Саха литературатын уонна кэмиэдьийэ жанрын төрүттээччи Николай Неустроев “Тиэтэйбит” кэмиэдьийэтин режиссер Роман Дорофеев, сценарист Павел Ченянов, продюссердар Иннокентий Луковцев уонна Илья Портнягин киинэ оҥорон таһаардылар. Киинэ номнуо тыйаатырдарга көрдөрүллэн эрэр.
edersaas.ru
Киинэни Таатта улууһа, «Сахафильм» национальнай киинэ хампаанньа, Б.Ойуунускай аатынан Саха тыйаатыра, Ем. Ярославскай аатынан Саха холбоһуктаах мусуой, уо.д.а. өйөбүллэринэн «Тэтим» айар бөлөх уһулла.
Саҥа киинэ көрөөччүлэргэ тиийиэн иннинэ Былатыан Ойуунускай аатынан Саха тыйаатырыгар көрөөччүлэр өр күүппүт “Тиэтэйбит” киинэлэригэр пресс-көрдөрүү буолла.
Бу долгутуулаах күн киинэни уһуларга үлэлээбит, бэйэлэрин кылааттарын киллэрбит дьон бары ыҥырыллан, Саха тыйаатырын үрдүк сыанатыгар таҕыстылар.
Киинэ продюсера уонна киинэҕэ сүрүн оруолу оонньообут Иннокентий Луковцев:
“Киинэбитин биир ый устата үлэлээн уһуллубут”, —— диэн, киинэ күн сиригэр көрүүтүгэр көмүс кылааттарын киллэрбит үлэһиттэри барыларын биир-биир билиһиннэрдэ.
Николай Неустроев төрөөбүтэ 125 сылын көрсө уһуллубут киинэҕэ сүрүн күүс буолбут Таатта улууһуттан ыҥырыылаах ыалдьыттар кэлэн, бэйэлэрин санааларын үллэһиннилэр.
Таатта улууһун баһылыгын солбуйааччы Иван Потапов:
“Киинэни билиһиннэрии дьоро күнүгэр ыҥырыллан кэлэн баран, санаабытын тириэрдибэккэ бардахпытына, дьоммут-сэргэбит өйдүөхтэрэ суоҕа диэн тыл этэргэ сананныбыт. Муҥура суох махталбытын айар бөлөх үлэһиттэригэр, артыыстарга, сүүрбүт-көппүт дьоҥҥо Таатта улууһун дьонун-сэргэтин аатыттан махтанабын. Бу киинэ тахсыытын Арассыыйаҕа Тыйаатыр сылыгар уонна быйыл улуу классикпыт Николай Неустроев төрөөбүтэ 125 сылын көрсө дьоһуннаах бэлэҕинэн сыаналыыбыт”, — диэтэ.
Таатта улууһун култууратын управлениетын начаалынньыга Гаврил Вырдылин:
“Эдэр сааһыгар орто дойду олоҕуттан күрэммит биир дойдулаахпыт, суруйааччы Николай Денисович үбүлүөйүгэр аналлаах тэрээһиннэр кини төрөөбүт улууһугар ыытыллаары тураллар. Онон, тэрээһиммитин бу киинэнэн саҕалаабыппыт улахан суолталаах. Киинэ уһуллуутугар күммүт-дьылбыт да туран биэрдэ, талыы Таатта хатыламмат айылҕата көмөлөстө. Бүгүн бары киинэ уһуллуутугар сыһыаннаах дьон кэлэн олороҕут. Иннокентий Луковцев эппитин курдук, балалайканы уларсыбыт уонна аҕалан биэрбит киһитигэр тиийэ. Кырдьык, балаакканы булууттан саҕалаан, араас ыксаллаах быһыы-майгы баара да, барыта орун-оннугар буолан испитэ. Ойуунускайбыт төрөөбүт сиригэр Дэлбэрийбиккэ хоно сытан уһулбуттара. Уолаттар маладьыастар, сиэри-туому барытын тутуһан үлэлээтилэр. Биһиги улууспутуттан кэскиллээх уолбут Сайаан Татаринов киинэҕэ кыттыбытынан бары киэн туттабыт. Улуус баһылыга Михаил Соров Тааттаттан хайаан да биир эмэ артыыс уһулларыгар баҕа санаатын эппитэ”, — диэн туран, бэл киниэхэ сунтаардар бэлэхтээбит ыттара сүтэн баран, киинэҕэ уһуллубутун көрөн соһуйбутун уонна бүгүн киинэҕэ ол сүтүктээх ытын көрө кэлбитин туһунан кэпсээн, эмиэ көр-нары көҕүлүттэн тутта.
Киинэ саҕаланна…
Николай Денисович бэйэтин кэмин олоҕун-дьаһаҕын кэпсиир “Тиэтэйбит” кэмиэдьийэтин ис тутулуттан туораабакка туруорбуттар. Кыра туорааһын, уларыйыы да баара буоллар, көрөөччү алы гыныа этэ. Тоҕо диэтэххэ, айымньыны пьеса да, киинэ да гынан оҥоруу бэйэтэ туспа ирдэбиллэрдээҕэ сэрэйиллэр. Арай, аныгы дьон сиэринэн, кэккэ деталлар (холобур, Омуннаах Уйбаан сырыыларын сахалыы инструменнарынан “доҕуһуоллуур” муусукааннар) киирэн биэрбиттэрэ, айымньы кэмиэдьийэ буоларын өссө ситэрэн, бигэргэтэн биэрэр. Этэргэ дылы, көрөөччүлэр “уҥа сыттылар”. Кыратык омуннаах да көстүүлэр баалларын көрөөччү үөрэ-көтө ылынар.
Биллэрин курдук, ааптар “Тиэтэйбит” кэмиэдьийэтин 1925 сыллаахха суруйуоҕуттан, күн бүгүҥҥэ диэри тыйаатыр сыанатыгар туруоруллан кэллэ. Ону бигэргэтэрдии, киинэ устааччылар тыйаатыр сыанатыгар быыс аһылларын курдук, онтон быыс аһыллаатын кытта артыыстар сыанаҕа оонньоон баралларын курдук оҥорбуттарын олус биһирээтим. Этэргэ дылы, быыс аһыллаатын кытта киинэбит саҕаланна… Киинэ бүтээтин кытары быыспыт эмиэ сабылынна.
Сүрүн оруолу — арыгы, хаарты, күүлэй, чэпчэки олох курдук куһаҕан дьаллыкка умньаммыт Омуннаах Уйбааны РФ Судаарыстыбаннай бириэмийэтин лауреата, СӨ үтүөлээх артыыһа Иннокентий Луковцев олус табыллан оонньоото. Били хаһан эрэ “Ыаллыылар” сериал күн бүгүҥҥэ диэри умнуллубат уобараһа кэлэҕэй Ковбойбутуттан чыҥха атын уобарас.
Олоҥхо тыйаатырын артыыската Василина Баланова (соторутааҕыта “Ааспыт ааспат амтана” сериалга оонньообута) Алааппыйаны, Үүнэр көлүөнэ тыйаатырын артыыската Анна Флегонтова Омуннаах Уйбаан ойоҕун, “Тиэтэйбит” испэктээккэ эмиэ оруоллаах, Саха тыйаатырын артыыһа Игорь Говоров, о.д.а. артыыстар олус чаҕылхайдык оонньоотулар.
Үксүгэр көрөөччү испэктээктэргэ да, киинэҕэ да туох эрэ уратыны көрүөн, соһуччу булумньулаах буолуон баҕарар. Дьэ, ол бу сырыыга да табылынна. Киинэни оҥорооччулар булумньуларынан, таба тайаныыларынан хамначчыт дьахтары оонньообут Саха тыйаатырын артыыската Ньургуйаана Шадрина буолла. Кини киинэҕэ номнуо бастакы көстүүтүттэн көрөөччүлэри күллэрдэ. Ханнык артыысканый эбэтэр ханнык эр киһи дьахтар буолан дьүһүн кубулуна сылдьарый диэхпитигэр диэри таайбараҥы үөскэттэ. Онтон дьэ, оруолугар уутугар-хаарыгар киирэн, көрөөччү кини дьахтар быһыытынан дьолу билэригэр баҕара саныы олордо.
Киинэни устааччылар оччотооҕу кэмҥэ сөп түбэһэр балаҕаны бүтүн Саха сиригэр кыайан булбакка, бириэмэлэрин ыыппыттарын туһунан эрдэ кэпсээн тураллар. Ол да буоллар, киинэ худуоһуннуктара, көстүүмү оҥорооччулар, гримердар, сценаристар, муусуканан доҕуһуоллааччылар уо.д.а. “көстүбэт” үлэһиттэр үлэлэрин биһирии, хайҕыы олороҕун. Киинэ үгүс көстүүлэрэ Таатта улууһун мусуойдарыгар, Нам улууһун Хатырык сэлиэнньэтигэр баар остуруокка уһуллубуттар.
Киинэни көрөн баран, эдэр талааннаах ыччаттарбыт саха литературатын классикатын, буолаары буолан, кэмиэдийэ курдук уустук жанры киэҥ экраҥҥа таһаарбыттарыгар махтанан тарҕастылар. Түмүккэ ыччат кумира Kit Jah уонна ырыаһыт Виталий Очиров толорбут саундтректарыгар киинэни устааччылар да, көрөөччүлэр да тэҥҥэ үҥкүүлэстилэр.
Николай Неустроев “Тиэтэйбит” кэмиэдийэтин билиҥҥи ыччаттар Саха тыйаатырыгар, Опера уонна балет тыйаатырыгар уонна киинэҕэ көрөн, классик биир чулуу айымньытын өссө сиһилии билсиэхтэригэр, бу орто дойду олоҕор аһара омуннаахтык дьаһанан, тиэтэйэн, олох очурдарыгар охсуллуохха сөбүн билиэхтэрэ, өйдүөхтэрэ турдаҕа. “Тиэтэйбит” төһө да кэмиэдьийэтин иһин, киһини үөрэтэр-иитэр өрүтэ элбэх.
Надежда ЕГОРОВА, “Саха сирэ”, edersaas.ru