Оливье салаат хантан кэлбитэй?
Арассыыйа олохтоохторо, Саҥа дьыллааҕы остуолбутугар хайаан даҕаны оливье баар буолуохтаах диэн өйдөбүллээхпит. Бу салаат, 1860-с сыллар саҥаларыгар Москваҕа “Эрмитаж” диэн француз куукунатын эрэстэрээнин биллэр асчыта Люсьен Оливье аатын сүгэр. Салаат ырысыаба улахан кистэлэҥҥэ сылдьыбыта биллэр. Эрэстэрээҥҥэ дьон аҥаардас оливьены сиэри кэлэллэрэ үһү.
edersaas.ru
“Наша пища” сурунаал 1894 сыллааҕы нүөмэригэр ырысыаба суруллубут үһү. Онно ыһаарыламмыт бочугурас, хортуоппуй, сибиэһэй оҕурсу, каперс, оливки, “провансаль”, “кобуль” соустар кутуллаллар диэн ыйыллыбыт. Көстөрүн курдук, ырысыап сыыйа уларыйан, билигин эт оннугар үксүн халбаһыны куталлар, ордон хаалбыта — оҕурсу эрэ. Сорох тас дойдуларга оливьены “Нуучча” салаата диэн ааттыыллар эбит.
Саҥа дьыллааҕы харыйа
Европаҕа Саҥа дьылы харыйалаах көрсүү Германияттан саҕаламмыта диэн суруйаллар. Сыыйа харыйаны киэргэтии муодаҕа кубулуйан, үгүс дойдуларга тарҕаммыт. Оттон бу үгэс Арассыыйаҕа Петр I саҕана, 1700 сыллаахха олохтоммута диэн этэллэр. Маҥнай бэс уонна кытыан лабааларын ыйыыллар эбит.
Маҥнайгы улахан харыйаны Санкт-Петербург Екатерининскэй вокзалыгар 1852 сыллаахха туруорбуттар. Үүнэн турар мас курдук өйдөбүлү иҥэрээри, бастаан утаа фруктанан, тыыннаах уонна искусственнай сибэккэлэринэн симииллэрэ үһү. Сыыйа кырааскаламмыт мас туораахтарын, минньигэһи, эриэхэни ыйыыр буолбуттар.
Аан дойду маҥнайгы сэриитин саҕана Николай II Ыраахтааҕы харыйаны туруорууну “өстөөх үгэһинэн” биллэрбит. Өктөөп өрөбөлүүссүйэтин кэнниттэн бобуу суох буолбут эрээри, 1926 сыллаахха оробуочайдар уонна крестьяннар аны “буржуйскай” диэн ааттаабыттар.
Итиэннэ 1938 сыллаахха эрэ 15 миэтэрэ үрдүктээх харыйаны Москваҕа туруорбуттар уонна үгэскэ кубулутан, оҕолорго Саҥа дьыллааҕы бырааһынньыгы ыытар буолбуттар.
Маҥнайгы оонньуурдар
Харыйа оонньуурдара өссө үөдүйэ иликтэринэ, дьиэҕэ туох көстөрүнэн – кэмпиэти, бэчиэнньэни кумааҕыга суулуу тутаат ыйыыллара, итини аҕыйах хоннороот, оҕолор сииллэрэ үһү.
Онтон сыыйа хортуонтан, өрбөх сыыһыттан, баататтан араас кыыл, тэллэй оонньуурдары айбыттар. Кэлин туойтан, онтон дьэс алтантан оҥороллоро үһү.
1860-1870-с сылларга ньиэмэстэр ньымаларынан олохтоох маастардар таас оонньуурдары бэлэмнээбиттэр. Бу балай эмэ ыйааһыннаах халыҥ шаардар эбит.
Людмила ПОПОВА, “Саха сирэ” хаһыат, edersaas.ru