Таастаахха саха сүөһүтүн ахсаана эбиллэр

Ааптар: 
Бөлөххө киир:

“Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр тыа хаһаайыстыбатын сайдыытын стратегическай хайысхаларын туһунан” диэн Ил Дархан 2018 с. ахсынньы 11 күнүгэр таһаарбыт 232 №-дээх Ыйааҕын олоххо киллэрии чэрчитинэн, 2019 сыл бүтүүтүгэр “Сахаагроплем” судаарыстыбаннай тэрилтэ баазатыгар саха сүөһүтүн ууһатыыга идэтийэн үлэлиир “Саха сүөһүтэ” хааһына генофонднай тэрилтэтэ тэриллибитэ.

edersaas.ru

Салайааччынан Александр Артемьев ананан үлэтин саҕалаата. Хааһына тэрилтэтэ судаарыстыба бүддьүөтүн тэрилтэтиттэн уонна аптаныамынайтан уратыта, симиэтэ быһыытынан үбүлэнэр, ити тэрилтэ үбэ-аһа быстыбакка, туруктаахтык үлэлииригэр итиэннэ салгыы сайдарыгар тирэх буолуоҕа.

Ыйаах толорулларынан күүстээх

“Саха сүөһүтэ” хааһына генофонднай тэрилтэтэ Амма, Горнай, Үөһээ Бүлүү, Өймөкөөн уонна Нам улуустарыгар салаалардаах, ону таһынан, хас да бааһынай хаһаайыстыбатын тирэх хаһаайыстыба быһыытынан үлэлэтэр. Онон билиҥҥи туругунан, 545 сүөһүлээх, ол иһигэр 181 ыанар ынахтаах. Маны таһынан Эбээн Бытантай улууһун Баатаҕай Алыытыгар баар “Бытантай” генофонда тэрилтэтигэр 270 сүөһү, ол иһигэр 77 ыанар ынах баар. Бу тэрилтэ холбонноҕуна, “Саха сүөһүтэ” хааһына генофонднай тэрилтэтин сүөһүтүн уопсай ахсаана 815-кэ тиийиэҕэ. Манна чааһынай хаһаайыстыбалар, Эбээн Бытантай ыалларын уонна киин улуустарга баар бааһынай хаһаайыстыбалар бас билиилэрин холбуу аахтахха, билиҥҥи туругунан, өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн барыта 2050 саха сүөһүтэ, ол иһигэр 840 ыанар ынах баар, 2019 сылга тэҥнээтэххэ, 18 %-нан эбиллибит.
Инньэ гынан, Ил Дархан Айсен Николаев Ыйааҕар 2024 сылга саха ынаҕын биир тыһыынчаҕа тиэрдэр соруга толоруллар кыахтаммыт.

Таастаах ынахтара төрөөн ырааппыттар

Биһиги ааспыт нэдиэлэҕэ Ил Түмэҥҥэ тыа хаһаайыстыбатын I дэкээдэтин чэрчитинэн, дьокутааттары кытары Нам улууһун Таастаах нэһилиэгэр баар салаа үлэтин-хамнаһын билистибит. Сүөһүлэр икки хотонунан кыстаан тураллар. Уһун көрүдүөр икки өттүнэн баайыллан турар биир күдьүс хара эриэн дьүһүннээх ынахтары көрдөххө, туруктара куһаҕана суох. Түөрт сыллааҕыта манна кэлэн төрөөбүт игирэ ньирэйдэр улаатан, ынах буолбуттар, аны саас төрүөхтээхтэр. Хотон ортотугар хаптаһынынан быыстаах хос баарыгар ньирэйдэр тураллар.

— Ынахтарбыт сэтинньи ыйтан саҕалаан төрөөбүттэрэ,— диэн кэпсиир биригэдьиир Ольга Аргунова. — Билигин 16 ньирэйдээхпит. Инньэ гынан, күн бүгүн кыралыын-улаханныын барыта 172 сүөһүлээхпит, ол иһигэр, 46 субаннаахпыт. Сыллата кыралаан эбэн, 52 ыанар ынахтанныбыт. Хотоммут бэйэбит киэнэ буолбатах, бааһынай хаһаайыстыба эргэ хотонун түүлэһэн кыстыыбыт. Ньирэйдэр тоҥуохтара диэн, улахан тымныыларга тимир оһоҕу оттобут. Ити эрээри, саха сүөһүлэрэ симменталь уонна холмогор боруода курдук буолбатахтар, наһаа сылааһы сөбүлээбэт эбиттэр. Аска-үөлгэ хаппырыыстара суох, бордор-тардар. Сүрүннээн отунан аһаан тураллар, быйыл оту Үөдэйтэн аҕалтардыбыт, хаачыстыбата үчүгэй. Харчы кырыымчыгынан, сиилэс уонна сенаж көрүллүбэт, арай, төрөөбүт ынахтарга комбикорм салатабыт. Үрдүкү тэрилтэбит исписэлиистэрэ куруук билсэ, көрө-истэ тураллар, элбэҕи сүбэлииллэр-амалыыллар.

Ыанньыксыт Елизавета Антонова саха ынаҕын оҕото бас­таан төрүүрүгэр кып-кыра буолар эрээри, син түргэнник улаатар диир. Өбүгэбит төрүт сүөһүтэ бэрт дьиэмсэх, үөрүмсэх, чэнчис, инньэ гынан, көрөргө-истэргэ быдан үчүгэй эбит диэн бэркэ хайгыыр. Пиэрмэҕэ үлэһиттэр бэһиэлэр, икки ыанньыксыт, икки субан көрөөччү уонна биир бостуук баар. Хамнаһы кыһыҥҥы өттүгэр ыйга 30 тыһыынча солкуобай ылаллар, оттон сайын ынахтары оҕолорун кытары эмньик ыытар буоланнар, “кураанах” уоппускаҕа олорор эбиттэр. Былырыын боруобалаан, алта туонна үүтү ыабыттар, ол иһин санаалара күүһүрэн, быйыл эмиэ ыыр санаалаахтар.

Саҥа хотон – сайдыы тирэҕэ

Дьоһун дьонноох дьоҕус кэлэктиип туруорсуута олоххо киирэн эрэр — 150 миэстэлээх толору хааччыллыылаах саҥа хотон тутулла турар! Көҥдөйө бүтэн, ис өттүн ситэрии эрэ хаалбыт.
— Тутуу алтынньыга саҕаламмыта, — диэн кэпсиир “Саха сүөһүтэ” ГХТ салайааччытын солбуйааччы Василий Лукин. – Дьиҥинэн, Саҥа дьылга диэри үлэҕэ киллэриллиэхтээх этэ. Ол гынан баран, көҥдөйүн бүтэрэн баран, муостатыгар өссө биир хос бетон кутуллуохтааҕын, тымныы түһэн тохтоппуппут. Тымныыга кутуллубут бетон төһө хаачыстыбалаах буолуой? Онон, саас муус устартан үлэ салҕаныаҕа. Ис тэрилэ барыта баар. Бу комплекс 150 сүөһүгэ, ол иһигэр 65 ыанар ынахха аналлаах. Толору хааччыллыылаах уонна сүөһүнү аналларынан арааран баайар миэстэлэрдээх буолар. Ол курдук, ыанар ынах, ньирэй, субан сүөһү тус-туһунан туруоруллуохтара, ынаҕы ыырга анал хос баар оҥоһуллуоҕа. Тутууну “Туймаада” ҮАПК бэйэтин үбүнэн ыытар, биһиги тэрилтэбит ону атыылаһан ылыаҕа.

Саха сүөһүтүгэр бастакы толору хааччыллыылаах хотон иллэрээ сыл Эбээн Бытантайга үлэҕэ киирбитэ, быйыл бу Таастаахха тутуллар, кэлэр өттүгэр атын улуустарга былааннанар. Онон, саха сүөһүтэ барахсан буолла да, тулуурдааҕын аанньа сууллаары турар эргэ мас хотоҥҥо кыстыыра, бытарҕан тымныыга ойбонтон уулуура мантан инньэ тохтуохтаах!

Раиса Сибирякова, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0