Учуонай Ульяна Винокурова: «Сергей Расторгуев научнай үлэ суруйара уолдьаспыт»
Быйылгы сыл алтынньыта Марфа уонна Сергей Расторгуевтар ааттарынан Судаарыстыбаннай цииркэ устуоруйатыгар умнуллубат бэлиэ ыйынан буолара саарбаҕа суох.
edersaas.ru
Хотугу эргимтэҕэ аатырар Саха цииркэтэ 25 сыллаах үбүлүөйүн киэҥ далааһыннаахтык бэлиэтээтэ. Норуоттар икки ардыларынааҕы VI «Мамонтенок-2019» («Little Mammoth-2019») цииркэ бэстибээлигэр Арассыыйа араас муннуктарыттан уонна Израиль, Татарстан, Казахстан, Бурятия, Вьетнам, Монголия, Колумбия, Монако, Белоруссия, Армения, Венгрия курдук омук дойдуларыттан акробатика, салгын гимнастиката, клоунада, эксцентрика, эквилибристика, жонглирование курдук көрүҥнэргэ уонна кыыллары дрессировкалыыр артыыстар кыттыыны ыллылар. Саха сирин цииркэтэ алтыс төгүлүн ыытыллар бэстибээли тэҥэ, Норуоттар икки ардыларынааҕы искусство IV форумун, Пекиннээҕи норуоттар икки ардыларынааҕы искусство колледжын III көлүөнэтин чиэстээһин, цииркэ билигин үлэлии турар дьиэтин — 15, Марфа уонна Сергей Расторгуевтар ааттарынан Судаарыстыбаннай цииркэ — 25 сылларын бэлиэтээтэ.
Бырааһынньыктааҕы тэрээһиннэргэ сылдьыбыт дьон Сахабыт цииркэтэ бэркэ сайдыбытын бэлиэтээтилэр, бырааһынньыктааҕы тэрээһиннэри олус сэргээтилэр.
Социологическай наука доктора, Арктическай институт профессора, СӨ Духуобунаһын бочуоттаах академига, СӨ наукатын үтүөлээх диэйэтэлэ, Орто Халыма улууһун Бочуоттаах гражданина Ульяна ВИНОКУРОВА санаатын бу курдук үллэһиннэ:
— 90-с сыллар ортолоругар Сергей Расторгуев цииркэ эстрадатыгар саҥа үөрэнэн кэлбитэ. Нуучча тыйаатырын кыараҕас сыанатыгар чабычахтары быраҕаттыыр эдэркээн саха уолун бары олус сэргии көрбүппүт. 1997 сыллаахха Ил Түмэн дьокутаатынан үлэлии сырыттахпына, аан бастаан Саха цииркэтин туһунан боппуруос күөрэйбитэ. Сергей Расторгуев кэргэнинээн Марфа Колесовалыын: «Биһиги Саха цииркэтин тэрийиэ этибит», — диэн этиилээх оччотооҥҥу Ил Түмэн дьиэтин аанын саппат буолбуттара. Биһиги, дьокутааттар: «Хайдах биһиэхэ цииркэ баар буолуон сөбүй? Онно сөптөөх дьиэни-уоту, ирдэбилгэ эппиэттиир таһымнаах анал үөрэхтээх артыыстары хантан ылабытый?» — диэн кинилэри олох итэҕэйбэтэхпит. Мин Ленинградка үөрэммит буолан, киин сир цииркэтин кытта тэҥнии саныыр этим буоллаҕа. Ол да буоллар Расторгуевтарбыт олох бэриммэттэр. Харахтара умайа сылдьар, олох ис истэриттэн сырдаан туран көрдөһөллөр: «Биһигини өйөөҥ. Цииркэни хайаан да атаҕар туруоруохпут!» — диэн. Итиччэлээҕи истэн баран биһиги: «Дьэ, кытаатыҥ!» — диэтэхпит дии. Бары тустаах инстанцияларга сурук суруйан, бэрэсидьиэммитигэр Михаил Николаевка тиийэ туруорсан барбыппыт. Ол түмүгэ бу быйыл — 25 сыл буолан баран көһүннэ. Ойуунускай уулуссатыгар баар гараастан саҕалаабыттарын санаа. Маннык куһаҕан усулуобуйаҕа үлэлээн, энтузиаст эрэ дьон ситиһиилэнэр буоллахтара! Арааһа, оччолорго саха суверенитета өрө тахсар кэмэ Расторгуевтар ис санааларын тургуппута буолуо. Оччолорго ити чабычахтара, орнаменнара, клоуннар көрдөрүүлэрэ сахалыы тиэмэлээхтэрэ — дьон өйүгэр-санаатыгар: «Саха цииркэтэ баар буолсу ээ», — диэн санааны сахпыта чуолкай. Онтон биирдэ өйдөөбүппүт — олох үрдүк таһымнаах артыыстардаах, саханы саха дэтэр цииркэлээх буолан хаалбыппыт. Ол ордук 25 сылын бэлиэтиир цииркэ үбүлүөйдээх бырагырааматыгар көһүннэ.
Саха цииркэтин ааттаттар, Хотугу эргимтэ төрүт култуурата туохха баҕатыйарын, тугу кэрэ диэн көрөрүн, тугу сонун диэн өйдүүрүн — барытын тутан арыйдылар. Олох туспа суоллаах-иистээх, эстетикалаах цииркэ тахсан кэлбит диэн олус хайҕаатым.
Билигин Сергей Расторгуев хайаан да бу үлэтинэн культурологияҕа научнай өттүнэн ырытан, учуонай истиэпэнин көмүскүүр инниттэн, анаан ылсар кэмэ тиийэн кэлбит. Кини оннук таһымҥа тиийэрдии сиппит-хоппут. Аны Сергей Расторгуев Саха цииркэтин оскуолатын тэрийии туһунан этиитин эмиэ бэркэ сэргээтим. Саха цииркэтин салалтата Хотугу эргимтэҕэ култуура уонна искусство ирбэт тоҥ муус үрдүгэр турар цииркэ сайдар хайысхатын таба тобулбуттар. Онон буоллаҕына, кинилэр Саха цииркэтин оскуолатын хайа баҕарар тэрийэр кыахтаахтар. Оччотугар циркумполярнай эригийиэннэргэ барыларыгар сөптөөх цииркэ артыыһын хайа баҕарар иитэн таһаарар оскуоланы тэрийиэхтэрин сөп.
Түгэнинэн туһанан, Ульяна Алексеевна Орто Халыма Бочуоттаах гражданинын быһыытынан салгыы кини төрөөбүт дойдутугар Орто Халымаҕа сотору кэминэн цииркэ аһыллаары турарын сырдатта:
— Мин хас да сыллааҕыта Сергей Расторгуевы кытта Орто Халымаҕа бара сылдьыбытым. Сүрүн сорукпут — бу хотугу улууска цииркэ искусствота сайдыытын туһунан «төгүрүк остуол» оҥороору. Сергей уонна Марфа Расторгуевтар итиччэ ыраах хотугу улууска цииркэ бэстибээлин бэрт үрдүк таһымҥа ыытан үөрдүбүттэрэ. Онно улуус тоҕус нэһилиэгиттэн барытыттан цииркэҕэ дьоҕурдаах оҕолор кэлэн кыттыбыттара. Ол түмүгэр олохтоохтор цииркэлээх элбэх өҥөнү оҥорор култуурунай Оҕо киинин тутуохха диэн этии киллэрбиттэрэ. Олохтоохтор быһаарыы ылыммыттарын улуус баһылыга Евгений Слепцов өйөөн, сөпкө дьаһанан бу күннэргэ цииркэ дьиэтэ Орто Халымаҕа үлэҕэ киирээри турар. Ити курдук, Сергей уонна Марфа Расторгуевтар Уһук Хоту сиргэ бэртээхэй кэскиллээх олугу ууран тураллар. Бу курдук «Саха цииркэтэ дуо?» диэн бэйэтэ туруорсубут бырайыагын аан дойдуга дорҕоонноохтук ааттаппыт энтузиаст киһибит Сергей Расторгуев кыаҕа тиийэринэн өрөспүүбүлүкэбит улуустарын барытын да «цииркэлиэн» сөп.
Саха биллиилээх учуонайа санаатын бу курдук түмүктээтэ:
— Саха цииркэтин өссө биир улахан ситиһиитинэн хоту дойду маанылаах дьиэ кыылын — табаны дрессировкалаан таһаарбыттарын ааттыам этэ. Кистээбэккэ эттэххэ, улаханнык соһуйдум. Таба дрессировкаҕа бэриммэт кыыл буолуохтаах.
Дьэ, ону кыайбыттар да кыайбыттар! Саха киһитэ табата, ата, ыта суох табыллыбат. Оттон биһиги талааннаах артыыстарбыт дьиэ бу кыылларын дрессировкалаан, олох атаҕар чиҥник турбут цииркэ быһыытынан толору арыйдылар.
Елена ПОТОЦКАЯ, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru
Ааптар хаартыскаҕа түһэриитэ.