Тыа хаһаайыстыбатыгар — саҥалыы көрүүлэри

Ааптар: 
Бөлөххө киир:

Өрөспүүбүлүкэ күнүн иннинэ Ил Дархан Айсен Сергеевич Николаев  быйылгы сыл ааспыт үс ый түмүктэрин туһунан «Саха сирэ» хаһыат ааҕааччыларыгар анаан кэпсииригэр, тыа хаһаайыстыбатын үлэтигэр-хамнаһыгар тохтоото.


— Тыа хаһаайыстыбатын эйгэтигэр улахан холдинг тэриллэрин туһунан быһаарыыгар элбэх санаа үөскээтэ. Үгүстэр бу этиини өйөөбөттөрүн биллэрэллэр…

— Үгүс дьон миэхэ ити боппуруоска аһаҕастык этэр даҕаны, суруйар даҕаны. Билиҥҥи тыа хаһаайыстыбата баран иһэр суолун тосту уларытыахтаах дии саныыбын. 1993 сылтан саҕалаан, үйэ чиэппэрин устата, тыа сирэ чэчирии сайдыбата. Маны бары билиниэхтээхпит. Бу эйгэҕэ улахан өрө тахсыы суоҕа, ол аата сала­йар көрүҥмүт (модель) сыыһа диэн өйдүөхтээхпит. Ханна эрэ сыыһа баара уонна билигин да баар. Киин куоракка баһылыктыы олорон, бырабыыталыстыбаҕа үлэлии да сылдьан,  тыа хаһаайыстыбатын боппуруостарынан ыкса дьарыктаммытым. Ол түмүгэр биири өйдөөбүтүм — үбүлээһин өттүгэр элбэх ыйытыы үөскүүр. Ыһыы, от үлэтэ чугаһыыр, оттон эрдэттэн уматык ыларга, бэлэмнэнэргэ абаанса быһыытынан үп бэриллибэт. Аны үүннэрбиппитин  батарыы бэйэтэ туспа кэпсээн буолбута ыраатта.

Баҕар,  үүт тутар сыананы  эккирэппэккэ, биирдиилээн сүөһү төбөтүгэр субсидияны көрүөххэ. “Туймаада” ФАПК бэйэтин кэмигэр сөпкө тэриллэн үлэлээн испитэ да, биир сыл иһигэр киниттэн тутулуга суох хас да тэрилтэҕэ тыырыллыбыта — “Туймаада-нефть”, “Туймаада-лизинг”, “Туймаада-Агроснаб” диэннэргэ. Бары би­­лэллэрин курдук, ааттаммыт тэрилтэлэр тыа хаһаайыстыбата сайдарын туһугар көдьүүстээхтик үлэлээбэтилэр. Биир сомоҕо, бөдөҥ тэрилтэ баар буоллаҕына,   үбүн-харчытын хамсааһына  дьэҥкэтик көстөр буоллаҕа.

— Соторутааҕыта Идэлээх сойуустарга  култуура, үөрэхтээһин, доруобуйа харыстабылын эйгэтигэр улахан сарбыйыылар күүтүллэллэр диэн эппиттэрэ.   Бу тыа дьонун улаханнык долгутар. 

— Мин санаабар, идэлээх со­­йуустар бастаан бэйэлэрин үлэлэрин көрүнүөхтэрэ этэ. Холобура, бас билэр «Якуткурорт» тэрилтэтин үлэһиттэригэр хамнаска 18 мөлү­йүөн иэстээх олороллор. Бу ханна  да баппат быһыы-майгы. Оттон сарбыйыы, бастатан туран, салалта өттүгэр буолуо. Култуура, үөрэхтээһин, доруобуйа харыстабылын эйгэтигэр наһаа элбэх тойон-хотун, солбуйааччы үөһэ солбуйааччы баар буолла. Биир эйгэҕэ сала­йар үлэһит ахсаана 16 %-тан элбиэ ­суохтаах, оттон бүгүн кинилэр ахсааннара 30 %-тан таҕыста. Мин наар этэрим, билигин да этэбин: былаас да уорганнарыгар, бүддьүөт да эйгэтигэр сала­йааччы аҕы­йах буолуохтаах. Үлэһит ах­­саанын барыла (модель) барытыгар тэҥ буолуохтаах.

Аҕыйах ахсааннаах уонна ыраах сытар нэһилиэктэргэ биир даҕаны култуура, үөрэх тэрилтэтэ сабыллыа суоҕа. Ону мэктиэ­лиибин. Сорох хайысхаларга, холобура, мусуой үлэһиттэрэ 10 оро­йуоҥҥа аҕыйыахтара, оттон 20 улууска, төттөрүтүн, эбиллэн биэриэхтэрэ.

Бырабыыталыстыбаҕа куруук этэбин, маннык сытыы тиэмэлэри дьону-сэргэни ыҥыран, аһаҕастык дьүүллэһиҥ диэн. Хомойуох иһин, ити өрүккэ бырабыыталыстыба үлэтэ ситэтэ суох.

— Сарбыйыыга хос төнүннэххэ, ааспыт нэдиэлэҕэ бырабыыталыстыба бэрэссэдээтэлин бастакы солбуйааччы Алексей Стручков, Саха сиригэр бэйэлэрэ дьарыктаах дьоҥҥо  боруобалаан нолуогу төлөтөр туһунан  этиитэ дьон өйүн буккуйда.

— Ити Алексей Стручков тус бэйэтин санаата. Кини итинник этэр бырааптаах. Бу бырабыыталыстыба уонна Ил Дархан санаата буолбатах. Мин санаабар, дойду үрдүнэн маннык нолуогу киллэрэр инниттэн ханнык эмит уопут баар буолуохтаах. Ол иһин Арассыыйа бырабыыталыстыбата аҕыйах эрэгийиэҥҥэ боруобалаан киллэрэн көрөн баран, түмүккэ үчүгэй уонна мөкү өрүттэрин билэн баран биирдэ, бүтэһиктээх быһаарыыны ылыныах тустаах. Маннык нолуогу дойдуга барытыгар киллэрдэхтэринэ, ким да туора ойдон туран хаалбата чуолкай. Маннык боруобалааһын салгыы барар буоллаҕына, Саха сирэ онно киирэ сатыа суоҕа. Ол чуолкай.

«Ыарахаттарга сигэммэккэ барытын быһааран иһиэхтээххин”

  — Халаан уута хайдах ааһара элбэх киһини долгутар. Туох үлэ-хамнас бара турарый,  бу хайысхаҕа?  

— Быйылгы  халаан этэҥҥэ аастар диэн баҕа санаалаахпын. Күнү-дьылы кэтээн көрөр анал үөрэхтээх дьон этэллэринэн,  быйыл муус халыҥ, хаар  элбэх. Онон уу аҕыйаҕа суох буолара буолуо. Сэрэтэр үлэлэр ыытылла тураллар – мууһу кэбирэтии, хараардыы,  о.д.а. Маны таһынан Дьокуускай аттынааҕы Шестаковка уонна Мархинка үрэхтэргэ суолта биэрэн, күүстээх үлэ ыытыахха наада. Хатас биэрэгин бөҕөргөтөр үлэ барар да, арыый эрдэ дьаһаммыттара буоллар, аҕыйах үп-харчы бараныа этэ. Аммаҕа быйыл былырыыҥҥытааҕар уу таһыма кыра буолуо диэн сабаҕалыыллар.

— Ил Дархан дуоһунаһыгар ахсыс ыйгын үлэлии олороҕун. Бу ааспыт кэмҥэ туох ыарахаттары көрүстүҥ? 

— Бастатан туран, элбэх ах­сааннаах норуоттаах, тыйыс күннээх-дьыллаах, киэҥ нэлэмэн сиринэн тайаан сытар Саха сирин салайар олус улахан эппиэти­нэстээх.  Иккис өттүттэн, дьон-­сэргэ миэхэ итэҕэйэн, Саха сиригэр үтүө  өттүгэр уларытыылары  киллэрэр  кыаҕы биэрбиттэринэн киэн туттабын. Бэйэҥ көрүүгүнэн, билиигинэн, ис кыаххынан төрөөбүт дойдуҥ тэтимнээхтик сайдарын, олохтоохторо байылыаттык, нус-хас олороллорун ситиһии. Бу маннык икки санаа миигин  кынаттыыр, эрчимирдэр. Оттон ыарахан дуу, чэпчэки дуу… Саха сирин ким даҕаны, хаһан даҕаны салайара чэпчэки буолуо суоҕа. Тайаан сытар сирбит олус киэҥ, ол иһин син биир кыһалҕа көстөн иһэр. Кыһын ким да тоҥмотун хааччыйыы, саас ха­­лаан уутун кэлиитэ, сайын — кураан, тыа умайыыта, алмаас сыанатын түһүүтэ… Мин санаабар, бу быһаарыллыбат кыһалҕалар буолбатахтар. Бу күннээҕи үлэ-хамнас, онон ыарахаттарга сигэммэккэ, барытын быһааран иһиэхтээххин.

Родион КРИВОГОРНИЦЫН, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0