Саха сиригэр уорганы ыарыһахха көһөрүү (трансплантология), атын эрэгийиэннэргэ тэҥнээтэххэ, тэтимнээхтик сайдар. Бүгүн СӨ Доруобуйа харыстабылын министиэристибэтин штаты таһынан кылаабынай трансплантолога, Мэдиссиинэ национальнай киинин Клиническэй киинин дириэктэрэ Альберт Васильев ыалдьыттыыр.
edersaas.ru
-Уорганы ыарыһахха көһөрүү эппэрээссийэлэрэ Мэдиссиинэ национальнай киинигэр оҥоһуллаллар. Аан бастаан Москва исписэлиистэрин кытары аймах киһиттэн (родственный донор) бүөрү көһөрбүппүт. Сотору кэминэн маннык эпэрээссийэлэри биһиги быраастарбыт бэйэлэрэ оҥорор буолбуттара.
Биһиэхэ федеральнай квота бэриллэр, федеральнай үбүлээһин оҥоһуллар. Урут сылга 6 квотаны биэрэр буоллахтарына, билигин 12 квотаҕа тиийэ элбээтэ. Омос санаатахха, бу бүтүн өрөспүүбүлүкэҕэ аҕыйах курдук. Ол гынан баран, наадыйар ыарыһахтарга барыларыгар уорганы көһөрөр соругу туруоруммаппыт. Оттон оҥорор эпэрээссийэлэрбит уорганы көһөрүү сайда турарын туоһулууллар. Уһук Илиҥҥэ Саха сирэ эрэ уорганы көһөрүү эпэрээссийэлэрин оҥорор, сылга – 12.
АЙМАХ УОРГАНЫН ЫЛЫЫ
-Аймах киһиттэн уорганы көһөрүү эрдэтээҥҥи былаанынан оҥоһуллар. Бастатан туран, уорган биэрээччи (донор) уонна ылааччы (реципиент) доруобуйаларын сиһилии чинчийэбит. Уорганы биэрээччи, этэргэ дылы, космонавт курдук, доруобай буолуохтаах. Аны уорганын биэрбитин кэннэ доруобуйатын туругун биһиги өр кэмҥэ кэтээн көрөбүт. Иккиһинэн, доруобуйата айгыраабакка, өр кэмҥэ олоруон мэктиэлиибит. Бу барыта – уорганы көһөрүү булгуччулаах усулуобуйалара.
ӨЛБҮТ КИҺИ УОРГАНЫН ЫЛЫЫ
-2016 сыллаахха кадавернай (өлбүт киһи уорганын ылыы) трансплантология бырагырааматын олоххо киллэрбиппит. Бастаан донор баазатынан ханнык балыыһа буоларын быһаарбыппыт. Ол эбэтэр, киһи мэйиитин өлүүтүн бигэргэтэр донорскай баазанан Өрөспүүбүлүкэтээҕи 2 №-дээх балыыһа-Суһал мэдиссиинискэй көмө киинэ буолбута. Биллэрин курдук, киһи мэйиитэ өлбүтэ бигэргэннэҕинэ эрэ, биһиги уорганы ылар бырааптаахпыт.
Өлбүт киһиттэн уорганы ыларга (трупный донор) саамай уустук уонна эппиэтинэстээх түһүмэҕинэн тэрээһин боппуруостара буолаллар. Холобур, уорганын биэриэн сөптөөх киһи көһүннэ, ол эбэтэр киһи мэйиитэ өлбүт диэн миэхэ иһитиннэрии кэллэ да, ону бигэргэтэргэ, аймахтарыттан сөбүлэҥнэрин ыларга барыллаан 12 чаас барар. Мэйии өлүүтүн быһаарыы олус уустук. Арай, хаан эргиирэ тохтоотоҕуна, мэйии өлбүтүн 100 бырыһыан бигэргэтэбит. Манна сыһыаран эттэххэ, өлбүт киһиттэн уорганын уонна эттиктэрин аймахтарын сөбүлэҥэ уонна көҥүлэ суох ылыы (бэйэтэ сөбүлэспэтэх буоллаҕына) сокуонунан көҥүллэммэт.
Донор баазатыгар — Өрөспүүбүлүкэтээҕи 2 №-дээх балыыһаҕа тустаах анаалыстары, чинчийиилэри оҥорон бигэргэттэхтэринэ, биһигиттэн анал үөрэхтээх хас да биригээдэ тиийэн, наадалаах уорганы ылыы үлэтин саҕалыыр. Бу кэмтэн ыла Өрөспүүбүлүкэтээҕи балыыһаҕа кини историята сабыллар, ол оннугар биһиэхэ уорганы ылбыппыт туһунан боротокуол суруллар, олус элбэх докумуон толоруллар. Барыта сокуон чэрчитинэн буолуохтаах. Дьэ, ол кэнниттэн уорганы ылыахтаах ыарыһахтарбытын бэлэмниибит.
Итинник 17 эпэрээссийэни оҥордубут. Сорох түгэннэргэ, холобур быар цирроһугар быар аҥаар эрэ чааһын ылабыт.
СОРОХТОР АТЫН КУОРАТТАРГА БАРАЛЛАР
Уопсайынан, уорганы көһөрүүгэ ыарахаттар элбэхтэр. Хирургическай орооһуу тиэхиньикэтиттэн саҕалаан, эпэрээссийэ кэнниттэн өссө эппиэтинэстээх кэм саҕаланар. Биһиги саҥа уорган киһиэхэ “үөрэнэригэр” уонна ханнык баҕарар ыарыыны утарылаһар кыаҕын күүһүрдэр препараттары аныыбыт. Бу препараттар организмы сүһүрдэллэр (токсичнайдар), онон кинилэр наар кэтээн көрүүгэ сылдьыахтарын наада.
Ыарахаттары үөскэтэр өссө биир боппуруоһунан ыарыһахтар уорганы Москваҕа, Новосибирскайга уо.д.а. куораттарга баран көһөртөрөллөрө буолар. Холобур, быар көһөрүүтүгэр наадыйар ыарыһахтар 80-ча бырыһыаннара биһиги харахпыт далыттан сүтэллэр. Тоҕо диэтэххэ, биһиги барыларыгар оҥорор кыахпыт хайдах да суох. Бүөрдэрин уларыттарбыт дьон Дьокуускайга нефрология отделениелаах буоланнар, кинилэр балаһыанньалара арыый туруктаах. Оттон быардарын уларыттарбыттар доруобуйаларын чөлүгэр түһэрэ Реабилитационнай кииҥҥэ эбэтэр СПИД-кииҥҥэ киирэллэрэ. Билигин Дьокуускай куорат 3 №-дээх балыыһатыгар инфекционист кэбиниэтигэр сыһыарылыннылар. Кинилэр Мэдиссиинэ национальнай киинигэр ыларбытыгар көрдөһөллөр даҕаны, ол эмиэ кыаллыбат. Тоҕо диэтэххэ, лаборатория үлэтэ, доруобуйаны чинчийии эбии үбүлээһини ирдииллэр. Ол да буоллар, 2-3 ыарыһаҕы бэйэбит кэтэбилбитигэр ылабыт.
ОҔО ТРАНСПЛАНТОЛОГИЯТА
-РФ Судаарыстыбаннай Дууматыгар уорганы көһөрүү туһунан сокуон барыла иккис ааҕыыга сылдьар. Сокуон саҥа барылыгар кэккэ уларыйыылар киллэрилиннилэр. Ол иһигэр, оҕо трансплантологията диэн Арассыыйаҕа суоҕа. Инникитин ыарахан ыарыылаах оҕолор эмиэ уорганы көһөрүү өҥөтүнэн туһанар буолуохтара. Улахан киһи уоргана кээмэйэ улаханынан, оҕоҕо олордуллубат.
Санаан көрүҥ, 15 киилэ ыйааһыннаах оҕоҕо улахан киһи уорганын хайдах олордуоҥуй? Уорганы олордууга сааһынан хааччахтааһын баар. Ол эбэтэр, 18-55 саастаахтарга эрэ көҥүллэнэр.
Үөһээ эппитим курдук¸биһиги сүрүн сорукпутунан бүгүҥҥү күҥҥэ ылбыт таһыммытын илдьэ сылдьыахтаахпыт. Мин санаабар, сылга оҥоһуллар эпэрээссийэ ахсаана эбиллиэ суоҕа. Билигин уорганы эмтииргэ, чөлүгэр түһэрэргэ солбуйар ньымаларга, чуолаан, гемодиализка, улахан болҕомто ууруллар.
Уорганы көһөрүү кэнниттэн отучча сыл олорор, олохторун хаачыстыбата тупсар дьон аҕыйаҕа суох.
КЭМИЭРСИЙЭҔЭ ОЛОҔУРАН…
— Билигин оҕолор уорганнарын ылаары кырачааннары өлөрбүттэрин, уоран ханна эрэ таһааран эрэллэрин туһунан киһи уйулҕатын хамсатар видеолар социальнай ситимнэргэ тарҕаналлар. Ама, ити кырдьык дуо?!
— Хайдах да оннук буолар кыаҕа суох. Тоҕо диэтэххэ, бүөр ылыллыбытын кэнниттэн саамай уһаабыта 23 чаас кэнниттэн олордуллуохтаах. 12 чаас ааста да, уорган аҥаара туһата суох буолар. Быар хаан эргиирэ тохтообутун кэннэ туһалыыр бириэмэтэ өссө кылгас. Онон уорганы уоран ылан, Москваҕа дуу, омук сиригэр таһаарыы дуу диэн – фантастика, остуоруйа.
Азия дойдуларыгар трансплантация туризма диэн баар. Манна сүрүннээн тыыннаах дьонтон уорганы ылаллар. Сорохтор оччо үчүгэйэ суох, ыарахан олохторуттан босхолоноору, кыһалҕаттан уорганнарын атыылыырга күһэллэллэр. Кинилэргэ элбэх харчыны төлүүр дьон бэйэлэрэ кэлэллэр. Ол дьон Страссбургскай конвенцияны кэһэллэр, маннык быһыыны-майгыны утары аан дойду барыта охсуһар.
Кэмиэрчэскэй трансплантология Арассыыйаҕа эмиэ баар. Дьон дуогабар түһэрсэн баран, Кемеровоҕа, Новосибирскайга тиийэн, уорганы ылыы уонна көһөрүү иһин төлөбүрдээх өҥөлөр хаассаларыгар харчы төлүүллэр (1 мөлүйүөн 300 солкуобай кэриҥэ) уонна өлбүт киһи уоргана баар буоларын күүтэллэр уонна бүөрдэрин уларыттарар эпэрээссийэҕэ киирэллэр. Бу барыта кэмиэрчэскэй төрүөккэ уонна сокуон хараҕынан оҥоһуллар. Тоҕо диэтэххэ, ыарыһахтар бары уочараты күүтэр кыахтара суох.
УЙУЛҔА ҮӨРЭХТЭЭХТЭРЭ НААДАЛАР
-Испанияны ылан көрдөххө, 100 тыһыынча нэһилиэнньэҕэ саамай элбээбитэ 20 донор тиксэр. Кинилэри кытары уйулҕа үөрэхтээхтэрэ быһаччы үлэлииллэр. Уйулҕа үөрэхтээхтэригэр үчүгэй хамнаһы төлүүллэр, уорган ылар уонна биэрэр киһи аймахтарын кытары кэпсэтэллэр. Хомойуох иһин, биһиэхэ штат көрүллүбэтинэн, итинник идэлээх дьон суохтар. Дьиҥэр, кинилэр быраастарга олус наадалар. Тоҕо диэтэххэ, төһө эмэ кэм кэнниттэн киһини аймыыр араас санаалар киирэн ааһаллар, этэргэ дылы, идэҕэ “умайыы” барар. Онон, быраастарга уонна уорганы ылар, биэрэр ыарыһах аймахтарыгар уйулҕа үөрэхтээхтэрэ олус наадалар.
Надежда ЕГОРОВА, «Саха сирэ», edersaas.ru