Саха ырыатын таптыыр дьоҥҥо олус үчүгэй, күндү бэлэх оҥоһулунна – сүрэҕи ортотунан киирэр истиҥ иэйиилээх ырыалары айбыт айылҕаттан айдарыылаах мелодист, ырыаһыт, муусукаан Валерий Власьевич Ноев айар үлэтин, олоҕун туһунан кэпсиир сабыс-саҥа ахтыы-кинигэ күн сирин көрдө.
edersaas.ru
Быйыл саха тапталлаах мелодиһа Валерий Ноев төрөөбүтэ 80 сылын туолла. Кини төрөөбүт күнүгэр, сэтинньи 20 күнүгэр, Дьокуускай киин проспегар араадьыйанан кини айбыт ырыалара ылланнылар. Оттон бу күһүн аһыллыбыт “Мелодистар аллеяларыгар”— “Валерий Ноев ыскаамыйата” баар буолла.
Бүгүн, ахсынньы 5 күнүгэр Бэчээт дьиэтигэр өрөспүүбүлүкэтээҕи Медиа-кииҥҥэ Валерий Ноевка аналлаах кинигэ сүрэхтэниитэ ыытылынна. Тэрээһини, бу кинигэ тахсыытыгар күүс-көмө буолбут өрөспүүбүлүкэтээҕи “Саха сирэ” хаһыат сүрүн эрэдээктэрэ Родион Кривогорницын иилээн-саҕалаан ыытта.
—Валерий Ноев төрөөбүт күнүгэр проспекка кини ырыаларын иһитиннэрбиппит, ол кэмҥэ биһиги корреспондеммыт уулуссаҕа көрсүбүт дьонугар ыйытык оҥорбута. Аҕа көлүөнэ өттө “Бу Валерий Ноев ырыата” диэн тута билбитэ, оттон эдэр ыччаттарбыт, хомойуох иһин, үгүстэрэ Валерий Власьевич ырыаларын да, кинини бэйэтин даҕаны билбэт буолан соһуппуттара. Дьэ ол иһин, саха норуотун тапталлаах мелодиһын айар үлэтин, олоҕун кэпсиир элбэх матырыйааллардаах ахтыы-кинигэ бэчээттэнэн тахсыытын суолтата олус улахан. Бу иннинэ хас да кинигэ тахсыбыта. Оттон бу – ону барытын түмэр, уонна элбэх ахтыылардаах, саҥа хаартыскалаах, саҥа элбэх матырыйааллаах, анабыл ырыалардаах-хоһооннордоох, нуоталардаах кинигэ күн сирин көрдө, – диэтэ Родион Юрьевич.
Манна даҕатан эттэххэ, быйыл күһүҥҥэттэн “Саха сирэ” хаһыат хас нэдиэлэ аайы кэриэтэ Валерий Ноев туһунан үгүс, баай ис хоһоонноох ыстатыйалары бэчээттээн, киэҥ ааҕааччыга таһаарда. Валерий Ноев туһунан “Саха сирэ” сомоҕолуур” диэн, уус-уран самодеятельность, оскуолалар кыттыылаах тэрээһини эмиэ ыытта. Оттон күн бүгүҥҥү нүөмэргэ Ноев ырыаларын биир бастыҥ толорооччу, “Сунтаар күөрэгэйэ” диэн аатынан биллибит Анатолий Андреев туһунан матырыйаал бастакы түһүмэҕэ бэчээттэннэ.
Мелодист Валерий Ноев туһунан кинигэни Валерий Власьевич төрөппүт кыыһа Анастасия Валериевна Чирикова уонна кэргэнин балта Устиния Игнатьевна Попова хомуйан оҥорбуттар. Кинигэ “Якутия медиа-холдиҥҥа” бэчээттэммит.
Саҥа кинигэ сүрэхтэниитигэр Анастасия Валериевна кыттыыны ылла.
—Бүгүн, аҕабыт туһунан, кинини үйэтитэр сабыс-саҥа ахтыы-кинигэни типографияттан ылан, илиибэр тутан, олус долгуйан, үөрэн олоробун. Маҥнай, маннык кинигэни таһаарар туһунан санаа, кини төрөөбүтэ 75 сылыгар, дьон бэйэтэ ахтыы суруйан аҕалыытыттан үөскээбитэ. Онтон ыла матырыйаал сыыйа түмүллэн, мунньуллан, аҕабыт 80 сылын туолуутугар олоххо киирдэ. Мин бүгүн Валерий Власьевич айан хаалларбыт ырыалара үйэлэри уҥуордаан дьиэрэйэрин туһугар тугунан да кэмнэммэт сыраларын ууран, үтүө санааларынан ылсан үлэлэспит уонна үлэлэһэр дьоммутугар оҕолорун, сиэннэрин ааттарыттан барҕа махталбын тиэрдэбин. 1988 сыллаахха Мэҥэ-Хаҥалас райкомун иккис сэкирэтээринэн үлэлии сылдьар Афанасий Мигалкин Валерий Ноев ырыаларыгар “Майа сайына” диэн куонкуруһу ыыппыта. Алта сыл устата буолбута. Салгыы Аммаҕа “Кыыс Амма”, Уус Алдаҥҥа “Мүрү Мүрү барахсан”, Намҥа “Эҥсиэли хочото”, Чурапчы Мындаҕаайытыгар “Чурапчы чараҥа” уонна Хаҥаласка элбэх кыттааччылаах, үчүгэй тэрээһиннээх куонкурустар ыытыллан барбыттара… 1999 сыллаахха “Амма олоҕо” хаһыат эрэдээктэрэ Михаил Васильевич Захаров “Ырыаҕа анаммыт олох” диэн ахтыы-кинигэтин биһиэхэ бэлэхтээбитин ийэбит Федора Игнатьевна олус махтана, күндүтүк саныыра. Бу кинигэ матырыйаалларын бастакы түһүмэҕинэн саҥа кинигэҕэ киллэрдибит. Махтанабын аҕам аатын үйэтитиигэ сыралаһан үлэлэһэр, кини фондатын матырыйаалын барытын уунан биэрбит Саргылаана Саввична Адамоваҕа уонна олус махтанабын “Саха сирэ” хаһыат эрэдээксийэтигэр, сүрүн эрэдээктэр Родион Юрьевич Кривогорницыҥҥа кинигэ тахсыытыгар көмөлөрүн, өйөбүллэрин иһин!, — диэтэ Анастасия Валериевна.
Көрсүһүүгэ Валерий Ноев бииргэ төрөөбүт убайын уола Никита Никитич Ноев, үөлээннээҕэ Дмитрий Дмитриевич Тихонов, Мэҥэ Хаҥалас улууһун Бэдьимэ нэһилиэгин баһылыга Петр Васильевич Андросов, уо.д.а. кытыннылар, тыл эттилэр. Валерий Ноев чугас дьоно, доҕотторо, биир идэлээхтэрэ, Валерий Ноев талааныгар сүгүрүйээччилэр кини аатын үйэтитиигэ тиһигин быспакка үлэлэспиттэрэ, үлэлэһэллэр, үлэлэһиэхтэрэ. Самодеятельнай композитордар, мелодистар, ырыа айааччылар, ырыаһыттар, ытыктыыр дьоммут Аркадий Алексеев, Виталий Андросов, Анастасия Варламова, Денис Данилов, Анатолий Семенов, Дмитрий Санников, Алексей Егоров, уо.д.а. араас кэмнэргэ ахтыы киэһэлэрин, араас куонкурустары тэрийбиттэрин, тэрийэллэрин, ырыанньыктары таһааралларын Валерий Власьевич ыччаттара, сахалыы ырыаны таптааччылар бука бары махтана бэлиэтиибит.
“Хатыҥчааным барахсан”, “Кыыс Амма”, “Күөрэгэйдиин көрсүһүү”, “Кыракый уолчааным”, “Кыракый кыысчааным”, “Мин дууһам ыллыыр”, “Быраһаай, күөх сайын барахсан”, “Доҕордуун көрсүһүү”, “Киһиэхэ төрөөбүт дойдута” – бу ырыалары билигин ким да толоруутугар иһиттэхпитинэ, Валерий Ноевы санаан кэлэбит. Саха дьоно дэҥҥэ көстөр чаҕылхай талаанын умнубат.
Ахсынньы 7 күнүгэр 16 чаастан Өксөкүлээх Өлөксөй аатынан Норуоттар доҕордоһууларын дьиэтигэр “Мин дууһам ыллыыр” диэн Валерий Ноев төрөөбүтэ 80 сылыгар аналлаах Улахан кэнсиэр буолар. Манна Амма уонна Мэҥэ Хаҥалас улуустарын айар талааннара, С.Зверев-Кыыл Уола аатынан национальнай оркестр, СӨ баянистарын, гармонистарын түмсүүтэ, СӨ Ырыа айааччыларын сойууһа, Бүлүүттэн, Намтан, Чурапчыттан, Уус Алдантан, Дьокуускай куораттан ырыа күөн күрэстэрин кыайыылаахтара кыттыахтара. Кэнсиэр иннинэ көрөөччүлэргэ анаан Валерий Ноевка аналлаах саҥа ахтыы-кинигэ атыыга тахсыаҕа.
Саргылаана Саввична Адамова Валерий Ноев туһунан саҥа кинигэ сүрэхтэниитигэр бэлиэтээбитинэн, ахтыылары суруйуу, түмүү салҕанар.
Татьяна МАРКОВА, edersaas.ru
Ааптар хаартыскаҕа түһэриилэрэ