Дойду үөрэҕин министиэристибэтин чахчыларынан, Арассыыйаҕа 17 тыһ. учуутал тиийбэт үһү. Сүрүннээн, омук тылын, математика учууталлара эбит. Ити дойду үрдүнэн. Учуутал саҕа элбэх суох диэн оччоҕо тугу этэллэрий? Оттон Саха сиригэр хайдаҕый?
Чинчийии тугу көрдөрөрүй?
Арассыыйатааҕы норуот фрона (АНФ) уонна “Үөрэх национальнай ресурсалара” пуонда учуутал хамнаһын уонна ноҕуруускатын билээри ыыппыт чинчийиилэрин түмүгэр, Арассыыйа оскуолаларыгар нуучча, омук тылларын итиэннэ математика учууталлара тиийбэттэр диэн быһаарбыттар.
Оттон Саха сиригэр 2018 сыллааҕы үөрэх дьыла саҕаланыыта үөрэх тэрилтэлэригэр, уопсайа, 130 вакансия аһаҕас турар. Итинтэн аҥаара хотугу уонна Арктика улуустарыгар. Биридимиэттэринэн ылан көрөр эбит буоллахха, сүрүннээн, англия тылын, алын кылаас, математика, нуучча тылын уонна литэрэтиирэтин, физика, биология, химия учууталларыгар наадыйаллар.
Ыйытык сыыппаралара
82 эрэгийиэн оскуолаларыгар ыйытык толотторбуттар
52 % оскуолаҕа учуутал тиийэр
37 % оскуолаҕа биир-үс учуутал тиийбэт
11 % оскуолаҕа үстэн элбэх учуутал тиийбэт
Күрүө намыһахтыы
“Күрүө намыһахтыы” диэбиккэ дылы, ойон тура-тура Педагогическай институт учууталлары тоҕо бэлэмнээбэтий диибит. Дьиҥэр, педагог идэтигэр институт эрэ бэлэмнээбэт эбээт. ХИФУ атын хайысхалара итиэннэ Чурапчытааҕы физическэй култуура уонна спорт института, ону таһынан 3 педагогическай кэллиэс бэлэмнииллэр. Арассыыйатааҕы чахчыларга олоҕурдахха, сыллата үөрэҕин бүтэрбит учуутал идэлээх дьонтон, 25% эрэ оскуолаҕа учууталлыы барар эбит. Онтон атыттар ханна бардылар диэн ыйытыы күөрэйэр. Маныаха хоруйа араас. Биирдиилээн ырытан көрүөҕүҥ.
“Дьиэ биэрэҕит дуу?”
Бастакынан, үөрэҕин саҥа бүтэрбит эдэр дьон тыа сиригэр үлэлии барарыгар, бастатан туран, үлэ биэрээччиттэн: “Дьиэ биэрэҕит дуу?” — диэн олорор усулуобуйатын ыйыталаһар. Номнуо толору хааччыллыылаах дьиэҕэ үөрэммит эдэр дьон, 50 кыраадыс тымныыга таһырдьа “тахсан киирэллэрин” ыарырҕаталлара биллэр. Оттон Саха сирин сорох улуустарыгар толору хааччыллыылаах кыбартыыраны биэриэхтэринээҕэр, маһынан оттуллар дьиэ да бэлэмнииллэрэ уустук. Дэриэбинэҕэ үксүн соҕотох эбэтэр саастаах дьахтарга, биэнсийэлээх эмээхсиҥҥэ кыбыталлар. Төһө да эдэрдэрин иһин, хамнастаах үлэһит быһыытынан бэйэлэрэ буруо таһаарыныахтарын баҕараллара биллэр.
Хамнас – хамсатар күүс
Иккиһинэн, эдэр учуутал үлэ биэрээччиттэн ноҕуруускатын уонна хамнаһа төһөтүн туоһулуһар. Ханнык баҕарар киһиэхэ, учуутал хамнаһа үрдүк диэн өйдөбүл баар. Ол эрээри, туоһулаһан көрдөххө, үөрэҕи саҥа бүтэрбит эдэр педагогтар хамнастара биллэ намыһах. Оннооҕор, куоракка учуутал вакансията баара сөхтөрөр.
Итиниэхэ эппиэтинэс үрдүгүн эбэн кэбис. Оҕо туох эмэ буруйу оҥордо — оройго учуутал охсуллар, үөрэҕэр мөлтөөтө – учуутал буруйдаах. Кыра хамнаска ким эппиэтинэһи сүгүөн баҕарыай?!
Диплом эрэ туһугар
Үсүһүнэн, туох да диэбит иһин, профориентационнай үлэ ситэ барбата таайан эрдэҕэ. Ыччат педагогическай үөрэҕи бүтэрэр эрээри, идэтинэн үлэлээбэт. Ол оннугар куоракка хаалан маҕаһыыҥҥа атыыһыттыаҕа. Мэлдьэх буолбатах, сорохтор учууталлыахтарын баҕарбат эрээри, үрдүк үөрэх дипломун эрэ туһугар үөрэнэллэр. Судаарыстыба кинилэри үөрэтээри элбэх үбү-харчыны куппутугар кумаардаан да көрбөттөр. Ол иһин, сорох учууталлар, салайааччылар, урукку курдук, бүддьүөт миэстэтигэр үөрэммит эдэр дьону оскуолаҕа анаан кэбиһэллэрэ буоллар диэн этэллэр да, биирдиилээн гражданин быраабын күөмчүлээһин курдук буолан тахсар.
Мэҥиэ суох
Төрдүһүнэн, мэҥиэ суох. Быйыл күһүн Дьокуускайга педагогическай дьаарбаҥка кэмигэр үлэ көрдөһө сылдьар эдэр ыалы кытта кэпсэтэн ааспытым. Иккиэн учуутал идэлээхтэр. Ол гынан баран, идэлэринэн миэстэ булбакка, уол атын эйгэҕэ үлэлээбит, кыыс магистратуратын саҥа бүтэрбит. “Идэбитинэн үлэлээри бу сайыҥҥыттан миэстэ көрдөһө сылдьабыт даҕаны, билиҥҥитэ була иликпит. Миэстэ хоту улууска эрэ баар. Бу иннинэ, биэс сыл үлэлээбит учууталларга бырагыраама баара быстах тохтотуллубут эбит. Дьиҥэр, ол бырагырааманан хоту да баран үлэлиир санаалаах этибит. Билигин хайдах быһаарынарбытын билбэппит”,— диэн санааларын үллэстибиттэрэ.
Кэлиҥҥи сылларга учууталлар хоту улуустарга бу бырагыраама баар буолан хамаҕатык бараллар этэ. Ол эрээри, үп-харчы кырыымчыгынан сибээстээн, тустаах бырагырааманы механизмын уларытарга санаа атастаһыыта, сүбэлэһии үлэтэ туһааннаах министиэристибэлэргэ бара турар. Дьиҥэр, харчы кырыымчыгар сигэммэккэ, бырагырааманы салгыыр биир санааны ылыналлара ордук этэ.
“Барытын каадыр быһаарара” кырдьык дуо?
“Барытын каадыр быһаарар” диэн мээнэҕэ этиллибэт. “Үөрэх” национальнай бырайыак иһинэн “Аныгы оскуола” уонна “Кэлэр кэм учуутала” федеральнай бырайыактар кэлэр сылтан олоххо киириэхтээхтэр. Сүрүн болҕомто, 2024 сылга диэри үлэлии сылдьар учууталлар профессиональнай таһымнарын үрдэтиигэ ууруллуоҕа. Онно сөптөөх учууталлары үөрэтэр саҥа кииннэр арыллыахтара. Каадырдарынан үөрэх тэрилтэлэрин хааччыйыы, былааннааһын, идэтин таһымын үрдэтии — олохтоох былаас уонна дириэктэр быһаччы үлэлэрэ. Судаарыстыба учууталы өйүүр миэрэлэрин таһынан, хас биирдии улууска туһунан өйөбүл оҥоһуллара буоллар, үлэ миэстэтин боппуруоһа учуутал идэлээх дьоҥҥо быдан сымсатык быһаарыллыа этэ.
“Учууталлары аныыр ордук”
Валентина Карпова, Үчүгэй (Өймөкөөн улууһа) орто оскуолатын дириэктэрэ:
— Сайын устата Дьокуускайга вакансия ыстааба үлэлээтэ. Бу олус табыгастаах. Резюмены, дааннайдары чөкө биир сиргэ киирэн көрөбүт. Куһаҕана диэн, “Жилье” бырагыраама тохтоон турар. Ол биһиэхэ, ордук хотугу улуустарга, олус туһалыыра. Аныгы эдэр дьон ирдэбилэ үрдүк. Онон араас бырагыраамалар наадалар. Бүддьүөт миэстэтигэр үөрэммит саҥа бүтэрбит исписэлиистэри урукку курдук оскуолаларга аныыллара буоллар диэн баҕа санаалаахпыт. Саатар, үс сыл тыа сиригэр баран үөрүйэхтэнэн кэлиэх этилэр.
Людмила ПОПОВА, “Саха сирэ” хаһыат, edersaas.ru