Өймөкөөн улууһугар эбээн омук дьоно Үчүгэйгэ, үгүс киһи Томторго түөлбэлээн олохсуйан олороллор.
edersaas.ru
Хомойуох иһин, төһө да Тымныы полюһунан аатырдар, Арктическай улуус ахсааныгар киирбэт буолан, Өймөкөөн улууһа аҕыйах ахсааннаах хотугу норуоттара биир да чэпчэтиинэн туһамматтар. Ол курдук, соторутааҕыта Арктическай улуустар оҕолоругар соҕуруу дойду муораларыгар босхо сынньанар путевка бэриллибит буоллаҕына, өймөкөөннөр көрө маттылар.
Ол да буоллар, Тымныы полюһун аҕыйах ахсааннаах омуктара бэйэлэрин оройуоннарыгар эрэ буолбакка, өрөспүүбүлүкэ таһымыгар тиийэ араас хайысхалаах үлэни ыытар, араас тэрээһиҥҥэ көхтөөхтүк кытталлар. Кинилэртэн биирдэстэрэ — Валентина Прокопьева.
Валентина Николаевна Төрүт нэһилиэгэр күн сирин көрбүтэ, Сордоҥнооххо олорбута, билигин Томторго олоҕун силиһин тарта. Үчүгэйгэ ыытыллар араас тэрээһиннэргэ актыыбынайдык кыттар. Онон Өймөкөөн улууһун бары нэһилиэктэрин олохтоохторо «бэйэбит кыыспыт» дииллэр.
Билигин куоракка сиэннэрин көрө олорор Валентина Прокопьева өрөспүүбүлүкэҕэ ыытыллар аҕыйах ахсааннаах норуоттар тэрэһиннэригэр барытыгар кыттар буолан, былдьаһыкка сылдьар киһи.
Социальнай ситимнэргэ ыытар хаартыскаларыгар Камчаткаҕа тиийэн кыл оҥоһукка маастар кылаас ыыта сылдьар буолар, арыт Уус Алдан Курбуһаҕар тиийэн эбээннии үҥкүүлүү сылдьар, сороҕор куоракка баар кырдьаҕастар пансионаттарыгар тиийэн ыллыы турар буолар. Дьэ, итинник олоххо көхтөөх киһи — Валентина Прокопьева.
— Быйыл саас Томторго биир олус үөрүүлээх тэрээһин буолла — Томторго аҕыйах ахсааннах дьоҥҥо анаан Ньукулай Чысхаан аатынан кыраайы үөрэтэр мусуойга табаһыттарга анаан Өймөкөөн улууһун табаһыттарыгар анаан, кинилэр олохторун-дьаһахтарын сырдатар муннук арыллар буолла. Томтордооҕу түмэл салайааччыта Айталина Иванова табаһыттар туттар малларын, таҥастарын, иһиттэрин-хомуостарын уо.д.а эспэнээти хомуйууну саҕалаата. Айталина Прокопьевна эбээн норуотун аҕа саастаах киэн туттар дьоммутун Екатерина Будищевскаяны, Прасковья Балаеваны, Елизавета Ашеинаны уонна биһигини мунньан, эбээн норуотун сиэрин-туомун ыытыыыыга маастар кылаас ылла.
Бу курдук биһигини, аҕыйах ахсааннаах норуоттары, 90-с сылларга Томтор нэһилиэгин баһылыгынан үлэлээбит Спиридон Слепцов түмэрэ. Кини Өймөкөөн улууһун аҕыйах ахсааннаах норуоттарын актыбыыстарын түмэн, Ассоциация тэрийбитэ. Үчүгэйгэ бэрт дириҥ ис хоһоонноох сугулааны тэрийэн, оскуолаларга эбээннии уруоктары туруорсубута, устудьуоннарбытыгар араас көмө-өйөбүл оҥоһуллубута. Кырдьаҕастарга, табаһыттарга балыыһаҕа сылдьарга, кырачааннарбытыгар оҕо саадыгар чэпчэтии оҥорорго туруорсубута. Түмсүүлээх буолуу үчүгэйин онно билбиппит.
Хомойуох иһин, билигин улууска оннук түмэр киһибит суох. Кыахтаах эдэр дьон үгүс. Соторутааҕыта саҥа талыллан үлэлээн эрэр улууспут баһылыга Иннокентий Сивцевы кытта төлөпүөнүнэн кэпсэтэн,сүбэлэһэ сырыттым. Онуоха эдэр салайааччы санаабын истэн баран, боппуроуһу быһаарыах буолла. Онон баһылыкпытыгар улахан эрэллээхпит. Томтор нэһилиэгин баһылыга Никифор Протопопов бары боппуруостарбытыгар өрүү өйүүр, көмөлөһөр. Онон Өймөкөөҥҥө олорор аҕыйах ахсааннах дьон бэйэбит түмсүүлээх, өйөһөр, өйдөһөр буоллахпытына, барытын кыайыахпыт, — диэн санаатын үллэстэр Валентина Прокопьева.
Сэбиэскэй кэмҥэ ыстаадаттан олохтоохтук тэйбит ыччаттар төрөөбүт тылларыттан, табаһыт олоҕун укулаатыттан тэйбит, Өймөкөөн улууһугар олохтоох эбээн норуотун аныгы көлүөнэ дьоно өбүгэ саҕанааҕы бэйэлэрин омуктарын төрүт үгэһигэр төннө сатыыллара хайҕаллаах суол. Ол курдук, Валентина Прокопьева ХИФУ-га куруһуок аһыллыбытыгар эбээннии тылы үөрэтиигэ сылдьыбыта, аны таба тириитин таҥастаан, саҕынньах тиктибитэ.Кини билигин сиэннэрин бэйэтин норуотун үгэстэригэр кыраларыттан үөрэтэр.
Өрөспүүбүлүкэҕэ Табаһыт күнэ биллэриллибитин эбээн норуотун талааннаах кыыһа, пропагандиһа Валентина Прокопьева уонна кини биир дойдулаахтара олус үөрэ ылыннылар. Аны сотору кэминэн Өймөкөөҥҥө Аҕыйах ахсааннаах норуоттар ассоциацияларын үлэтэ сөргүтүллэн, улахан хамсааһын тахсыаҕа бигэтик диэн эрэнэбит.
Елена ПОТОЦКАЯ, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru