Ааспыт нэдиэлэҕэ, ахсынньы 5-7 күннэригэр, Ил Дархан Айсен Николаев салалталаах Саха сирин дэлэгээссийэтэ Японияҕа баран үлэлээтэ.
Санатан эттэххэ, быйыл саас ыам ыйыгар РФ бэрэсидьиэнэ Владимир Путин уонна Япония премьер-миниистирэ Синдзо Абэ Санкт-Петербурдааҕы экэнэмиичэскэй форумҥа Арассыыйаҕа Япония, Японияҕа Арассыыйа сылларын биллэрбиттэрэ. Онон Саха сирин дэлэгээссийэтин бу сырыыта ити чэрчитинэн ыытылынна.
Меморандум кэнниттэн
Икки дойдуга анал сыллары хардарыта биллэрии, биллэн турар, дойдулар бииргэ үлэлээһиннэригэр үтүө өрүттэрдээх буолар. Уонна норуоттар доҕордоһууларын биир кэрдиис кэмин көстүүтүн быһыытынан сыаналыахха сөп.
Бу сайын биһиэхэ Япония улахан дэлэгээссийэтэ кэлэн барбыта. Манна Япония парламенын сүбэһиттэрин палаататын Либеральнай-демократическай баартыйатын Арассыыйаны кытары үлэлэһэр, дискуссиялыыр кулуубун бэрэссэдээтэлэ, Япония экэниэмикэтин, атыытын, бырамыысыланнаһын миниистирэ, экэниэмикэ эйгэтигэр Арассыыйаны кытары үлэлэһэр миниистир Хиросигэ Сэко, Япония наукатын уонна технологиятын миниистирэ Масадзи Мацуяма кыттыбыттара. Бу сырыыларын кэмигэр Арассыыйа уонна Япония бииргэ үлэлээһиннэригэр улахан меморандум түһэрсиллибитэ. Ити норуоттар доҕордоһууларыгар бэрт дьоһун уонна ыллыктаах хардыы.
Уонна хайа, биһиги историябытыгар күн тахсар дойдутуттан икки улахан миниистир тэҥинэн, буолаары буолан, биисинэс эйгэтин дьонун батыһыннарбытынан кэлэн барбыттара суох эбээт. Онон бу хамсааһын инвестиция өттүгэр хайаатар да сиэттэриилээх буолара сэрэйиллэрэ.
Ол да иһин Саха сирин дэлэгээссийэтэ Японияҕа барарыгар эрдэттэн былааннанан, анал инвестиционнай сэминээр ыытан кэллэ. Манна Өлүөнэ өрүһү туоруур муостабытыттан саҕалаан бөҕү хомуйар, иккиһин туһаҕа таһаарар бырайыактарга тиийэ кэпсэттилэр.
Бырайыактаргат үлэлэһии
Өскөтүн Сэбиэскэй Сойуус саҕана уонна кэлин 90-с сыллардаахха Японияҕа Сибиир уонна Уһук Илин эрэгийиэннэриттэн маһы атыылааһын, гааһы, таас чоҕу тириэрдии, алмааһы кырыылааһын, үрдүкү технологияны туһаныы курдук боппуруостар турбут эбит буоллахтарына, Ил Дархан Айсен Николаев Хиросигэ Сэконы уонна Япония улахан хампаанньаларын салалталарын кытары көрсүһүүтүгэр Өлүөнэ өрүһү туоруур муоста тутуутун, Арктика улуустарын инфраструктуратын сайыннарыыны, айти-технологияны бастакы уочарат көтөхтө.
Тойон Хиросигэ Сэко бу сайын Дьокуускайга кэлэ сылдьан: “Япония уонна Арассыыйа сыһыаннара биир кэлимник сайдан иһэллэр. Билигин номнуо 130-тан тахса бырайыак үлэлии турар. Биир сүрүн хайысхабытынан Уһук Илин эрэгийиэннэригэр үлэбит буолар. Саха сиригэр биһиги хас да бырайыакпыт үлэлии турар. Атын бырайыактарга эмиэ үлэлэһэр санаалаахпыт”, — диэн барбыта.
Кини этиитигэр эбэн эттэххэ, Саха сирэ уонна Япония сыһыаннаһыыта 90-с сыллартан ордук сайдан барбыта. Оччолорго Саха сирэ уонна Япония бииргэ үлэлэһиилэрин ассоциацията тэриллибитэ, СГУ омук тылын факультетыгар японскай тылы үөрэтии саҕаламмыта, “Япония бырамыысыланнаһа” диэн аан дойдутааҕы улахан быыстапка тэриллибитэ. Ону сэргэ, алмааһы кырыылааһыҥҥа Саха сирэ, Япония кыттыгас тэрилтэлэрэ баар буолбута, Дьокуускай куорат Япония Мураяма куоратын кытары доҕордоһуу сыһыанын олохтообута, Японияҕа Саха сирин бэрэстэбиитэлистибэтэ диэн баар буолбута. Кэлин “Саха Даймонд” тэриллибитэ.
Оттон 2016 сыл ахсынньытыгар Егор Борисов Японияҕа тиийэн Япония “NEDO” уонна “РусГидро” хампаанньаны кытары Тиксиигэ тыал күүһүн туһанар улахан тутууну ыытар туһунан дуогабар баттаһан кэлбитэ. Быйыл бастакы уочарата үлэҕэ киирдэ. Маны таһынан, “Хаҥалас” индустриальнай пааркаҕа Япония хампаанньата “Саюри” сылы эргиччи үлэлиир оҕуруот аһын тэпилииссэтин туппута. Эһиил олунньуга үһүс уочарата киириэхтээх. Ону сэргэ бу сайын Дьокуускайга Айсен Николаев, Дьокуускай куорат салалтата, “Хоккайдо Корпорейшн” хампаанньа генеральнай дириэктэрэ Юкио Тэмма уонна “Якутскэкосети” тэрилтэ салайааччыта Денис Тон бөҕү уматар оһоҕу туруорууга, үлэлэтиигэ дуогабар баттаспыттара. Онон билигин Японияны кытары үлэлэһиибитигэр бу үс улахан бырайыагы илиибитигэр тутан олоробут.
Япония инвестордара Өлүөнэ өрүһү туоруур муоста бырайыагын интэриэһиргээтилэр. Чуолаан, “Мицуи” корпорация вице-бэрэсидьиэнин Сатоси Танаканы көрсүһүү кэмигэр бу боппуруоһу сиһилии ырыттылар. “Марубени” корпорация дириэктэрин Эйдзи Окаданы кытары кэпсэтиитигэр Ил Дархан балыыһаларга анал тэриллэри туруоруу боппуруостарын таарыйда. Ону таһынан Япония тас дойдулары кытары үлэлэһэр миниистирин солбуйааччы Абэ Тосикону, РФ посолун Михаил Галузины, о.д.а. кытары көрсөн кэпсэттилэр.
Түмүккэ Саха сирэ “Марубени” корпорацияны, “Канадзава-Сэйсакудзё”, “Лок Энерджи”, “Хоккайдо Корпорэйш”, “Комаихалтек” хампаанньалары кытары дуогабар түһэристэ. Манна даҕатан эттэххэ, миниистир Хиросигэ Сэко Саха сирин бырайыактарын тус хонутуруолугар илдьэ сылдьара үөртэ.
Хоккайдоҕа
Ил Дархан Айсен Николаев маны таһынан Саппоро куоракка Хоккайдо губернаторын Харуми Такасахины кытары көрүстэ. Бу көрсүһүү биһиэхэ суолтата улахан. Ол иһин ойуччу тутан бэлиэтиим. Көрсүһүүгэ Саха сирэ уонна Хоккайдо бииргэ үлэлэһэр сөбүлэһиилэрин туһунан кэпсэттилэр. Ол курдук, кэпсэтиигэ атыы-тутуу, научнай-тиэхиньиичэскэй, гуманитарнай көмө боппуруостарын, ону таһынан култуура, үөрэх, доруобуйа харыстабылын, туризм эйгэлэригэр бииргэ үлэлэһиини ырыттылар. Саха сирэ эһиил бу префектураны кытары дуогабар түһэрсэр санаалаах. Даҕатан эттэххэ, биһиги билигин “Хоккайдо Корпорэйшн” хампаанньаны кытары кыттыгас бырайыакпытынан “Саюри” сылы эргиччи үлэлиир тэпилииссэ буолар. Онон бу бырайыак толору кыаҕын ылан үлэлээн барара ураты суолталаах.
Аграфена КУЗЬМИНА, «Саха сирэ» хаһыат.