Саха норуодунай суруйааччыта Семен Руфов биир үтүө күн эргэ хаһыаттартан кырыллыбыт матырыйааллардаах, илиинэн суруллубут ноталаах уонна ырыа куопуйалардаах паапканы оҕолоругар көрдөрбүтэ.
“Манна мин хоһооннорбор айыллыбыт аҕыйах ырыа баар. Сороҕун истибитим. Атыттара хайдах-хайдах ырыалар эбиттэрэ буолла? Дьэ, бу паапканы эһиги олус харыстыах тустааххыт. Хаһан эрэ, кимиэхэ эмэ наада буолара дуу…”, — диэн оҕолоругар быктаран ылбыта. Онуоха оҕолоро, музыкальнай үөрэҕэ суох дьон, саарбахтыы санаатахтара буолуо да, сөпсөһөллөрүгэр эрэ тиийбиттэрэ. Оччолорго аҕаларын хоһоонноругар суруллубут ырыалар бүтүн ырыанньык буолан тахсар күннэрэ-дьыллара тиийэн кэлиэ диэн сэрэйбэт этилэр. Эбиитин аҕалара: “Уопсайынан, мин тылларбар биэс уонча ырыа айыллыбыт быһыылаах да, ыллаан дьиэрэйэ сылдьаллара эмиэ иһиллибэт. Мин ону тыллара мөлтөҕүттэн ырыаһыттар репертуардарыгар киллэрбэттэрэ буолуо диэн тойоннуубун”, — диэн саарбахтыыра.
Ол гынан баран, икки сыллааҕыта, Семен Титович төрөөбүтэ 90 сылыгар аналлаах тэрээһиннэргэ бэлэмнэнэ сылдьан, тапталлаах аҕалара көрдөрбүт чараас паапкатыттан ырыанньык оҥорон таһаарыахха сөп эбит санааҕа кэлбиттэрэ. Ол баҕа санааларын эппиттэригэр, мелодистар, ырыа айааччылар үөрэ-көтө өйөөбүттэрэ.
Онон, Семен Руфов 57 хоһоонугар барыта 103 ырыаны булбуттара. Кырдьыга да, ырыанньык тахсар күнэ-дьыла үөһэттэн ыйыллан кэлбит курдуга…
Бар дьоҥҥо билиһиннэрии
Дьэ онон, саха норуодунай суруйааччыта Семен Руфов “Олох оркестра” ноталаах ырыанньыга күн сирин көрөн, ырыа айааччылар өрөспүүбүлүкэтээҕи сэминээрдэрин чэрчитинэн, ахсынньы 5 күнүгэр СӨ национальнай бибилэтиэкэтин историяҕа саалатыгар сүрэхтэннэ.
Ханнык баҕарар кинигэни илиигэр ылан баран, аан бастаан “Аан тылын” ааҕаргыныы, сүрэхтэнии “аан тылынан” норуодунай суруйааччы оҕолорун эҕэрдэлэрэ буолла.
Онтон көрсүһүүгэ кэлбит дьон эҕэрдэ тылларын анаатылар, бүгүҥҥү киэһэ “буруйдааҕынан” ырыанньык буоларынан, элбэх ырыа ылланна.
СӨ ырыа айааччыларын сойууһун бэрэссэдээтэлэ, СӨ норуодунай артыыһа Алексей Егоров музыка доҕуһуола суох ыллаата, суруйааччы хоһоонноругар саха төрүт тэтимэ ордук тахсарын астына бэлиэтээтэ. Норуодунай артыыскалар, суруйааччы биир дойдулаахтара Мария Николаева, Анегина Ильина хоһоон муусукаҕа табыллан, мелодия буоларыгар туһалаах бэлиэтээһиннэри оҥордулар.
Суруйааччылар Дмитрий Наумов, Афанасий Гуринов-Арчылан уо.д.а. Семен Руфовы ахтан-санаан аастылар. Үөһээ Бүлүүттэн улуус баһылыгын солбуйааччы Люция Тойтонова салайааччылаах дэлэгээссийэ кэлэн ыалдьыттаата. Кинилэр ортолоругар Тамалакаан нэһилиэгин баһылыга Петр Иванов, бэйиэт Василий Харлампьев-Хара Лааҥкы, култуура улуустааҕы управлениетын үлэһиттэрэ, хоһоон ааҕааччылар уо.д.а. бааллар.
Бу күн ааптар ырыаларын СӨ үтүөлээх артыыстара Анастасия Готовцева, Владимир Васильев, СӨ култууратын туйгуннара Михаил Санников–Уол Сарсын, Иннокентий Васильев—Лэгэнтэй, ырыа айааччылар Василий Иванов, Иван Федоров, ырыаһыттар Иннокентий Огочонов-Албан, Нелли уо.д.а. толордулар.
Кэлбит дьонтон сорохторо Семен Руфов ырыа буолбут айымньыларын истэн, суруйааччыны саҥалыы арыйдылар. Ол эбэтэр, кинилэр бэлиэтээбиттэринэн, Никииппэр Сэмэнэп хит буолбут “Мин былыргы тапталым” уонна Нелли репертуарыгар киллэрэн ыллыы сылдьар “Сүтүк” диэн ырыалар Семен Руфов тылларыгар буоларын билбэт эбэтэр саарбахтыыр дьон эмиэ баар эбит.
“Олох оркестра” сүрэхтэнии киэһэтин бибилэтиэкэ үлэһитэ Сардаана Алексеева истиҥник-иһирэхтик ыытта.
Мэлдьи буоларын курдук, СӨ Национальнай бибилэтиэкэтин, Семен Руфов, Анатолий Семенов, Мариса Васильева бибилэтиэкэлэрин пуондаларыттан хомуллубут кинигэ быыстапката дьон болҕомтотун тарта.
“Олох оркестра”
Ырыаннньыгы норуодунай суруйааччы Семен Руфов уонна кини кэргэнэ, РСФСР үөрэҕириитин туйгуна Мария Арбыкина ааттарын үйэтитии пуондата таһаарда. Кинигэни таһаарыыга Руфовтар оҕолоро Евгения Иванова, Валерий, Геннадий, Максим Руфовтар, Татьяна Слепцова-Руфова үлэлээн, барыта сүүстэн тахса ырыаны хомуйбуттар. Кинилэртэн сорохторун эрэ аҕыннахха, биллиилээх мелодист, саха ырыаларын элбэх хомуурунньугун ааптара Анатолий Семенов Семен Титович ырыаларын мунньарга улахан кылаатын киллэрбитэ туһалаабыт. Уус Алдан Тулунатыттан сылдьар, ырыанньыктары сөбүлээн мунньар СӨ тыатын хаһаайыстыбатын туйгуна Мариса Васильева түөрт ырыаны булан биэрбит. Үтүө дьон көмөтүнэн ырыанньыкка Николай Берестов, Владимир Ксенофонтов, Кирилл Герасимов, Георгий Никифоров, Павел Акимов, Никифор Семенов, Луиза Струкина, Алексей Егоров, Бүөккэ Бөтүрүөп, Лэгэнтэй уо.д.а. матыыптарыгар ырыалар киирбиттэр. Бу ырыаларга төрөөбүт дойдуну таптыырга иитэр, Саха сирин кэрэ айылҕатын, үлэһит дьонун, тапталы хоһуйар уонна оҕолорго аналлаах ырыалар бааллара инникитин даҕаны ырыалар киэҥник тарҕаныахтарыгар эрэли үөскэтэр.
Ырыа ноталарын булбут да иһин, аны ону сааһылаан, таҥан бэлэмнээһин мээнэ киһиэхэ табыллыбат суол. Ол да иһин, ноталары ырыанньыкка киллэрии курдук ыарахан үлэни музыкальнай үөрэхтээх дьоҥҥо итэҕэйбиттэр. СӨ култууратын туйгуна Анна уонна СӨ үтүөлээх артыыһа Афанасий Томскайдар төһө да бэйэлэрин үлэлэринэн ыктара сылдьыбыттарын иһин, кылгас кэм иһигэр үөрэ-көтө үлэлээбиттэрин туһунан кэпсээтилэр.
Манна даҕатан эттэххэ, “Олох оркестра” ырыанньык сорҕото номнуо А.С.Пушкин аатынан национальнай бибилэтиэкэҕэ уонна улуустардааҕы бибилэтиэкэлэрэ бэрилиннэ, ааҕааччыларга тиийдэ.
Надежда ЕГОРОВА, “Саха сирэ” хаһыат, edersaas.ru
Хаартыскалар РУФОВТАР архыыптарыттан ылылыннылар.