Ааспыт 2019 сылга социальнай эйгэҕэ элбэх уларыйыылар тахсыбыттара. Дьон-сэргэ, ордук кыаммат араҥа, олоҕо-дьаһаҕа тупсарыгар, нэһилиэнньэ эбиллэригэр туһуламмыт ыйаахтар, сокуоннар ылыллыбыттара. Олортон саамай сүрүннэрин билиһиннэрэбит.
edersaas.ru
Дьиэ кэргэттэр тустарынан сокуон ылылынна
Ил Түмэн элбэх оҕолоох дьиэ кэргэттэр статустарын туһунан сокуоҥҥа уларытыылары киллэрбитэ. Онон билигин өрөспүүбүлүкэ сокуонунан, элбэх оҕолоох дьиэ кэргэнинэн 23-гэр диэри саастаах үс уонна онтон элбэх оҕолоох ыал ааттанар буолла. Сокуон 2019 сыл от ыйыттан үлэлээтэ.
5-тэн элбэх оҕолоох ыаллар дьиэ субсидиятын ылалларыгар, улахан оҕолоро аармыйаҕа сылдьар уонна күнүскү үөрэххэ үөрэнэр буоллаҕына, 23 сааһыгар диэри уочараттан тахсыбаттар.
Кэнники кэмҥэ өрөспүүбүлүкэҕэ элбэх оҕолоох ыаллар ахсааннара эбиллэ турар. 2017 сыллаахха 21 249 ыал баар эбит буоллаҕына, былырыын кинилэр ахсааннара 27 тыһыынчаҕа тиийбит. Элбэх оҕолоох ыаллары өйүүргэ бу ааспыт сыл 994,5 мөлүйүө солкуобай (миллиард кэриҥэ!) көрүллүбүт.
Субсидиялаах билиэттэринэн элбэх оҕолоох төрөппүттэр эмиэ көтөр буоллулар.
Оҕо үһүгэр диэри босуобуйа баар буолла
Госдуума оҕо 1,5-3 сааһыгар диэри босуобуйаны бэриллэрин туһунан сокуону ааспыт сайын ылыммыта. Ол гынан баран, кыра оҕолоох дьон бары ылар кыахтара суох. 2018 сыл тохсунньу 1 күнүн кэнниттэн эрэ төрөөбүт оҕолоохтор ылар бырааптаахтар. Тоҕо диэтэххэ, бу 2018 сылтан киирбит (бастакы, иккис оҕоҕо бэриллэр) “Путин босуобуйатын” кэҥэтии буолар.
Иккис ирдэбилинэн дьиэ кэргэн дохуотун кээмэйэ буолар. Дьиэ кэргэн хас биирдии чилиэнигэр тиксэр орто дохуот ыйдааҕы тиийинэн олоруу 2 төгүллээх кээмэйиттэн үрдүк буолуо суохтаах. Ол эбэтэр дьиэ кэргэн хас биирдии чилиэнигэр тиксэр дохуот 36 тыһыынча солкуобайтан үрдүө суохтаах.
Бастакы оҕо буоллаҕына – босуобуйа судаарыстыба суотуттан төлөнөр. Бу эдэр ыалга дьоһун көмө буолар. Иккис оҕоҕо – федеральнай Ийэ хапытаалын суотуттан. Ийэ хапытаалын харчынан ылан туһаныан баҕалаахтарга бу көдьүүстээх ньыма. Ол эрээри, Ийэ хапытаалын дьиэ ыларга, туттарга туһаныахтарын баҕарар ыал улаханнык туһамматтар. Аны туран, бу босуобуйа үһүс, төрдүс, бэһис оҕоҕо төлөммөт (кинилэргэ атын көмө көрүллэр).
2%-наах ипотека
РФ бырабыыталыстыбата Уһук Илин эрэгийиэнигэр 2%-наах ипотеканы үлэлэтэр сокуону олоххо киллэрдэ.
Бу бырагыраама сүрүннээн ыччаты олохсутарга, дьиэлииргэ, эдэр үлэһиттэри ыҥыран аҕаларга туһуланар, ону тэҥэ, тутааччылары эмиэ көҕүлүүр сыаллаах. Онон, кэлин биир сүрүн ирдэбил киирэн биэрдэ: эдэр ыаллар бу ылбыт кыбартыыраларыгар 9 ый иһинэн бырапыыскаланыахтаахтар уонна 5 сылы быһа атын сиргэ көһүө суохтаахтар.
Бырагырааманан уопсайа 450 миллиард солкуобай суумалаах кирэдьиити биэрии олохтонно, ол эбэтэр 147 тыһыынча кирэдьиити биэриэхтэрэ.
36 саастарын туола илик эдэр кэргэнниилэр оҕолоро суоҕуттан тутулуга суох, аҥаардас төрөппүт уонна “Уһук Илин гектарын” хаһаайына (сааһыттан, дьиэ кэргэниттэн тутулуга суох) ылар бырааптаахтар. Болдьоҕо – 20 сылга диэри. Бастакы усунуос — 20%. Бырагыраама үлэлиир болдьоҕо – 5 сыл (кэлин, баҕар, уһатыахтара). Урут ылыллыбыт ипотека кирэдьиитин бырыһыана хос ааҕыллара (рефинансирование) көҥүллэммэт. Киһи маннык кирэдьиитинэн олоҕор биирдэ эрэ туһанар.
Кирэдьиити сабарга 450 тыһ. солк.
2019 сыл тохсунньутуттан 2022 сыл бүтүөр диэри үһүстэрин уонна өссө оҕоломмут ыаллар ипотекаларыттан көҕүрэтэллэригэр 450 тыһыынча солкуобай көрүллэр буолла.
Дьиэ туттарга, кыбартыыра атыылаһарга (өлүүлэһэн тутуу дуогабарынан эмиэ буолуон сөп), “ИЖС” бырагырааматынан сир учаастагын атыылаһарга ылбыт кирэдьииккэ бэриллэр. 450 тыһыынча солкуобайтан кирэдьиит сүрүн иэһиттэн көҕүрэтиигэ барар (бырыһыаныттан буолбатах).
Нолуокка чэпчэтиилэр
Элбэх оҕолоох дьиэ кэргэттэргэ нолуогу төлөөһүҥҥэ саҥа чэпчэтиилэр баар буоллулар. Хас биирдии оҕоҕо кыбартыыраҕа 5 кв.м., дьиэҕэ 7 кв.м. көҕүрүүр. Ол эбэтэр 3 оҕолоох ыал кыбартыыраттан эбии 15 кв.м. көҕүрэттэрэр, дьиэттэн — 21 кв.м.
Сир нолуогуттан көҕүрэтиини инбэлииттэр, биэнсийэлээхтэр, Чернобыльга эмсэҕэлээбиттэр, уо.д.а. ылаллар. Быйылгыттан элбэх оҕолоох дьиэ кэргэттэри бу испииһэккэ киллэрдилэр. Онон элбэх оҕолоох дьиэ кэргэн 6 суотай сир учаастактаах буоллаҕына, нолуогу төлөөбөт. Өскөтүн 600 кв. миэтэрэттэн улахан сирдээх буоллаҕына, араастаһыытыгар эрэ нолуогу төлүүр.
Ийэ хапытаалыгар эбии 140 тыһыынча солкуобай
Уһук Илин олохтоохторо иккис оҕолоругар ылар федеральнай Ийэ хапытаалыгар эбии 30%-наах төлөбүр ылар буоллулар. Федеральнай Ийэ хапытаалын суумата быйыл үрдээтэ – 466,6 тыһыынча солкуобай буолла. Онно эбии 139 985 солкуобайы, барыта 606 тыһыынчаны ылар кыахтаннылар.
Бу миэрэ 2019 сыл тохсунньу 1 күнүттэн төрөөбүт (иитэ ылыллыбыт) оҕолорго ананар.
Саҥа төрөөбүт оҕоҕо көмө
2019 сыл тохсунньу 1 күнүттэн ыла төрөөбүт хас биирдии оҕо көмөҕө тиксэр. Олунньу 14 күнүгэр Ил Дархан Айсен Николаев “Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр төрөөһүнү өйүүр эбии миэрэлэр тустарынан” диэн 367 №-дээх ыйааҕа тахсыбыта.
Саха сиригэр дьиэ кэргэн 3 сылтан кырата суох кэмҥэ бастайааннай олорор уонна 2019 сыл тохсунньу 1 күнүттэн бэттэх оҕоломмут (иитэ ылбыт) буоллахтарына, бу эбии миэрэлэринэн туһанар бырааптаахтар.
Бастакы оҕо төрөөтөҕүнэ (иитэ ыллахха) — биирдэ бэриллэр төлөбүр (33 812 солкуобай);
Иккис оҕо төрөөтөҕүнэ (иитэ ыллахха) – Ийэ хапытаалын 30%-гар тэҥнээх эбии төлөбүр (139 985 солкуобай);
Үһүс уонна онтон кэлэр оҕо төрөөтөҕүнэ (иитэ ыллахха) – 3 сааһын туолуор диэри ый аайы бэриллэр төлөбүр (дьиэ кэргэн дохуота өрөспүүбүлүкэҕэ олохтоммут нэһилиэнньэ орто дохуотун кээмэйин куоһарбат буоллаҕына) – 16 906 солкуобай.
Сэрии кэмин оҕолоро
Тохсунньу 20 күнүгэр СӨ бырабыыталыстыбатын мунньаҕар “Аҕа дойдуну көмүскүүр сэрии кэмигэр сокуоннай саастарын ситэ илик оҕолору социальнай өйөөһүн туһунан” сокуону олоххо киллэрэр туһунан уурааҕы ылыммыта.
1945 сыл ахсынньы 1 күнүгэр диэри сокуоннай саастарын туола илик дьон “сэрии кэмин оҕолоро” диэн статустанан, бу өйөбүл миэрэлэринэн туһанар бырааптаннылар. Ол чэрчитинэн, кинилэргэ ый аайы биэнсийэлэригэр эбии 1000 солкуобай төлөнөр. Сыл аайы индексацияланан, кээмэйэ улаатыан сөп.
Сылга биирдэ босхо диспансеризация. Өрөспүүбүлүкэ иһигэр санаторнай-курортнай эмтэнии путевкатын 50 бырыһыана харчынан төлөнөр, эбэтэр путевка бэриллэр (сыанатын аҥаарын биэнсийэлээх төлүүр) – үс сылга биирдэ;
Дьиэҕэ кэлэн социальнай өҥөнү оҥорор тэрилтэлэр өҥөлөрүнэн уочарата суох хааччыллыы уонна стационарнай, социальнай өҥөнү оҥорор тэрилтэлэргэ уочарата суох киирии. Бу көмө өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүттэн оҥоһуллар. Ону тэҥэ, түөскэ кэтиллэр анал бэлиэ бэриллэр буолла.
Инбэлиит оҕолоох ыалларга — 5%-наах ипотека
2018 сылтан бэттэх иккис уонна онтон элбэх оҕоломмут ыаллар 6%-наах (Уһук Илиҥҥэ 5%) ипотеканан туһанар бырааптаннылар.
Бырыһыан араастаһыытын судаарыстыба төлүүр. Дьиэ кэргэҥҥэ биир эмит инбэлиит оҕо баар буоллаҕына, хаһан төрөөбүтүттэн тутулуга суох, чэпчэтиилээх 5% (6%) ипотеканан туһаныахха сөп буолла. Саҥа тутулла турар дьиэни тэрилтэттэн атыылаһарга уонна саҥа тутуллубут дьиэни урут ылбыт ипотека кирэдьиитин бырыһыанын кыччатарга туһаныахха сөп.
Уһук Илин эрэгийиэнигэр тыа сиригэр эрэ эргэ (иккис ырыынактан ылыллыбыт) дьиэни атыылаһар көҥүллэнэр. Бастакы усунуос — 20%. Кирэдьиит сууматын хааччаҕа – 6 мөлүйүөн солкуобай.
Мобильнай биригээдэлэр тэрилиннилэр
“Демография” национальнай бырайыак соруктарын толорор сыалтан, “Уһун үйэлэнии уонна доруобай олоҕу уһатыы” эрэгийиэннээҕи бырайыак чэрчитинэн, медицинскэй-социальнай уонна суһал социальнай өҥөлөрү оҥорор 14 мобильнай биригээдэлэр тэрилиннилэр. Ол курдук, федеральнай бүддьүөттэн кэлбит 11 400,00 тыһыынча солкуобай суумалаах 14 массыына атыылаһыллан, улуустарынан тарҕатылыбыттара.
Бу маннык биригээдэлэр соҕотох олорор кырдьаҕастарга, инбэлииттэргэ көмөлөһөр соруктаахтар. Холобур, ыраах бөһүөлэккэ олорор кырдьаҕаһы балыыһаҕа киллэриэхтэрин сөп.
Бэлэмнээтэ Ангелина Васильева, edersaas.ru