«Тиэтэйбит» төһө бэрт киинэний?

Ааптар: 
Бөлөххө киир:

Уһата-кэҥэтэ барбакка эттэххэ, үчүгэй киинэ оҥоһуллан тахсыбыт. Итинник этэн баран түмүктээн да кэбистэххэ, син сөп буолуо этэ – уоннаҕытын киинэҕэ баран бэйэҕит көрүөххүт этэ буоллаҕа. Ол эрэн, кириитик киһи эмиэ хамнастаныан наада, онон тэнитэн суруйан көрдөҕүм буоллун.

edersaas.ru

Эргэрбэт классика саҥа көстүүтэ

Бу киинэ эрдэ тахсыбыт сахалыы тыыннаах киинэлэртэн биир улахан уратылаах – кэпсэнэр ис хоһоонун анаммыт көрөөччүтэ бэркэ билэн кэлэр. Сорох Николай Денисович айымньытын ааҕан, сорох уонунан тыйаатыр туруорууларыттан биирдэстэрин көрөн дуоһуйбута чахчы. Кырдьык, бу пьесаны былыр-былыргыттан сөбүлээн туруораллар, билигин даҕаны элбэх норуот тыйаатырдарын репертуардарыттан түспэт. Ону таһынан, билигин икки улахан тыйаатырга оонньонор – Суорун Омоллоон аатынан Опера уонна балет тыйаатырыгар музыкальнай кэмиэдьийэ быһыытынан уонна Ойуунускай аатынан Саха тыйаатырыгар Саха Өрөспүүбүлүкэтин үтүөлээх артыыһа Дмитрий Михайлов туруоруутугар.

Бу иннинэ уус-уран классиканы маннык таһымнаахтык туруорбуттара аҕыйах. “Дьикти саас” уонна “Сааскы кэм” драмалар эрэ бааллар. Оттон кэмиэдьийэ өссө суоҕа.

Онон көрөөччү тугу эрэ көрбөтөҕүн билээри буолбакка, чуолаан артыыстар оонньуулларын, режиссер быһаарыытын тэҥнии, сыаналыы тиийэр. Ону оҥорооччулар бэркэ билэн оҥорбуттара көстөр. Киинэ тыйаатырга сыһыаннааҕын “тиэтэйбиттэр” кистээбэттэр, төттөрүтүн өрө туталлар. Киириитэ Саха тыйаатырын быыһыттан саҕаланар, ол быыс арыллыбыгар Омуннаах Уйбаан тэлиэгэҕэ тиэллэн таралыйан тиийэн кэлэр.

Быһаарыллыбыт уустуктар

Бу бырайыак биир саамай уустук өрүтэ диэн, икки аакталаах кылгас пьесаны толору улахан киинэҕэ аттарыы буолбут буолуохтаах. Маны сценарийы кытта үлэлээбит Байбал Ченянов киһи баайсыбат гына үчүгэйдик толорбут. Сүрүн айымньыны “алдьаппакка” эрэ, эбии сыаналары, саҥа оруоллары киллэрэн биэрбиттэр. Хаарты оонньуутун, арыгыһыт илэчиискэлэри, түүл-бит көрүдьүөстэрин олус сатабыллаахтык эбэн биэрэн, киһи мыыммат усталаах киинэни таҥмыттар.

Үлэ өссө биир уустук өттө – историческэй хартыына мала-сала, тулалыыр эйгэтэ. Арай санаатахха, улахан уустук суох курдук – артыыстарга дьадаҥы киһи таҥаһын-сабын кэтэрдэн баран, Үс Хатыҥ тутууларын декорация оҥоһун да, бүттэҕэ ол дии! Ол эрэн киинэ оҥорооччулара быдан эппиэтинэстээхтик дьаһаммыттар. Тааттаҕа тиийэн дьиҥнээх балаҕаннары булан (Сураҕа Кулаковскай, Ойуунускай балаҕаннарыгар устубуттар үһү), көстүүмнэри тигэн, оннооҕор ол кэмнээҕи иһити-хомуоһу булан, 19 үйэни итэҕэтиилээхтик тилиннэрбиттэр. Продюсер Илья Портнягин этэринэн, оннооҕор тэлиэгэни булуу туһунан уустуктардаах буолбут үһү – мас көлүөһэлээх тэлиэгэ күүстээх көрдөөһүн түмүгэр көстүбүт – Суорун Омоллоон бэйэтэ көлүнэ сылдьыбыт сэбэ. Мусуой тэрилэ элбэхтик туһаныллыбыт, уопсайынан декорация, көстүүм өттө кичэллээхтик оҥоһуллубут. Туруорааччы-худуоһунньук Саргылаана Скрябина бу киинэҕэ күүскэ үлэлээбитэ көстөр.

Дьиҥнээх курдук эрээри…

Ол эрэн, “хоһуллубут үйэни үүт-үкчү биэрбиттэр” диэтэхпинэ, сымыйаччы буолабын. Холобур, куорат сыаналарын Намҥа, Үрдүкү иирэ диэн сиргэ саҥа тутуллубут остуруокка устубуттар. Барыта кырдьык-хордьук эрээри, 19 үйэҕэ Дьокуускай остуруогуттан абына-табына дьардьамата эрэ хаалан турдаҕа дии. Онон “ханнык эрэ куоракка” буолбут кэпсээн буолан тахсар эрээри, ол кэмҥэ Саха сиригэр куорат ахсаана биллэр буоллаҕа.

Оонньуур артыыстартан, Омуннаах Уйбаан сөбүлүү көрбүт Алааппыйатын ылан көрүөҕүн. Таҥаһа-саба бэйэтин кэмигэр барсар да буоллар, былыргы дьахтарга майгыннаабат өрүттэрдээх. Бастатан туран, ити кэмҥэ дьахталлар ама кырааскаланаллара эбитэ буолуо дуо? Хата Алааппыйабыт помадаламмыт уоһа тэтэрэ сылдьар. Аны били ыалдьыттары көрөн баран маанымсыйан былаатын уһулан, өрүллүбэтэх баттаҕын санныгар ыһар… аныгы кэмҥэ киһи сиилээбэт быһыыта эрээри, былыр дьахтар барыта баттаҕын былаатынан хам баайына сырыттаҕа дии.

“Мин оннук көрөбүн!” Дорофеев режиссер ньымата

Итиччэ кичэйэн былыргыны саҥаттан айан баран, ама итинник боростуой сыыһалары алҕас оҥорбуттара буолуо дуо? Биллэн турар, оннук буолбатах. Василина Баланова бу киинэҕэ биир саамай чаҕылхай оруолу толордо. Кини Алааппыйата киһини, кырдьык, долгутар, таптатар дьахтар буолан тахсыбыт. Дьиҥэр, эдэркээн кыыс буолбатах ээ, түөрт уонун ааспыт огдообо дьахтар. Ол эрэн, Омуннаах Уйбааны таһынан элбэх киһи астынар кэрэ дьахтарын олус үчүгэйдик ойуулан оҥорбуттар. Онон ол кырааскатыгар-баттаҕар иҥниэн баҕарбыт кириитик эрэ соруйан иҥнэрэ буолуо.

Роман Романович Дорофеев киинэ устуоҕуттан, туспа көрүүлээх, хатыламмат буочардаах режиссер быһыытынан биллэр. “Көҥүл боотурдар”, “Якутск, я люблю тебя” киинэлэргэ уус-уран ньыма быһыытынан абсурд уонна гротеск элэмиэннэрин туһаммыта. Бу киинэҕэ эмиэ ити ньыма биллэр-биллибэттик да буоллар, эмиэ туһаныллыбыт, онтуката хата барсар баҕайы. Онон ити остуруокка, помадаҕа эбэтэр аныгы илин кэбиһэргэ баайсыан баҕарбыт киһи олуонатык соҕус көстүөн сөп. Дорофеев классиканы кытта сатаан үлэлиирэ хас да сыллааҕыта “Саха дьахтарын сэттэ мэтириэтэ” туруорууга көстүбүтэ. Итиннэ араас уһуннаах, уустук структуралаах поэманы саталлаахтык таҥан, тэҥ ис хоһонноох ис-киирбэх туруорууну оҥорон, көрөөччү биһирэбилин ылбыта.  Онон “Тиэтэйбиттэр” режиссура өттүнэн чаҕылхай киинэ диэтэхпинэ, мөккүһэр киһи аҕыйах буолара буолуо.

Оонньуу киэнэ мааныта

Өрөспүүбүлүкэ биир баар-суох кырасаабыссата Ньургуйаана Шадрина тыла суох бүрэ дьахтары оонньоон, көрөөччүнү соһутта даҕаны, быара суох күллэрдэ даҕаны. Эчи барахсан, эмиэ киһи-хара буолан, таптал туһугар охсуспута киһини сонньутар. Киинэҕэ аныгы “политкорректнай” үйэҕэ барсыбат, дьүһүнү-бодону элэктээһиҥҥэ олоҕурбут кэмиэдьийэ элэмиэннэрэ бааллар. Хата классика буолбут айымньыга олоҕурбута ону бырастыы гыннарыа буоллаҕа. Дьиҥ сахалыы судургу юмор ол аныгы муоданы эккирэттэххэ, сатаммата да буолуо. Иккис хоҥсуо дьукааҕы, Омуннаах быраатын оруолун Игорь Говоров оонньообут, эмиэ киһи быарын тарбыыр персонаһа буолан тахсыбыт.

Киинэҕэ Саха тыйаатырыгар турбут испэктээккэ оонньобут артыыстар элбэхтэр. Ол эрэн, хата биирдэрэ даҕаны оонньообут оруолун хатылаабат. Төттөрүтүн сүрүн оруоллары оонньообуттар быыкайык оруолларга кыбыллыбыттар, холобур, Роман Дорофеевы (тыйаатырга Омуннаах Уйбааны оонньуур) көрөөччү көрдөөн буллаҕына буллум диирэ буолуо. Ити эмиэ ис санаалаах, тыйаатыр диэки имнэниилээх ньыма буоллаҕа.

Сүрүн оруолу оонньуур Иннокентий Луковцев, биллэн турар, уутугуар-хаарыгар киирэн оонньообут. Кини киһиттэн орто оонньууну күүппэккин, кырдьык, аҥаардас кинини эрэ көрөөрү киинэҕэ барыахха сөп. Кини бу киинэҕэ өссө продюсер быһыытынан кыттыбыта, онон бу киинэҕэ этинэн-сиининэн, үлэтинэн-харчытынан толору киирбит кини баар.

Аргыс киһини, маанымсыйбыт эдэр куоратчыты Степан Порядин бэртээхэйдик оонньообут. Сотору буола-буола олуона баҕайытык сарбыллыбыт баттаҕын көннөрүнэн имэринэрэ, “дуоспуруннаахтык” туттара-хаптара көрүдьүөс баҕайы. Биир кистэммит “пасхалканы” булан үөрбүтүм – Степан айаннаан иһэн киҥинийэн ыллыыр, онтуката били “ДетСАТ” киностудия заставкатыгар иһиллэр матыып.

Бары артыыстар олус үчүгэйдик оонньообуттар, чэ онно киһи дьиктиргиирэ суох буолбута ыраатта. Арба хайаан даҕаны туспа бэлиэтээн этиэххэ наада – киинэ доҕуһуолун оҥорооччулар – Иванида Бугулова “Эйээрик” ансаамбыла биллэр-көстөр оруолу толорбуттара көрөөччүнү улаханнык үөртэ. Чэ ону көрдөххүтүнэ эрэ өйдүөххүт, быһаара барбаппын.

Түмүккэ

Аҕыйах киһи олус күүстээх санааларыттан, бэйэлэрин кыахтарыгар эрэллэриттэн үөскээбит “Тиэтэйбит” киинэ олуһун диэн табыллыбыт. Хас биирдии киһини хайаан да астыннарыа диэбэппин эрээри, саха уус-уран тылын таптыыр дьоҥҥо үтүө бэлэх буолла дии саныыбын. Николай Денисович Неустроев 125 сааһыгар сөрү-сөпкө түбэһэн, Тыйаатыр сылын күүстээхтик түмүктүүр мааны бырайыак буолан таҕыста.

Егор Карпов, edersaas.ru

Алексей Васильев (@lekon_v) хаартыскалара

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0