Сылаастык таҥныҥ

Ааптар: 
Бөлөххө киир:

Ырыынакка киирэр дьалхааннаах кэмнэргэ Чурапчытааҕы иис комбинатын үлэһиттэрэ Татьяна Карсанаева тула түмсэннэр, “Дьүөгэ” диэн дьоҕус сыаҕы тэриммиттэрэ.

Ол кэмтэн ыла уран тарбахтаах дьүөгэлиилэр — Татьяна Николаевна Карсанаева, Екатерина Ивановна Седалищева, Любовь Михайловна Захарова уо.д.а. үйэ чиэппэрин устата сарын сарыннарыттан өйөһөн кэллилэр. Чурапчытааҕы народнай театр, уус-уран самодеятельность артыыстарыгар сыана таҥастарын итиэннэ сакааһынан араас көстүүмү, былааччыйаны тигэллэр. Күндү түүлээҕинэн бэргэһэ, куурка, саҕынньах эгэлгэтин оҥороллор. Оттон таҥаһы аччатыыны, уларытан тигиини төһөлөөҕү тутан-хабан таһаарбыттарын ким ааҕан ситиэй? Ити эрээри, саамай идэтийбит дьарыктара — саха таҥаһа. Сайыҥҥы, кыһыҥҥы сахалыы таҥас толору кэмпилиэгин ыраах Нерюнгриттан, Тиксииттэн тиийэ сакаастыыллар. Араас улуустар баһылыктара саха таҥаһыгар наадыйдахтарына, манна эрэ кэлэллэр.

Сыах иистэнньэҥнэрэ улуус, өрөспүүбүлүкэ быыстапкаларыгар мэлдьи кытталлар, бириистээх миэстэттэн түспэттэр. Бары норуот маастарын үрдүк аатын ыллылар. Элбэх ыччаты иис мындырдарыгар уһуйдулар. Сыл ахсын кинилэргэ иис технологын, дизайнерын идэлэригэр үөрэнэр ыччаттар практикаланаллар, сорохтор үлэлии кэлэллэр. Холобур, быйыл техникуму бүтэрбит Тааттаттан төрүттээх Ольга Захарова кэлбит.
Чурапчы Далбар хотуттара биһиги хаһыаппыт ааҕааччыларыгар күндү түүлээҕинэн бэргэһэни хайдах тигэргэ сүбэлииллэр.

Түүлээҕи имитии
Күндү түүлээх тириитин киһи ылла да имитэн барбат. Хаппыт тирии холус тутууну уйбат. Сиигирдэн эрэ баран имитиллэр. Холобур, биһиги ийэлэрбит, эбэлэрбит куобах, андаатар тириилэрин суоратынан сиигирдэн баран, начаас имитэ охсоллоро. Бэйэ сатаабат эбэтэр бириэмэ суох буоллаҕына, сатыыр дьоҥҥо да имиттэриэххэ сөп. “Тирии имитэргэ сакаас ылабын” диэн биллэрии элбэх.
Үчүгэйдик да имитиллибит түүлээх тириитэ сыалаах буолар. Ону шампуннаах ууга сэрэнэн сууйуллар. Куурбутун кэннэ тараан кэбиһиллэр. Оччоҕуна, түүтэ көбүүр уонна кылабачыйар.
Тирии барыта талыы буолбат
Бастатан туран, бэргэһэни да, саҕаны да туох түүлээх тириитинэн тигэри быһаарыллар. Холобур, дьахтар кулгаахтаах бэргэһэтэ биир саһыл, биир кырса эбэтэр үс, бытархай буоллаҕына, түөрт киис тириититтэн тахсар. Оттон саҕаны биир саһыл, кырса тириититтэн таһаарыллар. Сэрэйбиккит курдук, бэргэһэ кырса тириитэ буоллаҕына, саҕа да онно ханыы буолара ордук.
Аны туран тирии эрэ барыта талбыт курдук буолбат. Сорох ханан эрэ хайа барыылаах эбэтэр буулдьа суоллаах, сорох тараҕайдаах. Хайа барыыны, буулдьа суолун тигиллэр, түүтэ түспүтү ойо быһан ылан быраҕан баран, атыны киллэриллэр. Онуоха киллэһик буолар тирии түүтэ улахан тирии түүтүгэр атылыы эбэтэр түүтүн уһуна, өҥө-талата, көбө, хайысхата сөп түбэһэр буолуохтаах. Уһун, сэбирийбит түүлээх тириигэ эриллэҕэс түүлээх эбэтэр атын өҥнөөх-дьүһүннээх киллэһик барсыбат.
“Сахабулт” маҕаһыыныгар кырса, саһыл уонна киис тириитэ мэлдьи баар буолар. Сыаналара сөбүгэр (5 тыһ. солк. наһаа тахсыбат), ол эрээри сорохторо хайдах эрэ кылгас баҕайы курдук буолаллар. Оччотугар кулгаахтаах бэргэһэни да, саҕаны да иккилии тирииттэн таһаарыллар.
Быһыы сатабылы эрэйэр
Холобур, саһыл тириитинэн 58 размердаах дьахтар кулгаахтаах бэргэһэтин тигэр буолуох.
— Сэттэ төгүл мээрэйдээн эрэ баран, быс, — диэн мындыр өбүгэлэрбит мээнэҕэ эппэтэхтэрэ.
Күндү түүлээх тириитэ урут да күндү этэ, эгэ, билигин дуо? Онон, тириини быһыах иннинэ эмиэ бастаан киэпкин кумааҕыга эбэтэр өрбөх таҥаска быһан, холуйан көр, ол кэнниттэн тириигэр киир.
Дьэ, тириибитин көрөн-истэн баран, өрөҕөтүнэн быһабыт. Салгыы остуолга тэниччи сытыаран, сиһин ороҕунан ортотун булабыт. Көхсүн түүтэ саамай кылааннаах, бастыҥ өттө. Онон, кутуругун төрдүттэн самыытын куондарга аныыбыт. Ити эрээри, тириини ыл да быһан-отон киирэн барар сатаммат, бастаан киэппитин холоон, тириигэ ойуулуубут.
Сорох кыыл (саһыл, кырса) кутуругун төрдүнэн кытарбыттаах буолар, ону учуоттааммыт арыый аннынан ылабыт.
Сиһин ортотуттан оройдоох кулгаахтарын, төбөтүн диэкинэн кэтэҕин быһабыт. Өрөҕөтүн тириитин быраҕымаҥ, кулгаах ис өттө буолуоҕа. Оттон куондар ис өттүгэр көннөрү чиҥ соҕус матырыйаал да сөп.
Сиитэһинэн сирийэн Субата наһаа ылыллыбыт тирии кэлин хайыта бара сылдьар буолан, бэргэһэ үйэтэ кылгыыр. Ол иһин чараас тириини сиитэс эбэтэр бээс таҥаһынан һинэн сирийэн биэрэр ордук.

Сүбэ

Күндү түүлээх кыыллар тыйыс тымныылаах дойдуга үөскээбит буоланнар, куйааһы, сылааһы, олус сырдыгы уонна күн уотун тулуйбаттар. Ол иһин, кыһыҥҥы бэргэһэни, саҕаны уһуннук кэтэр туһугар маннык быраабылалары тутуһуҥ:
1. Сөрүүн, сиигэ суох уонна күн уота көрбөт сиригэр харайыҥ.
2. Химия препараттарын, ол иһигэр духууну, баттах лааҕын бэргэһэ, саҕаҕа төрүт чугаһатымаҥ. Духуу алкоголлаах буолан, тириини куурдан-хатаран кэбиһэр, оттон хаппыт тирии тырыта бара сылдьар.
3. Сииктээх хаарга түбэһэн, бэргэһэ уонна саҕа сиигирдэҕинэ, долгуйумаҥ. Күндү түүлээх айылҕатын быһыытынан биир күннээх хаарга, ардахха туох да буолбат. Таһырдьаттан киирээт, тэбээн баран ыйаан кэбиһиҥ.
Өйдөөҥ: түүлээх сылааһы сөбүлээбэт, аһаҕас уокка уурумаҥ.
4. Бэргэһэни, саҕаны мааннай куруппанан сууйан эрэр курдук аҕаан ыраастанар.

Раиса СИБИРЯКОВА.

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0