Томпоҕо, төрөөбүт улууһуттан харыс да халбарыйбакка киинэ эйгэтигэр үлэлиир режиссер Никита Новгородов аата киэҥник биллэр. Кини хайдах режиссер буолбутай? Иккис кылааска үөрэнэ сылдьан оҕолору кытта көрүдүөргэ оонньуу сырыттаҕына, кэлэктиип салайааччыта Анастасия Лугинова кэлэн «Эллээйиккэ» сылдьыаххын баҕараҕын дуо?» диэн ыйыппытыттан саҕаламмыта. Анастасия Петровна көрдөөх кэпсээни үөрэтэн кэлэригэр сорудахтаабыта, хайдах хамсаныахтааҕын сүбэлээбитэ. Ити түгэнтэн ыла атын оҕолору кытта илин эҥээр оройуоннарынан гастролларынан айаннара саҕаламмыта, олохтоох тыа хаһаайыстыбатын кэпэрэтиибэ оҕолор айаннарын оптуобуһунан хааччыйара. Бэрт сотору кэминэн Никита үҥкүүлүүр, олоҥхоҕо да кыттар буолбута. Байаҕантай нэһилиэгин төрүттэниитин туһунан туруорууларыгар ойуун оруолун толорбута. Талааннаах уол оскуоланы бүтэрээт, Кириэс Халдьаайыга Култуура дьиэтигэр уус — уран салайааччынан үлэлээбитэ. «Эллээйик» оҕо фольклорнай кэлэктиибигэр дьарыктана сылдьыбыт буолан, уопуттаах исписэлиис курдук сананар этим», — диирэ оруннаах.
Кулуупка Никита тэрээһиннэр сценарийдарын бэйэтэ суруйар буолбута. Аан бастаан Күһүҥҥү хомуур бырааһынньыгын ыыппыта. Тэрээһиннэрин бэйэтэ иилээн-саҕалаан ыытара, кэнсиэргэ дьону кытыннарара. Ол эрээри үлэтин быыһыгар киинэ устуон санаталыыра. Бу ыра санаата убайа Петр Европа чөмпүйэнээтигэр кик-боксиҥҥа боруонса призер буолбутугар бириис быһыытынан ылбыт кыра видеокамератын бэлэхтээбититтэн олоххо киирэн барбыта.
Видеоаппаратуранан оччотооҕу олохтоох телестудия салайааччыта М.А. Неустроев көмөлөспүтэ. Оччолорго Никита Саҥа дьылга киинэ устар баҕалааҕын туһунан Михаил Александровичка эппитэ. Киинэ Аҕа дойду Улуу сэриитин тиэмэтигэр ананан, рядовой саха саллаатын мүччүргэннээх кэпсээннэригэр олоҕуран уһуллубута. Оруоллары бииргэ оонньоон улааппыт оҕо сааһын доҕотторо, сыанаҕа көрдөөх сценкалары тэҥҥэ толорсор доҕотторо Александр Винокуров, Дмитрий уонна Алексей Охлопковтар, Светлан Тарабукин толорбуттара. Байыаннай формаларын Никита анаан-минээн туран «Семнадцать мгновений весны» киинэни көрөн уонна мусуойга баар хаартыскалары туһанан, бэйэтэ тикпитэ.
Аармыйа кэнниттэн Никита уон сыл милииссийэҕэ участковайынан, дьуһуурунай чааска үлэлээбитэ, старшина званиетын ылбыта. Бэйэтин үлүһүйүүтүн оперативнай съемкалары ыытарга туһанара. Хомойуох иһин, ИДьУо уларытыы кэмигэр ыытыллыбыт үлэһиттэри сарбыйыыга түбэһэн, уурайбыта. 2011 сылга хаартыскаҕа уонна видеоҕа уһулар өҥөнү оҥорор предприниматель буолбута. Урбаанньыттары өйүүр киин 60 тыһ. солк. биэрбитигэр саҥа видеокамера атыылаһан, киинэ устуутунан дьарыктанан барбыта. Урут суруйан сытыарбыт «Суруллубатах сокуон» диэн бэрээдэги араҥаччылааһыны таарыйар триллер киинэтин сценарийын туһаммыта. Устууга дьыл араас кэмэ хабыллар буолан, сылтан ордук кэм үлэлээбитэ. Бу хартыына аан-бастаан Хаандыгаҕа көстүбүтэ. Бастакы күнүгэр 30 киһи кэлбитэ, оттон сарсыҥҥы күнүгэр саала иһэ толору киһи этэ. 2013 сылга «Ситим» киинэни биир сыл иһигэр уһулан бүтэрбитэ.
“Атын суол” аатырда
2015 сылга саҕалаабыт «Атын суол» киинэтин 2016 сылга устан бүтэрбитэ. Бу киинэни олунньуга Россияҕа Киинэ сылын аһыллыытыгар анаммыт тэрээһиҥҥэ көрдөрбүттэрэ. Батсаабынан өрөспүүбүлүкэтээҕи «Мэҥэ киинэ» киинэ фестивала ыытылларын туһунан биллэрии кэлбитигэр, уһуннук толкуйдуу барбакка, кыттарга сөбүлэспитэ. Тэрийээччилэр кини киинэтэ үс номинацияҕа: «Бастыҥ режиссура», «Бастыҥ уус-уран киинэ», «Бастыҥ музыкальнай доҕуһуол» киирбитин иһитиннэрбиттэрэ. Бу киинэ фестивалын дьүүллүүр сүбэтигэр өрөспүүбүлүкэҕэ биллэр киинэ үлэһиттэрэ киирэн, Саха сиригэр оҥоһуллубут 45 киинэни сыаналаабыттара. Никита Викторович «Бастыҥ режиссура», «Бастыҥ уус-уран киинэ» номинацияларга кыайыылааҕынан тахсыбыта. Эдуард Новиков: «Итиччэ элбэх киинэттэн бастыҥы таларга ыарахаттары көрсөрбүт буолуо дии санаабыппыт да, дьүүллүүр сүбэ «Атын суол» драманы биир санаанан бастыҥ диэн куоластаатыбыт», — диэбитигэр олус да үөрбүтэ. Никита Викторовичка аны идэтийбит режиссер быһыытынан маастар-кылаастары биэрэригэр сүбэлээбиттэрэ. Киинэтэ прокатка таһаарыллар буолбута.
Милииссийэҕэ өр сылларга үлэлээбитэ киинэлэрин сүрүн тиэмэлэригэр да көстөр. Кини дьоруойдара олоххо баар дьон уобарастарыгар олоҕурар, кинилэртэн сорохторо бэрт кыра алҕастан дьылҕалара тосту уларыйбыт дьон.
Режиссер киинэлэригэр доҕотторун уонна билэр дьонун кытыннарар. Александр Аянитов киинэҕэ уратытык көстөр, оттон Вячеслав Булдаков уобараһыгар бэрт түргэнник киирэр буолан, уһуларга бэрт аҕыйах холонуу оҥоһуллар. Үлэтин кэмигэр Никита артыыстарыгар ордук ханнык оруол барсыаҕын сөбүн быһаарар.
Оҕо киинэлэрин уһулар
Кини үлэтин өссө биир хайысхатынан оҕо киинэлэрин уһулуу буолар. Улуу Кыайыы 70 сыллаах үбүлүөйүгэр Кириэс Халдьаайытааҕы «Сырдыкчаана» оҕо саадын үлэһиттэрэ «Умнар бырааппыт суох» диэн киинэни устарыгар көрдөспүттэрэ. Бу киинэ Аллараа Бэстээххэ ыытыллыбыт «Объектив» куонкуруска “Монтажтыыр уонна операторскай үлэ” номинация кыайыылааҕынан буолбута. Ити кэнниттэн спонсорскай көмө быһыытынан «Дьол диэн тугуй?» диэн Хаандыга бөһүөлэгинээҕи «Светлячок» оҕо киинин оҕолоро кыттыылаах киинэни уһулбута. Бу киинэ Ытык Күөлгэ ыытыллыбыт куонкуруска «Бастыҥ операторскай үлэ» номинацияҕа бастаабыта. Кириэс Халдьаайы «Чуораанчык» оҕо саадын иитиллээччилэринээн уһулбут сюжеттарын «Саха» НКИХ «Биһикчээн» оҕо биэриитигэр сотору-сотору көрдөрөллөр. Никита оҕолору уһулар олус ыарахан диэн этэр. Кинилэри кытта үлэлииргэ учуутал курдук буолуу ирдэниллэр. Оҕолор санаалара түргэнник уларыйар, элбэх хаттаан устуу оҥоһуллар буолан, түргэнник сылайан хаалаллар. Биэс саастаах Айтал Седалищевы хайгыыр. Уолчаан аҕатын уонна атын улахан дьону кытта тэҥҥэ булчут үүтээнигэр хоно сылдьан киинэҕэ уһуллубута.
Аҕатын туйаҕын хатарыа
Чугас дьонун өйөбүлэ улахан суолталаах. Кэргэнэ Диана Дмитриевна билигин хайа-геологическай техникум дириэктэрин үөрэххэ-производственнай үлэҕэ солбуйааччытынан үлэлиир. Кини кэргэнин өйүүр, өйдүүр. Диана Дмитриевна кэргэнин киинэлэрин бастакы критигэ, уһуллубуту сөбүлээтэҕинэ — ол аата табыллыбыт, оттон «Пахай!» диэтэҕинэ, хаттаан уларытарга күһэллэр. Кэргэнэ маныаха, чуолаан, туох табыллыбатаҕын быһааран биэрэр. Уоллара Алеша — 14 саастаах, кыыстара Виктория — сэттэтэ. Алеша эмиэ аҕатын курдук киинэ режиссера буолуон баҕарар, анал литератураны элбэҕи ааҕар, аҕатыттан да үгүһү ыйыталаһар. Кини номнуо бастакы үлэтэ баар – чөл олох тематыгар устубут ролига аҕыйах хонуктааҕыта Хаандыгаҕа ыытыллыбыт куонкуруска 2-с миэстэни ылла.
Бастаан үлэлииригэр үп-харчы өттүттэн ыарахаттары көрсүбүт буоллаҕына, билигин кыра да буоллар, барыс киллэринэр. Кырдьыгынан этэр буоллахха, Саха сиригэр киинэнэн улахан харчыны өлөрбөккүн: көрдөрүү тиһигэ сайдыбатах, рекламаҕа эмиэ туспа үп ирдэниллэр о.д.а. «Суруллубатах сокуон» киинэни уһулуон иннинэ Хаандыга араас тэрилтэлэригэр көрдөһүү суруктары ыыталаабыта. Маныаха Хаандыга бөһүөлэгин дьаһалтата (баһылык Михаил Алексеев) уонна Биэнсийэ фондатын Томпотооҕу управлениета (сал. Августа Атакова) өйөөбүттэрэ. Оттон «Ситим», «Атын суол» киинэлэр уһуллууларыгар улуус дьаһалтата (баһылык Георгий Герасимов) харчы биэрэн көмөлөспүтэ. Кини артыыстарын сороҕор бириэмийэлиир, оттон монтажтааһыны, операторскай устууну бэйэтэ соҕотоҕун толорор. Биир идэлээхтэрин кытта ”төгүрүк остуолга” кэпсэтэрин сөбүлүүр. Никита Викторович талбыт суолуттан – киинэ устуутуттан аны харыс да халбарыйбакка үлэлииргэ бигэ эрэллээх. Көрөөччүлэри өссө биир саҥа триллер күүтэр.
Евдокия НЕУСТРОЕВА, edersaas.ru
Хаартыскаҕа: «Детсат» бөлөх резиденэ Степан Порядинныын.