Тутуу объега хаачыстыбалаахтык тутулларыгар бэйэни салайынар (СРО – саморегулируюмая организация) тэрилтэ улахан оруолу ылар. Россия үрдүнэн бу хайысха 2009 сылтан киирэн, итинник тэрилтэ билигин ахсаана элбээтэ. Биһиги өрөспүүбүлүкэбитигэр бэйэни салайынар тэрилтэ статуһун ылбыт соҕотох «Саха сирин тутааччыларын» Ассоциацията буолар.
Бу тэрилтэ сокуон ирдэбилигэр толору эппиэтиир буолан, күн-түүн сайдан, улаатан иһэр. Эдэр кэскиллээх салайааччы Айхал Габышев салайар Саха сирин тутааччыларын сойууһа Уһук Илиҥҥи федеральнай уокурукка биир саамай улахан тэрилтэнэн буолла. Айхал Габышев этэринэн, бэйэни салайыныы хайысхатыгар Россия үрдүнэн саарбах тэрилтэлэр элбээбиттэр.
Быйыл ыам ыйын 17 күнүгэр РФ Президенэ Владимир Путин Судаарыстыбаннай сэбиэт мунньаҕар тутууга эппиэтинэhи күүhүрдэри ирдээбитэ. Ол түмүгэр РФ Градостроительнай кодексыгар уларыйыылары киллэрдилэр. Сокуоҥҥа хас биирдии тутуу хампаанньата бэйэтин регионугар баар бэйэни салайынар тэрилтэҕэ чилиэн буолуохтааҕын туһунан этиллэр. Ол курдук, Саха сиригэр баар тутуу хампаанньалара Москваҕа эбэтэр Санкт-Петербургка баар бэйэни салайынар тэрилтэлэргэ буолбакка, «Саха сирин тутааччыларын сойууһа» бэйэни салайынар тэрилтэҕэ булгуччу киириэхтээх. Бу олус сөптөөх дьаһаныы буолар. Тутааччылар чилиэн быһыытынан сойууска киирэллэригэр, РФ Градостроительнай кодексын уонна да атын сокуоннар ирдэбиллэригэр хампаанньа бары өттүнэн эппиэттииллэрин сойуум ирдиир. Ол иһин эппиэтинэстэн куотар сыалтан, турар бэйэлэринэн эрэ сылдьар, тутуунан дьарыктанар кыаҕа суох, ирдэбилгэ сөп түбэспэт сорох тутааччылар соҕуруу куораттарга баар чааһынай аҥардаах бэйэни салайынар тэрилтэлэргэ чилиэн быһыытынан киирэллэрэ элбээтэ. Маннык тутуу хампаанньалара соҕуруу куораттарга бэйэни салайынар тэрилтэлэртэн тутуунан дьарыктанар көҥүлү харчыга атыылаһан ылаллар. Бу, биллэн турар, содула элбэх буолуон сөп.
Саха сиригэр «айдааннаах» объектары тута сатыы сылдьар тэрилтэлэр бары Москва эбэтэр Санкт-Петербург куораттарга баар бэйэни салайынар тэрилтэлэргэ сыстыбыттар. Холобур, Абый улууһугар аҕыйах хонуктааҕыта сууллубут спортивнай сааланы туппут “Мамонт” ХЭУо, “Товары Саха Якутместпрома” ХЭУо (Саакян Смбат Сурикович), “Северная строительная компания” ХЭУо ( Михаил Мярикянов) уо.д.а. тутуу тэрилтэлэрэ. Дьиҥэр, бу тэрилтэлэр “Саха сирин тутааччыларын сойууһа» бэйэни салайынар тэрилтэҕэ бааллара буоллар, итинник эппиэтинэһэ суох быһыы-майгы тахсыа суоҕа этэ.
Чааһынай аҥардаах бэйэни салайар тэрилтэлэр сөптөөх харчыны төлөөбүттэргэ ирдэбили тутуспакка, ханнык баҕарар тутууну ыытар кыахтаахтар диэн анал докумуону илиилэригэр туттаран кэбиһэллэр. Ол түмүгэр биир уруучукалаах, биир компьютердаах саҥа тэриллибит тутуу тэрилтэтэ эбэтэр индивидуальнай предприниматель дьон олорор дьиэтин эрэ буолбакка, оннооҕор атомнай станцияны да тутара көҥүллэниэн сөп. Кыһыылааҕа диэн бу саарбах тэрилтэ элбэх анал тиэхиньикэлээх, үрдүк таһымнаах исписэлиистэрдээх улахан тутуу хампаанньаларын кытта биир таһымҥа турар буолар. Тутуу аукционнарыгар, куонкурустарыгар тэҥҥэ киирсэр толору бырааптанар. Индивидуальнай предприниматель тутууну ылар инниттэн объект сыанатын аукциоҥҥа лаппа түһэрэн, кыайыылаах тахсар. Ол түмүгэр объегы кэмигэр да кыайан туппат, суббэдэрээт ньыматынан атын хампаанньалары наймылаһан туттарар. Эбэтэр, букатын да, харчыны ылан баран, куотан хаалыан сөп.
Кылгас ыспыраапка
Россия 86 субьегар тутууга 267 бэйэни салайыныы (СРО – саморегулируюмая организация) тэрилтэтэ баар. “Саха сирин тутааччыларын сойууһа» бэйэни салайынар тэрилтэтэ үлэтин түмүгүнэн Россия үрдүнэн 5 үчүгэй үлэлээх бэйэни салайынар тэрилтэ кэккэтигэр баар.