Саха аһын аар-саарга аатырдыбыт асчыт

Бөлөххө киир:

     “Тыгын Дархан” эрэстэрээн бренд-шеф повара, Арассыыйа маастар-повара, ССРС, РФ эргиэнин, САССР, СӨ норуотун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ, Франция национальнай кулинариятын академига, “Гражданскай килбиэн” бэлиэ, “Арассыыйа потребкооперациятын сайдыытыгар кылаатын иһин” уордьан кавалера, Өксөкүлээх Өлөксөй аатынан Судаарыстыбаннай бириэмийэ лауреата, Нам, Таатта улуустарын Бочуоттаах гражданина, элбэх кинигэ ааптара Иннокентий Тарбахов быйыл 75 сааһын туолла. Киниэхэ соторутааҕыта СӨ Бочуоттаах олохтооҕо диэн үрдүк ааты иҥэрдилэр. 

Крымтан кынаттаныы

— Иннокентий Иннокентьевич, асчыт буолар баҕа санаа эйиэхэ хаһан үөскээбитэй?

 Оччолорго сэрии ыар сыллара ааһан, олох тупсан эрэр кэмэ этэ. Оҕолорго харах ыарыыта, сэллик элбэҕэ. Саха сиринээҕи оҕо дьиэлэрэ ол ыарыылары анаан идэтийэн эмтииллэрэ. Мин Уолбатааҕы оҕо дьиэтиттэн Чурапчы Дириҥэр трахома ыарыылаахтары эмтиир оҕо дьиэтигэр киирэн, биир сыл олорбутум. Тыҥам тымныйан, күүскэ ыалдьа сылдьыбытым, онон Хаптаҕайга оҕо дьиэтигэр ыытан эмтээбиттэрэ. Көрүү-истии үчүгэй этэ. Кальцийы, балык сыатын, үүккэ “пааста” диэни булкуйан иһэрдэллэрэ, күнүс утуталлара, сэрээккэлэтэллэрэ, түөртэ аһаталлара.

Биирдии сыл буола-буола, оҕолору Крым Евпаториятыгар сэллик санаторийыгар реабилитацияҕа ыыталлара. Онно путевка кэлбитигэр, 7 оҕону ыыппыттара. Биир сылы быһа нууччалыы үөрэммиппит, учууталлар кыһамньылара сүрдээх этэ. Манна олох атын хартыынаны көрбүппүт: күөх үүнээйи бөҕө, бэртээхэй хостор, аһыллар түннүктэр үчүгэйкээн сабыылаахтар. Ньээҥкэлэр, сиэстэрэлэр көрө-истэ сылдьаллар. Астар-үөллэрэ наһаа үчүгэй. Хайаан да Крым устун экскурсиялаталлар. 1958-59 сс. Крым бары куораттарын, заповедниктарын көрбүтүм.

         Астааһын, ас култуурата үрдүк этэ. Хаптаҕайга курдук алюминий ньуоска буолбатах, сүрдээх үчүгэй иһит-хомуос, крахмалламмыт үрүҥ ыскаатар, сервировка бөҕө. Менюбут нэдиэлэ аайы уларыйа сылдьар. Ый аайы төрөөбүт күннээхтэри ылаллар: ас арааһын астыыллар, торт буһараллар. Мин аан маҥнай торт диэни көрөн, дьэрэкээн сибэкки киэргэтиитин хайдах оҥорор буоллахтарай диэн толкуйга түспүтүм.

Итиннэ сылдьан, маннык үчүгэй астар бааллар эбит, төрөөбүт дойдубар тиийэн билиһиннэриэхпин наада, улааттахпына асчыт буолуом диэн санаа төбөбөр киирбитэ.

Үтүөрэн кэлбиппэр, Ньурбатааҕы оҕо дьиэтигэр ыыппыттара. 1962 с. Намҥа повар үөрэнээччитин үөрэҕин бүтэрбитим. Бу сыл балаҕан ыйыттан үлэм саҕаламмыта. Остолобуойга туох дуоһунас баарыгар: сэбиэдиссэйгэ, технологка, кассирга, официаҥҥа, кыладыапсыкка тиийэ барытыгар үлэлээбитим.

 

“Сандалыттан” тирэхтэнэн

— Оттон умнулла сыспыт саха аһын сөргүтэр, өбүгэбит тыынын өллөйдөөбүт мааны аспытын таһаарар үлэ хаһан саҕаламмытай?

— Нам остолобуойугар үлэлии сылдьан, сүөһү өллөҕүнэ, хаанын, иһин ылан ыйаан, калькуляциятын аахтаран, саха аһын таһаарар буолбуппут. Ити курдук ыһаарыламмыт, фарштаах собобутун эмиэ аахтарбыппыт, оччоҕо сыаната биллэр, ырысыаба тахсан кэлэр.

“Холбостор” элбэх куонкурус ыыталларыгар үчүгэй база буолбуппут. Кинилэри кытта ыкса үлэлээн, саха аһын дэлэччи астыыры таһынан, сурукка киллэрэрбит — холобурга сылдьар остолобуой буолбуппут. Иэдьэгэйдээх лэппиэскэни, бөдөҥ “Дархан” бэлимиэни, тоҥ күөрчэҕи, чохоону, ис үөрэтин, сылгы этиттэн бүлүүдэ арааһын, бэрэскини, тоҥ быары, хаһаны, таҥсыгы, кутурук миинин, “Ойогос по-тарбаховски” диэн фирменнэй бүлүүдэни, о.д.а. астыырбыт. Бэйэбит саҥа бүлүүдэлэри айан таһаарарбыт. Холобур, халахытан буһарыы диэн үчүгэй аһы айбыппыт. “Сандалы” остолобуойга туоннанан сүөһү кутуруга, 2-3 туонна балык кэлэрин астаан таһаарарбыт. Саамай үчүгэйи – моонньоҕон барыанньалаах бөрүөгү, бискибиит рулетын оҥорорбутун дьон билиҥҥэ диэри ахтар. Нам остолобуойа социалистическай куоталаһыы кыайыылааҕа буолбута, куонкурустарга иннибитин биэрбэт этибит.

         Элбэх эдэр повардары иитэн таһаарбыппыт. Оскуола, интэринээт, оҕо саадын повардарыгар куурустары арыйан үөрэппиппит. Оҕо тэрилтэлэрин астарын хаачыстыбата тупсубута, көрүҥэ кэҥээбитэ, анал тэрилинэн, иһитинэн хааччыллыбыттара. Педучилищеҕа, оскуолаларга учууталлаан, элбэх ыччаты кулинарияҕа үөрэппитим. Нам улууһа идэҕэ туһаайыыга да, технологияҕа да үчүгэй ахсааҥҥа сылдьыбыта.

Саха асчыттарын ситиһиилэрэ

         —Үлэлээбитим 30 сылын улуус үрдүнэн бэлиэтээбиттэрин кэннэ, 1992 сыллаахха М.Е. Николаев “Тыгын Дархан” эрэстэрээҥҥэ ыҥырбыта. Дьиэтэ өрөмүөннэнэ турар буолан, икки сыл “Холбоско” үлэлээбитим. Бу кэмҥэ элбэх улууһу кэрийэн, үгүс үлэни ыыппытым. Онтон өрөмүөн бүтэн, Европа таһымнаах эрэстэрээҥҥэ кубулуйбута. Онно бастаан өйөөбүт дьонунан Бэрэсидьиэн дьыалаларын салайар управление бэрэссэдээтэлэ Будимир Слепцов, солбуйааччыта Михаил Егоров этилэр. Материальнай базатын хаҥаппыттара. Оччотооҕуга ылыллыбыт мал-сал, тэрил билиҥҥэ диэри уларыйбакка туһалыы турар. Ол эрэн, кэм ирдэбилинэн, эргэрдэ, онон саҥардыллара уонна хапытаалынай өрөмүөн ыытыллара буоллар диэн баҕа санаалаахпын.

Михаил Ефимович дириэктэринэн ыҥырбыта эрээри, “мин куукуна киһитэбин” диэн тута аккаастаммытым. Онон кэргэним дьүөгэтин Мария Габышеваны мэктиэлээн, 20-тэн тахса сыл кыайа-хото тутан үлэлээн кэллэ.

Манна саха аһын арааһын киллэрдибит. “Дьокуускай” салааты шеф-повар Татьяна Яковлева айбыта. Биир ситиһиибит – 1995 сыллаахха Намтан Анна Амоновалыын “Арассыыйа маастар-повара” диэн үрдүк ааты сахалартан бастакынан ылан кэлбиппит. Кэлин сахалартан 10 киһи бу ааты ылбыта. Ол иһигэр “Тыгын Дархантан” В.Ф. Федорова, Т.Д. Яковлева “Маастар-повар” аатын, О.П. Пак “Эргиэн сервиһин маастара” диэн ааты  ыллылар. Бу улахан ситиһии. Технолог-инженер үлэтин биир чыпчаала. “Пир” аан дойдутааҕы бэстибээлгэ биһиги официаннарбыт боруонса мэтээли ылан кэлбиттэрэ. Саха сирин дэлэгээссийэтэ саамай улахан наҕарааданы – аан дойду кулинардарын ассоциациятын дипломун ылан кэлбиппит. Онтон да үгүс үлэ, ситиһии элбэх буоллаҕа.

“Индигирка” салаат ааптара

— Хотугу норуоттар астарын-үөллэрин чинчийбит эбиккин…

—Хоту улуустарынан элбэхтик айаннаабытым. Астарын-үөллэрин интэриэһиргиир этим. “Сиикэй” диир астарын амсайан, ырысыабын үөрэппитим кэннэ, “Индигирка” салаат тахсан кэлбитэ. Аатын бэйэм толкуйдаабытым.

Хоту дьоно барахсаттар идэһэттэн, балыктан тугун да бырахпаттар, аһы наһаа сыаналыыллар. Балыгы 6-7 чаас буһардахха, уҥуоҕа ууллан хаалар. Ону паштет оҥорон, килиэпкэ сыбаан сииллэр. 3-4 ыйдаах оҕоҕо эмсэх оҥорон биэрэллэр. Бу норуот муудараһа – туох баар туһалаах битэмиин, кальций, “Омега-3” бу аска баар. Хотугу омуктар аска үрдүк култууралаахтарын олус сыаналыыбын. Итини билбэтэҕим буоллар, элбэҕи сүтэриэм этэ. Үүнэр көлүөнэ пуондатын көмөтүнэн, Сааскылаахха үлэбит түмүгүнэн, “Вкус Арктики” кинигэ тахсыбыта.

Гастротуризм Саха сиригэр төһө сайдыан сөбүй?

— Үс сыллааҕыта Ярославльга бэстибээлгэ кыттыбыппыт. Олус элбэх эрэгийиэн кыттыбыта. Ити бэстибээл үс улахан бирииһин – Гран-прины, “Көрөөччү биһирэбилин”, маастар-кылаас күрэһэр кыайыыны ылбыппыт. Ити сыл Ростуризм иккитэ тэрийбитэ, онно эмиэ хаардыы хааман, Гран-прины ылбыппыт.

Саха сиригэр “Вкус Якутии” бэстибээлгэ “Махтал”, “Атласовтар уһаайбалара” хаһыс да төгүлүн кыайдылар. Атын эрэстэрээннэр да тилэх баттаһаллар. Онон омуктар саха аһын астына амсайыахтарын сөп.

— Билигин эйигин туох үөрдэрий?

— Үчүгэй солбук үүнэн эрэриттэн үөрэбин. Оҕолорбут World Skills аан дойдутааҕы чемптонатыгар кыайдылар. Потребкооперация техникумугар, сервис технологиятын техникумугар үөрэнэллэригэр үчүгэй усулуобуйа тэрилиннэ. Мин ити кыһалар уонна ДьГСХА устудьуоннары үөрэтэбин.

Саха ыччатыгар үлэни таптыырга, үлэттэн дьоллонорго баҕарыах этим. Кыраттан саҕалаан, маастарыстыбаны үрдэтэн иһиэххэ наада. Харчыга обот, иҥсэ суох буолуохтаах. Талбыт идэҕин сөбүлүүр, сүрэхтээх буоллаххына, кыайыы, ситиһии да кэлэр.

Ангелина Васильева, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru

Олоҕун оҕуруо чөмчүүктэрэ

Иннокентий Тарбахов кэм тэтимин кытары тэҥҥэ хардыылыыр. Кини “Инстаграмҥа” блогар 41 тыһыынча сурутааччылаах, 450 таһаарыылаах. Онно кини ас ырысыаптарын, күннээҕи сонуннарын сэргэ, бэйэтин олоҕуттан кэрчиктэри, уйаҕас ахтыылары истиҥник суруйар.

    *       *      *

 “Мин бүгүн төрөппүттэрим уонна кинилэр тапталларын туһунан суруйуохпун баҕарабын. Улахан таптал баара, олус кылгас кэмнээх-кэрдиистээх да буоллар…

Татьяна аҕам үһүс кэргэнэ этэ. Икки кэргэнэ уонна оҕолоро сэлликтэн өлбүттэр, ол саҕана эмтэниллибэт, бириигэбэр кэриэтэ ыарыы этэ. Ол иһин сельпо бэрэссэдээтэлэ Иннокентий Тарбахов төһө да үтүөкэн үлэһит, чиэһинэй, күүстээх, киһи эрэ ымсыырар күтүөтэ буолуо этэ да, кыргыттар, дьахталлар тумна көтөллөрө. Арай, мин ийэм, эдэркээн кыыс Татьяна Павлова кинини таптаан, кэргэн тахсарга сөбүлэспитэ. Кинилэр үлэлии сылдьан билсибиттэрэ: Татьяна асчыт, Иннокентий кини салайааччыта этэ.

Ийэм аймахтара ити сонуну олох сөбүлээбэтэхтэр. Чахчыта, иккитэ огдообо буолбут, элбэх сыл аҕа, ыарыһах киһиэхэ эдэр кыыс кэргэн тахсарын ким сөбүлүөй? Ол эрээри, улахан таптал күүһэ туохтан да иҥнибэт эбит. Татьяна дьонун кытта ситимин быһан, Тарбаахаптарга көһөн тиийбит…

Ол эрээри, кинилэр дьоллоро уһаабатаҕа. Икки сылынан Иннокентий күн сириттэн күрэммитэ. Ийэм кыра оҕолоох соҕотох хаалбыта. Өссө сэллик ыарыы бэриллэн, 4 сааспар миигин тулаайах хаалларан, суох буолбута. Ийэм туһунан сырдык уобарас хаалбыт – сып-сылаас, сымнаҕас илиилэр бигииллэрин өйдүүбүн.

Дьылҕа Хаан ыйыытынан, кинилэр көрсүөхтээхтэрэ, таптаһыахтаахтара эбитэ буолуо, ол күүстээх тапталтан мин төрөөтөҕүм. Хайдахтаах курдук хорсун санаалаах, тапталга бэриниилээх буолуохха сөбүй, күүстээх иэйии туһугар тугу барытын утаран, туруулаһар диэн?! Ол иһин тыыннааҕым тухары дьиҥнээх Таптал баарын туоһутунан буолабын.

Мин улаатан баран, ийэм курдук, асчыт буолбутум, Тонябын көрсөн, оҕолонон, сиэннэрдэнэн, хос сиэннэнэн, тапталы билбитим, сахам аһын тапталынан астыыбын, аан дойдуга билиһиннэрэбин!”

                *     *     *

         “Мин кинини Ийээ диэн ыҥырарым. Ийэ кынным – Макарина Ивановна Семен Ивановичтыын биир тыла суох ылынаат, биирдэ да кырыы харахтарынан көрбөтөхтөрө, тыйыс тылы быктарбатахтара. Төрөппүт оҕолорунааҕар да ордук таптыыр курдуктара. Тоням күлэн этэринии, күндү күтүөт баҕа санаата тута туолан иһэрэ… Ол курдук биһигини таптыыр, атаахтатар этилэр. Ону биһиги да өйдүүр, кыахпыт иһинэн кыһалла сатыыр этибит. Дьиэ кэргэҥҥэ истиҥ, сылаас сыһыан, чугас киһиэхэ таптал, бүөбэйдээһин диэни Тоням төрөппүттэриттэн билбитим, үөрэммитим. Оҕо дьиэтигэр улааппыт киһи итини хантан билиэмий?..

Макарина Ивановналыын кэллиэгэлэр этибит: мин Нам “райпотугар” повардыыбын, кини маҕаһыыҥҥа оробуочайдыыра. Биирдэ тэрилтэҕэ туристическай путевканан бөлөх хомуллар диэн буолла. Кыра оҕолордоох буолан, Тоня барар кыаҕа суоҕа. Ол иһин мин ийэ кынныбын кытары барар буоллум.

Маршруппут олус интэриэһинэй этэ – Сэбиэскэй Сойуус дьоруой куораттарын барыларын кэрийии. Саха сириттэн 300-400 киһилээх улахан бөлөх буолан Иркутскайга көттүбүт. Онтон Новосибирскай, Киев, Харьков, Полтава, Житомир, Керчь, Волгоград, Севастополь — барыта 14 куорат. Куораттарга биирдии-иккилии хонорбут.

Экскурсия диэн туох да хара баһаам, мин Макарина Иавновнаҕа гидтэр кэпсээбиттэрин сахалыы тылбаастаан иһэбин. Барытын интэриэһиргиир, болҕойон истэр. Бастакы нэдиэлэбитигэр кэллиэгэлэрбит миигин мөхтүлэр: “Ийэ кынныгын тоҕо көрбөккүн, түүннэри утуйбат, онтон сылтаан хаанын баттааһына үрдээтэ”,— диэн. Тута бырааска көрдөрдүбүт, дабылыанньата, кырдьык, тахсыбыт. Макарина Ивановна барахсан, бачча кэлбиччэ, түүн ааһар куораттарбытын көрөөрү, соруйан утуйбат эбит.

Ис култууралаах, аһаҕас, судургу киһи этэ. Хаһан да быһа түспэт, киһини истэр, бэйэтин санаатын соҥнообот этэ.

Бүтэһик куоракка, Волгоградка, биһиги бөлөхтөн арахсан, бэйэбит Ленинградка барар буоллубут. Маршрукка икки киин куорат суох этилэр, онон кинилэри бэйэм көрдөрөргө сананным.

Ленинградка киэһэ хойут кэлбиппит, гостиницаҕа миэстэ суох. Түүннэри ханна барыахпытый? Администраторы кытары кэпсэттим, киһим ийэ кынныбын илдьэ сылдьарбын сэргээтэ. “Харчылааххын дуо?” – диэн ыйытар. Үс солкуобайы ылла уонна кэллиэгэлэригэр эрийтээн барда. Барбах эрэ “Астория” гостиницаҕа түһэр буоллубут! Оччолорго сүрдээх мааны, сиэдэрэй “полулюкс” нүөмэргэ тиийдибит. Килэйэн-халайан сүрдээх. Мин Макарина Ивановнаны үөрдүөхпүн баҕаран, түүҥҥү эрэстэрээнтэн ас сакаастаатым. Куурусса миинин, кэтилиэти, өссө дьиҥнээх портвейны аҕала оҕустулар. Макарина Ивановна ваннайтан тахсаат, сөҕөн эрэ хаалла.

—Оҕом, Кеша, дьэ, убаастаатыҥ, махтал… – диэн баран, хараҕын уутун сотунна.

Салгыы Эрмитаж, мусуойдар… Дойдубут тэбэр сүрэҕэр Москваҕа астына күүлэйдээбиппит. Онно саха ыалыгар хос куортамнаабыппыт. Атырдьах ыйын саҥатыгар барбыт дьон, балаҕан ыйын 10 күнүгэр дьиэбитин булбуппут. Дьэ, ити курдук айаннаан турабыт”.

  *      *      *

         “1972 сыл, бэс ыйын 10 күнэ. Нам остолобуойа. 200 ыалдьыт дьиэҕэ арыычча баттылар. Сыбаайбаҕа оччолорго мунньуммут харчым барыта барбыта. Ону хаһан да кэмсиммэтэҕим, сыбаайба диэн байылыат, бэһиэлэй буолуохтаах буоллаҕа.

Тонябын кытары уус-уран көрүү көмөтүнэн билсибиппит. Көрөөт сөбүлээбитим, ол эрээри төһө да бииргэ гостуруоллаатарбыт, ухаасыбайдыырга хорсунум тиийбэт этэ. Дьэ, онно типография көмөлөспүтэ. Эрэпэтииссийэбит хойут, 10-11 чааска бүтэрэ, ол кэнниттэн Тоня типографияҕа үлэлиир эдьиийигэр барара. “Аргыстаһыахха” диэн буолла, ити курдук дьиэтигэр тиийэ атаарар буолбутум. Повар үлэтэ өрөбүллэргэ да, сыбаайба, үбүлүөй буоллаҕына, хойукка диэри тардыллар. Тоням билигин күлэр: “Түүн 12 чааска ким сибидээнньэҕэ ыҥырар этэй? Тарбаахап!”.

1973 сыллаахха улахан кыыспыт Таня төрөөбүтэ. Ийэм аатынан ааттаабытым. Икки сылынан Агашабыт, онтон 1977 сыллаахха күүтүүлээх уолбут Костя төрөөбүттэрэ. Оҕону иитиигэ Антонина Семеновналыын биир көрүүлээхпит. Төрөппүт такайыыта буолбакка, бэйэ холобура иитэр дии саныыбыт. Эн олоҕуҥ кинилэр харахтарын ортотугар ааһар, тугу гынарыҥ, саҥарарыҥ кинилэргэ сыаннас, олоххо ыйынньык курдук иҥэн хаалар. Ону тэҥэ, оҕолору таптыахха наада. Сүрэҕиҥ сылааһын биэрдэххинэ, ол төттөрү эргиллэр.

Олоҕум саамай сүрүн, дьоллоох билиэтин мин Тонябын көрсүбүппэр тардан ылбытым диэхпин сөп. 47 сыл бииргэ олордубут. Хас биирдии сылбыт – олохпут оҕуруотун биир чөмчүүк тааһа. Оҕолорбут улааттылар, сиэннэрдэннибит, хос сиэммит мичээрэ биһигини дьоллуур.

Кэргэним миэхэ итэҕэлэ, таптала үлэлиирбэр, айарбар-тутарбар, инним диэки баран иһэрбэр көмөлөһөр, күүс биэрэр. Кини төрөппүттэригэр, муударай, үтүөкэн дьоҥҥо: Макарина Ивановна, Семен Иванович Даниловтарга тулаайах, эдэр киһини оҕолорун курдук ылыммыттарыгар махталым улахан”.

             *    *    *

         “Биир көрүдьүөс түгэни кэпсиэхпин баҕарабын. 1993 сыллаахха “Холбос” тэриллибитэ 75 сылын бэлиэтээбитэ. Бурятияттан ыалдьыттардаах улахан тэрээһин буолла. Эбиэккэ элбэх ыалдьыт кэлэн, эбии бэлимиэн буһартардым.

Арай, аһыы олордохторуна, “Холбос” бэрэссэдээтэлэ Дмитрий Дмитриевич кыыһырбыт куолаһын истэбин: “Тарбаахап ханнаный? Туох чэйин куттугут, бу?!”. Бу иннинэ куукунаҕа саҥа иһит-хомуос атыылаһан баран, таһыгар суруйбакка хаалбыт этибит. Онон мучумааҥҥа кыргыттар чэй уонна бэлимиэн буспут туустаах уу баахтарын бутуйан кэбиспиттэр…

Саалаҕа тахсан, күчүмэҕэйтэн куотан, эппиэттэһэргэ күһэлинним: “Официаннар саҥа меню баарын билиһиннэрбэккэ хаалбыттар. Бүгүҥҥү менюга саахардаах, лимоннаах, мүөттээх, үүттээх чэйдэри сэргэ, Бурятия ыалдьыттарыгар анаан туустаах чэйи бэлэмнээтибит. Бүрээттэр чэйдэрин сөбүлээбэт буоллаххына, билигин уларытыахпыт”.

Тойоммут чэйин иһэн кэбистэ уонна: “Бэрт чэй эбит!”, — диэтэ.

Сарсыныгар Бурятия дэлэгээссийэтэ сарсыардааҥҥы аһылыкка бииргэ олорсорго ыҥырдылар. Салайааччылара тыл эттэ: “Менюга биһиги чэйбитин анаан киллэрбиккитигэр махтанабыт. Дириҥ махталбыт бэлиэтин, бу чаһыны бэлэхтиибит!”.

*     *     *

“Бүгүн интервьюга ыйыттылар: “Эдэр сылдьан үрдүккэ дабайар, инники сырдык олоҕуҥ туһунан ыраланар этиҥ дуо?” диэн.

Толкуйга түстүм. Ол саҕана боппуруос судургу, ону тэҥэ уустук этэ – тыыннаах буолуу, хос ыалдьыбакка, тостубакка, хас биирдии күнү этэҥҥэ аһарыы. Психологияҕа “вытеснение” диэн тиэрмин баар. Ол аата киһи мэйиитэ бэйэтин көмүскэнэн, туох баар куһаҕаны барытын умнан кэбиһэр. Хаһан да буолбатаҕын курдук. Өһүөннээх дьон, куһаҕан тыллар уонна быһыылар суохтарын курдук.

Саамай сүрүнэ – бырастыы гыныахха наада. Хом санааны, хоргутууну сүрэххэ туппакка, сүгэһэр оҥостубакка, аһаҕас, ыраас дууһалаах олорор курдук.

Мин маны итэҕэйэбин. Ол иһин мин дьоллоох киһибин. Үлэбин таптыыбын, дьиэ кэргэммин, чугас дьоммун, доҕотторбун таптыыбын, сахам дьонугар эрэнэбин!”.

  *       *       *

         “Аармыйа миэхэ тугу биэрбитэй? Дьиссипилиинэни, эт-хаан өттүнэн бөҕө, кытаанах буолары. Үс сыллаах сулууспа кэнниттэн, улахан баахтары, бөтүөннэри таах көтөҕөлүүр буолбутум.

Өссө аармыйа миэхэ, судаарыстыба оҕотугар, бэйэ күүһүгэр, кыаҕыгар, сатабылыгар эрэли биэрбитэ. Модун, улуу дойду биир сорҕото, оҕото буоларбын итэҕэйбитим. Онон сиппитим-хоппутум, олох ыарахаттарын чэпчэкитик тулуйар, судургутук сыһыаннаһар буолбутум”.

⠀ ⠀

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0