ таһаарар соруктаах.
Анал этиибэр бу үлэ ханнык хайысхалардааҕын торумнаабытым. Ийэ буолууга көмөлөһөр, киэҥник тарҕатар уопсастыбаннай түмсүүлэри гранынан өйөөһүн суумата икки төгүл үрдээтэ. Оҕону иитэ ылар дьиэ кэргэттэргэ төлөбүрү эмиэ икки төгүл үрдэттибит. “100 сыл оҕолоро” хапытаал эмиэ үгүс дьиэ кэргэттэргэ дьоһун көмө буолуо, төрөөһүнү элбэтиэ диэн эрэнэбин.
Ону тэҥэ, биэстэн элбэх оҕолоох ыаллары дьиэнэн хааччыйыыга болҕомто күүһүрүө. Билигин уочаракка 1800-тэн тахса ыал турар. Кэлэр биэс сыл иһигэр бу боппуруоһу чопчу быһаарарга бырабыыталыстыба иннигэр сорук туруордум.
Ангелина Васильева, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru
Хаартыска: СИА, ykt.ru