Мин, Колодезникова Ракета Семеновна, 1938 сыллаахха ыам ыйын 25 күнүгэр Чирэпчигэ I Бэрт Ууһун нэһилиэгэр төрөөбүтүм. Сэрии буоларыгар 3 саастаах этим. Ол да буоллар, сэрии ыар тыына сатыылаабытын, дьон айманыытын, аччыктааһыны эппинэн-хааммынан билбитим. Ол барыта сүрэхпэр ыарыылаахтык иҥэн, хаһан да сүппэт чэр буолан, үйэлээх сааспар хааллаҕа…
ЭРГИЛЛИБЭТИН СҮРЭҔИНЭН СЭРЭЙДЭҔЭ…
Биһиги аҕабыт Гоголев Семен Самсонович-Суруксут Сэмэн Бороҕон улууһун I Бэрт Ууһун нэһилиэгэр 1898 сыллаахха төрөөбүтэ. Төрөппүттэрэ арааһа орто сэниэ ыал буолан буолуо, Томторго церковнай-приходской оскуолаҕа үөрэммит. Оччолорго үөрэхтээх киһи диэн буолара. Онон, аҕабыт эдэриттэн нэһилиэккэ суруксуттаабыт. Дьоно-сэргэтэ кинини ытыктаан Суруксут Сэмэн диэн ааттаабыттар.
Сэбиэскэй былаас кэмигэр бастакы артыаллар тэриллибиттэригэр, биир бастакынан киирбиттэр. Отутус сылларга артыалларга тыа хаһаайыстыбатын массыыналара кэлбиттэрэ. Бурдук ыһар сиэйэлкэ, тимир булуук, үүт сүүрдэр атахтаах сэппэрээтэр диэни аан бастаан көрбүттэрэ. Олор быһаарыылара барыта нууччалыы этэ. Аны, ону өйдүүр киһи суох буолан, биһиги аҕабыт ааҕа-ааҕа иитэн биэрэрин өйдүүбүн. Кэнники араадьыйа ситимин тардан холбуур, сир мээрэйдиир нууччалар кэлэллэрэ. Онно кэпсэтиннэрэ эмиэ аҕабытын ыҥыраллара. Райсойуус иһинэн Бороҕон наспота Чирэпчи сайылыкка тэриллибитэ. Онно аҕам бастаан атыылааччынан, кэлин суотчутунан, буҕаалтырынан үлэлээбитэ. Онтон 1939 сыллаахха оройуон киинигэр райсойуус иһинэн заготхонтуораҕа буҕаалтырынан ылбыттара. 1941 с. алдьархайдаах Аҕа дойду сэриитэ саҕаламмыта.
ЭДЬИИЙИМ АХТЫЫТА
Улахан эдьиийим Матрена Гоголева бу курдук ахтар:
— Эдэр, доруобай дьон үксэ сэриигэ барбыта. Биирдии хомуурга сүүһүнэн киһини ыыталлара. Биһиги аҕабытын бастаан утаа элбэх оҕолоох, кыаммат диэн ылбакка сылдьыбыттара. Онтон 1942 сыл бэс ыйыгар эмиэ элбэх киһини хомуйар ыҥырыы буолбута. Көрөр хамыыһыйа Суоттуга Хоноҕорго этэ. Бастакы күннэргэ бэбиэскэ кэлбэтэҕэ. Аҕабыт ыҥырыы кэлиэ диэн кэтэһэрэ. Куттанара, долгуйара да ханна бараахтыай?
Мин ол саҕана Дьокуускайдааҕы педучилище 2-с кууруһун бүтэрэн тахсыбытым. Биһиги бииргэ төрөөбүттэр алтыа этибит, бары кыргыттарбыт, улаханнара — мин. Ийэбит Гоголева-Ермолаева Мария Филипповна диэн Курбуһахтан төрүттээх, үөрэҕэ суох, мөлтөх доруобуйалаах этэ. Үс кыыс үөрэнэрбит, үс кыыс кыра саастаах этилэр. Онтон бэс ыйын 24 күнүгэр, аҕабыт сарсыарда: “Бэбиэскэ бүгүн кэлэрэ буолуо”, — дии-дии, хайдах эрэ арбы-сарбы буолан үлэтигэр барбыта. Онтон эбиэт иннинэ түннүгүнэн көрбүппүт, төннөн иһэр эбит этэ. Биһиги көрөөт, куттанныбыт. Аҕабыт барахсан киирээт да: “Кэллэ”, — диэтэ уонна туох да саҥата суох оронугар баран сытынан кэбистэ. “Хаһан бараҕын? — диэн ыйыппыппытыгар – Бүгүн», – эрэ диэтэ. Атыны тугу да саҥарар, кэпсэтэр, сүбэлиир-амалыыр кыаҕа суох буолбут этэ. Тугу эмэ саҥараары гыннаҕына, ытаан бараары гынар быһыылаах… Онтукатын биһиэхэ көрдөрүмээри муҥнаммыта. Биһиги эмиэ тугу эмэни ыйыталаһар кыахпыт суох буолан хаалбыт курдуга. Адьас марылаччы ытыах курдук турукка киирбиппит. Сатахха, барара да ыгыма-түргэнэ, соһуччута бэрт этэ…
БИИР СУРУГУ ЭРГИТЭ СЫЛДЬАН ААҔАРБЫТ
Аҕабыт барахсан барарыгар, чэй өрүнэн уку-сакы чэйдээбитэ буолбуппут. Киэһэлик, бэйэтин кытта бииргэ үлэлиир Винокуров Михаил Николаевич диэн киһилиин биир атынан барбыттара. Биһиги ытаһа-ытаһа дьиэ айаҕар диэри атаарбыппыт. Ийэбит эрэйдээх дьиэттэн чугас турар ат хаһаатыгар диэри атаарбыта, илиитин биэрэн быраһаайдаһан баран, өөр да өр көрөн туран хаалаахтаабыта… Ол харахпар билигин да, субу баардыы көстөн кэлэр. Аҕабыт эрэйдээх, ол курдук, 6 оҕотун, ыарыһах кэргэнин сир-халлаан икки ардыгар хааллартаан баран, сэриигэ барбыта.
Дьэ, онтон ыла биһиги күннэри-түүннэри сурук күүт да күүт, туох да кэлбэт. Арай, сэтинньи бүтүүтэ быһыылааҕа, биир сурук тиийэн кэллэ, оо, онно үөрбүппүтүөн! Ол үөрүү туохха да тэҥэ суох курдуга! Онно: “Үөрэнэн бүтэн арҕаа передовой линия диэки бардыбыт. Биһиги Орел куорат анныгар оборуонаҕа сытабыт. Түргэнник кимэн киириигэ иккиттэн биирэ быһаарыллара буоллар. Күн-түүн иккис фронт аһылларын кэтэһэбит” диэбит этэ. Уонна дьиэтин-уотун, оҕолорун сураспыт этэ. Биһиги тута суруйбуппут да, эппиэт кэлбэтэҕэ… Бүтэйдии, баҕар, тиийэн кэлиэ, баҕар, туох эмит биллиэ диэн кэтэһэрбит. Ол эрээри, биир суругунан бүппүтэ.
1945 сыл ыам ыйыгар Кыайыы үөрүүтэ-көтүүтэ буолбута. Арай, биһиги аҕабыт суоҕа… Саатар биллэрии кэлбэтэҕэ. Кэтэһэн көрөн баран, ыксаан байыаннай остуолунан (оччотооҕуга военкомат итинник ааттанара уонна Намҥа баара) ирдэбил оҥорторбуппут. Онно: “Гоголев Семен Самсонович 1943 сыллаахха тохсунньу 23 күнүгэр Орел куорат иһин кыргыһыыга дьоруойдуу охтубута” диэн биллэрии 1945 сыллаахха от ыйыгар кэлбитэ.
Оттон ийэбит барахсан сут-кураан сылларыгар алта оҕотун иитээри-аһатаары, атахтарыгар туруораары, түүн-күнүс диэни билбэккэ, роспотребсоюзка уот оттооччунан, муоста сууйааччынан үлэлээбитэ. Олус ыарахан олохтон 1945 сыл саас улаханнык ыалдьан өлөөхтөөбүтэ. Биһигини, тулаайах хаалбыт оҕолору, аҕабыт убайа Петр Самсонович Гоголев диэн оҕонньор баар буолан, кини кыралаан бурдугунан, аһынан көмөлөһөн тыыннаах хаалбыппыт.
СЭРИИ БУОЛБАТЫН!
Сэрии бүтэригэр 5 кыыс хаалбыппыт. Бары улаатан, үөрэнэн, улахан дьиэ кэргэннээх дьон буолбуппут. Хастыы да оҕолордоохпут, сиэннэрдээхпит, өрөспүүбүлүкэ араас муннугар бары ситиһиилээхтик үлэлии-хамсыы сылдьаллар.
Саамай улахан баҕа санаам, бу орто дойдуга сэрии хаһан да буолбатын! Айдаан орто дойдуга кэлбэтин, Ала буурҕа түспэтин, Аламай халлаан сыдьаайдын!
Мин үлэм, сырам сыаналанан, Ил Түмэн Бочуотунай Грамотатынан (2006 с.), «СӨ оскуола иннинээҕи саастаах оҕону иитиигэ кылаатын иһин», «Уус Алдан улууһугар оскуола иннинээҕи саастаах оҕону иитиигэ кылаатын иһин», “Социалистическай куоталаһыы кыайыылааҕа” (1979 с.) анал бэлиэлэринэн наҕараадаламмытым. Нэһилиэк бочуоттаах гражданина ааты иҥэрбиттэрэ.
Ракета КОЛОДЕЗНИКОВА.
Сыырдаах, Уус Алдан.