“Саха” Национальнай көрдөрөр-иһитиннэрэр хампаанньа кэнники сылларга элбэх саҥа бырайыагы көрөөччүлэригэр бэлэх уунна. Икки сыллааҕыта “Эн — сулускун” оҕолорго аналлаах интерактивнай куонкуруһу көрөн дуоһуйбут буоллахпытына, 2019 сыл олунньутуттан саҕалаан, үс ый устата “Эн сулускун-50+” бырайыагы үгүс көрөөччү киэһэ аайы көтүппэккэ кэтэстэ, дуоһуйа-астына көрдө.
edersaas.ru
Бырайыакка аан бастаан 318 сайаапка киирбитэ, онтон 256 киһи сүүмэрдээһини ааспыта. Хас нэдиэлэ аайы сүүмэрдиир түһүмэххэ 32 киһи кыттыбытыттан 16-та салгыы күрэскэ кыттар чиэскэ тиксибитэ. Биир эмэ сөбүлүү көрбүт ырыаһыппыт болҕомтоҕо ылыллыбакка дуу, сөптөөхтүк сыаналаммакка дуу, салгыы күрэскэ киирбэтэҕиттэн хомойуу да баара. Биир өттүнэн көрдөххө, саҥаттан-саҥа ырыаһыт кэлэн иһэрэ эмиэ сонун курдуга. Дьүүллүүр сүбэ чилиэннэрэ ардыгар, биллэр-көстөр ырыаһыкка курдук, үрдүк ирдэбили туруоралларыттан, быһа-бааччы саҥаран кэҕиннэрэн да кэбиһиэх курдуктарыттан кыһыйыы-абарыы эмиэ баара. Соторутааҕыта эрэ бэйэлэрэ ырыаһыт быһыытынан саҥа тахсыбыт дьоммут үлэ ыараханын, олох араас өрүттэрин билбит саастаах дьону үөрэтэллэрэ, сэмэлииллэрэ көрөргө-истэргэ дьикти курдуга. Арай, анал музыкальнай үөрэхтээхтэрин эрэ иһин киһи ылыныан сөбө уонна күрэс тэриллибит төрүөтэ да онно сыттаҕа — бастыҥы, “сулуһу” талыы. Онтон бастыҥы таларга сиидэлээһин, туораабыт төрүөттэрин ыйыы-кэрдии баар буолуохтааҕа cэрэйиллэр…
Кыттааччылар, туох да омуна суох, бары норуоттан тахсыбыт талааннар. СӨ норуодунай артыыһа Нина Чигирева астына бэлиэтээбитинии, ыллаабат саха диэн суоҕа буолуо. Ыллыыр киһи тупсан көстөр дииллэринии, кыттааччылар бары саастарыттан, идэлэриттэн, олохторун таһымыттан тутулуга суох, ис дууһаларыттан, сүрэхтэрин, дууһаларын ууран туран ыллаабыттара этиэхтэн кэрэ. Чопчулаан эттэххэ, туох да киэргэтиитэ, тупсарыыта суох, эт куоластарынан, баар кыахтарынан ыллыыллара көрөөччүгэ ордук тиийдэ. Үгүстэр оҕо сылдьан истибит, умнулла быһыытыйбыт ырыаларбытын сөргүтэн, көрөөччүлэр махталларын ылыахтарын ыллылар. Биир да ырыа иккистээн-үһүстээн иһиллибэтэ. Хас биирдии ырыаһыт толоруутугар саха алааһын, саха майгытын, саха айылҕатын, килбик-сэмэй тапталы ахта-саныы олордохпут. Сахалыы сайгыччы ыллаан бардахтарына, өбүгэ тыына иһиллэргэ дылы буолла.
Күрэс аата күрэс, хаһан эрэ туомтуу баайыы кэмэ кэлиэхтээҕэ… Сүүмэрдэнэн-сүүмэрдэнэн, түмүктүүр түһүмэххэ 10 киһи тахсыбыта: Уус Алдан улууһун Тандатыттан Аркадий Самсонов, Хаҥалас Тиит Арыытыттан Екатерина Ефремова, Амма Алтаныттан Евсей Андреев, Бүлүү Өкүндүтүттэн Иван Данилов, Дьокуускайтан Вячеслав Попов, Владимир Иган, Лонгина Бережнева, Мэҥэ Хаҥалас Чыамайыкытыттан Геннадий Филиппов, Дьокуускай куорат Мархатыттан Ньургуйаана Кузьмина, Томпо Мэҥэ Алданыттан Иван Чириков.
ххх
Дьиэ кэргэнтэн саҕалаан, бүтүн нэһилиэк, улуус, өрөспүүбүлүкэ олохтоохторун сомоҕолообут “Эн сулускун-50+” сэргэх бырайыакка өрөспүүбүлүкэ бары улууһуттан кэриэтэ, бэл, биир улуустан хастыы да киһи, бииргэ төрөөбүттэр кытыннылар.
Элбэх сыраны, үлэни, толкуйу эрэйбит бырайыак тэрийээччилэрэ кыайыылааҕы талыы күнүн муус устар 27 күнүгэр, Өрөспүүбүлүкэ күнүгэр, анаабыттара икки бүк үөрүүлээх буолла. Бу күн кыттааччылар үс ый устата уһуллубут павильоннарыгар аны бүтэһик долгутуулаах түһүмэххэ муһуннулар. Маннык эппиэттээх түгэҥҥэ телевидение дьиэтигэр аалыҥнаһыы, кэлии-барыы, сүүрүү-көтүү буолара буолуо дии санаан кыратык алҕаһаабыт этим. Кыттааччылар эрдэттэн кэлэн бэлэмнэнэ сылдьаллара, улаханнык долгуйбат курдуктара (саха киһитэ ис туругун таһыгар таһаарбат айылгылаах). Нэмнэрин билсибиттэрэ, чугас доҕордуу буолбуттара сирэйдэриттэн-харахтарыттан көстөрө. Ыллаан бүтэн баран, бэйэ-бэйэлэрин хаадьылаһан, күлсэн-салсан да ылаллара. Павильоҥҥа үлэһиттэр эмиэ аа-дьуо бэлэмнэнэ сылдьаллара. Сэттэ чаас чугаһаабытыгар дьүүллүүр сүбэ чилиэннэрэ, артыыстар кэлбиттэрэ.
Биир да мүнүүтэ хойутаабакка, күрэс саҕаламмыта. Урутаан эттэххэ, финал икки түһүмэҕинэн олус интэриэһинэйдик, баай ис хоһоонноохтук ыытылынна. Бастакы түһүмэххэ 10 кыттааччы саха эстрадатын ырыаһыттарын кытары, иккис түһүмэххэ соҕотохтуу ыллаата. Күрэхтэһии быһа эфиргэ ыытыллыбытынан, көрөөччүлэр СМС-таан, сөбүлээбит толорооччуларыгар куоластарын биэрэ олордулар. Бүгүҥҥү күн “буруйдаахтара” саха норуота сөбүлүүр, киэн туттар ырыаһыттара Анна Дьячковскаяны, Лина Акимованы, Даша Лаврованы, Алена Яковлева-Диваны, Николай Роббегы, Санита Айы уо.д.а. кытары ыллаатылар. Бу улахан эппиэтинэстээх толоруулары ким эрэ сөбүлээтэ, ким эрэ ситэри арыллыбатылар, бэлэмнэрэ суох диэн ылыммата. Кэлиэхтээх артыыс айаныгар табыллыбакка, кыайан кэлбэккэ хаалан, тута атын солбугу була охсуу түгэнэ эмиэ таҕыста. Ону хата тэрийээччилэр Георгий Белоусов уонна Индира сатабыллаах дьаһайыыларынан бырабаал тахсыбата. Уопсайынан, ыытааччылар бу үс ый устата сылайбыттарын, сорох дьон хобдох тылларыттан санааларын түһэрбэккэ, биэтэккэ бэйэлэрэ эмиэ кыайыылаах таҕыстылар. Георгий Белоусов билигин Иган диэн сэдэх араспаанньаттан ким да муодарҕаабатын, Оҕо төрүүр дьиэтигэр күн сирин кэлбит кырачааннар Лонгина диэн ааттаммыттарын, күрэс тэлэбиисэргэ көстөр кэмигэр улуустарга да, куоракка да уулуссаҕа дьон-сэргэ аҕыйыырын, бу бырайыагынан телевидение престиһэ үрдээбитин уо.д.а. кэпсээн сэргэхситтэ. “Халлааҥҥа кэмэ суох сулустар кыламныы умайа тураллар, онтон ордук чаҕылхайдар биһиги бырайыакпытыгар бааллар”, — диэн этиитин сырыы аайы ытыс тыаһынан көрүстүлэр.
Түмүккэ Бүлүү куоратыттан төрүттээх, куонкуруска барыта түөрт араас ырыаны толорбут Вячеслав Попов кыайыылаах таҕыста. Кини “Саха” НКиХ анал кубогын таһынан, 100 тыһыынчалаах бирииһи тутта. “Көрөөччү биһирэбилэ” анал аат хаһаайынынан Уус Алдан улууһун Танда сэлиэнньэтин олохтооҕо Аркадий Самсонов буолуон буолла. Киниэхэ “Чэбдик” санаторийга сынньанарыгар путевка туттарылынна. Аркадий Самсонов эппитинэн, кини бырайыакка кыттарыгар нэһилиэгин кулууба сайаапка түһэрбит. Онтон Амма улууһун Алтан сэлиэнньэтин олохтооҕо Евсей Андреев “Добун” ырыа устуудьуйатын (Антон Иванов) анал бирииһин тутта.
“Амма Сатаҕайыттан төрүттээхпин, Алтаҥҥа олоробун, тыа хаһаайыстыбатын техникумун салаатыгар суоппардыыбын. Кэргэним күрэскэ кыттарга сайаапка түһэрэн, кэлэн турабын. Хас кытыннаҕым аайы долгуйан бөҕө буоларым”, – диэн Евсей Андреев долгуйбутун аһаран, үөрүүтүн үллэһиннэ.
Дьүүллүүр сүбэҕэ СӨ норуодунай артыыһа Алексей Егоров (бэрэссэдээтэл), РФ үтүөлээх, СӨ норуодунай артыыһа Нина Чигирева, СӨ норуодунай артыыһа Владимир Заболоцкай, СӨ үтүөлээх артыыһа Сахаайа үлэлээтилэр. Нина Чигиреваны Былатыан Ойуунускай аатынан судаарыстыбаннай бириэмийэ иҥэриллибитинэн эҕэрдэлээтилэр.
“Саха” НКиК салайааччыта Олег Марков эҕэрдэ тылыгар эппитинэн, дьону-сэргэни сэргэхситэр, норуоту түмэр, сомоҕолуур интэриэһинэй бырайыактар инникитин да баар буолуохтара. Онон, көрөөччүлэртэн сонунтан-сонун биэриилэри күүтэбит.
Санаалар:
Алаас Мааппата:
“Финалга киирбит дьоҥҥо барыларыгар анал аат иҥэриэхтээхтэр этэ. Итиччэ элбэх түһүмэҕи ааһан, финалга мээнэ киһи киирбэт ээ. Бириискэ 3 эрэ киһи тигистэ. Атын 7 киһи туга да суох хаалла. Төһөлөөх кыһаллан, бэлэмнэнэн, таҥас-сап тиктэн, айаннарыгар да, түһэр сирдэригэр да, муусука оҥортороллоругар да үтүмэн ороскуоту көрүстэхтэрэ. Чэ, маҥнайгы күрэх буолан сыыһа-халты элбэх буолуо. Олох бэлэмэ суох, бэйэлэрэ билинэллэрин курдук, ыллаабатахтара хас да сыл буолбут дьон эмиэ бааллар. Онон, улуустарга култуура отделлара кастинг ыытан, бырайыак ирдэбиллэригэр чахчы эппиэттиир, дьоһуннаах дьон кэлиэхтэрин наада”.
Герман ВАСИЛЬЕВ, Дьокуускай олохтооҕо:
“Бырайыак сүнньүнэн үчүгэй, бастакы аата-бастакы. Ол эрээри, итиччэ уһун кэмҥэ уонна өрөспүүбүлүкэбит баар суох судаарыстыбаннай ханаалыгар ыытыллыбыт күрэскэ улахан бириистээх спонсордар көстүбэтэхтэрэ сөхтөрөр. Кириисис диэхтэрэ эрээри, атын улахан күрэстэргэ дьиэни-дьиэнэн, массыынаны массыынанан бэлэхтэһэллэр. Онтон манна биир эрэ кыайыылаах 100 тыһыынча суумалаах сэртипикээти тутан хаалла. Саатар лауреат, дипломан эбэтэр араас номинациялары толкуйдаан, хас биирдиилэригэр тоҕо аат иҥэрбэтилэр? Дьүүллүүр сүбэҕэ олорбут хас биирдии артыыс бэйэтэ дьиҥ чахчы сөбүлээбит толорооччутугар анал бирииһин туттарбыта буоллар, кыттыбыт киһи оҕолоругар, сиэннэригэр кэпсии сылдьарыгар төһөлөөх үчүгэй буолуо этэй? Антон Иванов эрэ анал бирииһи туттарда (Бырайыак генеральнай спонсора — “Көмүлүөк” хампаанньа, ону сэргэ “Чэбдик” санаторий, “Добун” устуудьуйа спонсордаатылар – ааптар).
Марина ПЕРМЯКОВА, бырайыак продюсера:
“Бүгүн эһиги өрөспүүбүлүкэ араас муннугуттан кэлэн талааннаах дьоммут күөн көрсүбүттэрин иһиттигит. Кинилэр бары чахчы чаҕылхайдар! Онон, ис сүрэхпиттэн күндү кыттааччылары эҕэрдэлиибин. Кастиҥҥа кэлэн кыттыбыт хорсун санаалаах, аҕа саастаах дьоммутугар махталбытын тириэрдэбит. Дьүүллүүр сүбэ наһаа улахан сүгэһэри сүгэн, бастыҥнары быһааран, талааннары арыйдыгыт”.
Алексей ЕГОРОВ, дьүүллүүр сүбэ бэрэссэдээтэлэ:
“Эн сулускун-50+” бырайыак — социальнай суолталаах күөн күрэс. Дьон-сэргэ олус сөбүлээтэ. Хас биирдии кыттааччыга оҕолоруттан, сиэннэриттэн саҕалаан бары кэлэн, күүс-көмө буоллулар. Ырыа, духуобунас, кэрэ эйгэтин туһа диэн итинник түмсэллэрэ наһаа үөрүүлээх. 82 сааска диэри ыллыы-туойа сылдьыы, өссө бырайыакка кыттыы — хайҕаллаах дьыала. “Саха” көрдөрөр-иһитиннэрэр хампаанньаҕа үчүгэйкээн бырайыактарын иһин махтал. Тус бэйэм Иван Даниловы сирэйдиин-харахтыын, эттиин-сиинниин, дууһалыын ыллыырын, наһаа музыкальнайын биһирээтим. 82 саастаах Владимир Иган туттан-хаптан олус үчүгэйдик ыллаата. Дьүүллүүр сүбэҕэ туох да мөккүөр тахсыбата. Санаабыт бары биир буолан биэрдэ — кыайыыны Вячеслав Попов ситистэ”.
Надежда ЕГОРОВА, edersaas.ru