Дойдуга Тыйаатыр сыла түмүктэнэн эрэр. Былатыан Ойуунускай аатынан Саха тыйаатыра быйылгы дьылын саҥа испэктээк сүрэхтэниитинэн түмүктүүр.
Ахсынньы 21 күнүгэр быыс аһыллыан иннинэ тыйаатыр артыыстара көрөөччүлэрин кытары көрсүһэ таҕыстылар. Тыйаатыр дириэктэрэ, СӨ норуодунай артыыһа Анатолий Николаев: “Эһиги, көрөөччүлэр, баар буолаҥҥыт, биһиги баарбыт!” – диэн артыыстар, сыана кэтэҕинээҕи үлэһиттэр ааттарыттан махтал тылларын эттэ.
edersaas.ru
Анатолий Павлович: “1985 сыллаахха дойду тэбэр сүрэҕэр Москваҕа аан бастаан гостуруолга тиийбиппитигэр, Чингиз Айтматов “Хаарыан хампа күөх кытылым” испэктээги көрөн баран: “Эн, эдэр киһи Андрей Борисов, тыйаатыргын олус үөһээ таһаардыҥ. Бу эйиэхэ улахан ситиһии уонна алдьархай (трагедия)! Ситиһииҥ диэн – 7 саастаах кыыһым Ширин эн туруорбут испэктээккин көрөн баран, тохтообокко ытаабыта… Оттон алдьархайыҥ диэн – үөһээ үктэлтэн түһүү олус ыарыылаах буолуоҕа, оттон бу ылбыт үктэлгин түһэрбэккэ тута сылдьар өссө ыарахан буолуоҕа”, — диэбитин санатта.
Бу хайҕал уонна сөҕүү-махтайыы тылларын өссө төгүл истэн, биллэн турар, көрөөччүлэр киэн тутуннубут. Оттон саҥа испэктээги көрөн баран, Анатолий Николаев бу тыллары мээнэҕэ санаппатаҕын өйдөөтүм. “Театрга буолбут түбэлтэ…” трагикомедияны Андрей Борисов туох санааттан, тугу этээри туруорда?
“Театрга буолбут түбэлтэ…”
Литератураҕа драма жанрыгар Нобелевскай бириэмийэ лауреата Луиджи Пиранделло аан дойдуга аатырбыт “Шесть персонажей в поисках автора” пьесата Саха тыйаатырын сыанатыгар “Театрга буолбут түбэлтэ…” диэн ааттанан турда. Манна даҕатан эттэххэ, Саха тыйаатыра бу иннинэ итальянец Пиранделло “Хайа аарымалара” пьесатын эмиэ туруорбута.
Быыс аһылынна… Тыйаатыр артыыстара, мэлдьи буоларын курдук, испэктээк туруораары бэлэмнэнэ сылдьаллар. Кинилэр ортолоругар режиссер сөбүлүү көрөр бастыҥ актрисата (артыыска Ньургуйаана Шадрина ), бастыҥ актера (артыыс Алдан Готовцев) уонна дьоһуннаах оруолга тиксибэккэ хаалбыт актердар бааллар.
Бэлэмнэнии үлэтэ күөстүү оргуйа турдаҕына, ситэ суруллубатах, аата да биллэ илик пьеса персонажтара баар буолан хаалаллар. Кинилэр сыанаҕа үлэлии сылдьар режиссертан (артыыс Айаал Аммосов) персонажтар пьесаларыгар ааптар буоларыгар уонна артыыстар кинилэри сыанаҕа оонньоон көрдөрөллөрүгэр көрдөһөллөр. Персонажтар олохторо үүт-тураан, нус-хас буолбатах, ол оннугар олох ньүдү-балай өттүн билбит, тыйаатыр тылынан эттэххэ, омсолоох кэриэтэ дьоруойдар. Кинилэр бары дьиэ кэргэн кистэлэҥин, бэйэ-бэйэлэригэр хомолтолорун, абаларын-саталарын тыйаатыр сыанатыгар туруоран көрдөрө охсорго бэлэмнэр, эбиитин тугу да кистээбэккэ, хайдах баарынан көрдөрөр режиссеру көрдүүллэр. Аны туран, кинилэртэн хайалара да бэйэтин буруйдааҕынан ааҕыммат, бэйэлэрин бэйэлэрэ эрэ оонньуохтарын баҕараллар.
Итинтэн сылтаан, персонажтар уонна артыыстар икки ардыларыгар уустук сыһыан үөскүүр. Режиссер: “Сыанаҕа барытын ытыс үрдүгэр ууран бэриллибэт, көрөөччү бэйэтэ толкуйдуохтаах!” — диэн көрөр да, “соһуччу ыалдьыттар” кини этиитигэр сөбүлэспэккэ, сыанаҕа бэйэлэрэ оонньуурга тылланаллар. Кырдьыга даҕаны, тыйаатыр быраабылатынан, персонаж хайаан даҕаны сыанаҕа тахсыахтаах эбээт. Ол эрээри, кинилэр дьиҥ баары көрдөрөн оонньууллара (ол иһигэр, имэҥнээх сиэкиһи) сытыырхайан барар. Ол иһин, режиссер дьиҥнээх эрэпэтииссийэлэргэ курдук, артыыстар оонньуулларын ортотуттан тохтотор, бэйэтин этиилэрин киллэрэр. Онон, персонаж уонна артыыс сыанаҕа көрсүһүүлэрэ тугунан дьаалыйан тахсара, туох түбэлтэҕэ тириэрдэрэ биллибэт. Биир тылынан эттэххэ, дьиннээх уонна өйтөн оҥорон көрүллүбүт олох барыта күөдэл-таһаа буолар.
Уопсайынан, артыыстар оонньууллара барыта харах баайыыта дуо, оччоҕо дьиҥнээх олох ханна баарый? Артыыс анала туохханый — сирдээҕи олоҕу хайдах баарынан көрдөрүү дуу эбэтэр сэттэ уон сэттэтэ дьүһүн кубулуйан саҥа уобараһы арыйыы дуу? Оттон киһи олох оонньуура дуу эбэтэр дьылҕатын бэйэтэ быһаарар дуу?
Пьеса сүрүн тиэмэтэ – баар чахчы уонна өйтөн оҥорон көрүү икки ардыгар, искусство уонна олох икки ардыгар үөскүүр сибээстэр уонна утарсыылар, бэйэлэрэ сыҥаланар уобарастар, мааскалар алдьархайдара. Дьэ, бу маннык уустук киирсиини Пиранделло “тыйаатырга тыйаатыр” ньыманан көрдөрбүтэ көрөөччүгэ олус сонун, үгүс толкуйга тириэрдэр.
Пиранделло бу пьесатын атын тыйаатырдар, үксүгэр кыра, камернай сыанаҕа оонньууллар. Оттон биһиги тыйаатырбыт персонажтар олохторун тыктаран ылар сирдэрин сыана ойоҕоһугар олохтоон, көрөөччүлэри эмиэ кинилэр олохторугар кыттыһыннарар курдук толкуйдаабыт. Бэл, Көйгө Кыыс (артыыска Айталина Лавернова) атаҕастаммыт, сэнэммит түбэлтэлэриттэн санаата оонньуурун, олоҕу атын хараҕынан көрөрүн ким да өйдөөбөтүттэн көмүскэл көрдөөн, көрөөччүлэр ортолорунан сүүрэкэлиир. Маны пьеса бүтэр түмүгэ буолбакка, көрөөччүгэ риторическай ыйытыы курдук өйдүөххэ эмиэ сөбө буолуо…
Трагическай кэмиэдьийэ былаһын тухары көрөөччү ким кырдьыгы этэрин (персонаж дуу, артыыстар дуу, киһи дуу) таайа сатаан, өй уонна сүрэх мөккүөрүгэр киирэр.
Оттон Андрей Борисов биир интервьютугар: “Мин бу испэктээги туруоран, Саха тыйаатыра хайа диэки айаннаан иһэрин көрүөхпүн баҕарабын. Көрөөччүлэргэ бэрэбиэркэлээн. Урукку курдук, эмоциялаах испэктээктэрбитигэр төннөбүт дуу эбэтэр өй интэриэстэрэ (интеллектуальнай) баһыйар тыйаатырыгар тиийэбит дуу?” – диэн санаатын үллэһиннэ.
Бу суруйуубар артыыстар хайдах оонньообуттарыгар тохтоомуум. Арай, Көйгө Кыыһы оонньообут нарын-намчы Айталина Лавернова дохсун, «иһигэр буорахтаах» уобараһы арыйбытыттан соһуйдум, бэл, “аһынным”, тэҥҥэ абардым-сатардым.
Андрей Борисов туруорда, Роман Дорофеев режиссердаата, Михаил Егоров сцена худуоһунньуга, Сардаана Федотова көстүүм худуоһунньуга, Мария Докторова сахалыы тылбааһа¸ Николай Павлов муусуканан киэргэтиитэ, Леонтий Мотхонов уотунан киэргэтиитэ, Изабелла Егорова уотунан киэргэтиитэ.
Оруоллар икки бөлөххө: сурулла илик персонажтарга уонна тыйаатыр артыыстарыгар араарыллыбыттар. Сурулла илик пьеса персонажтарыгар аҕаны Альберт Алексеев, ийэни Матрена Седельникова, Көйгө кыыһы Айталина Лавернова уо.д.а. оонньоотулар. Оттон иккис бөлөххө режиссеру Айаал Аммосов оонньоото.
Надежда ЕГОРОВА, “Саха сирэ”, edersaas.ru
Василий КРИВОШАПКИН уонна ааптар түһэриилэрэ