Сууттар дьиэлэригэр киирдэххэ, аан бастакынан кинилэр көрсөллөр. Кэлбит киһи докумуонун, суумкатын иһигэр туох баарын, бэйэтин анал тэрилинэн сууралаан бэрэбиэркэлииллэр. Кинилэр кимнээхтэрий?
Кинилэр – суут уураахтарын толорооччулар, иэстээхтэри ирдэһээччилэр, суут дьиэлэригэр бэрээдэги көрөөччүлэр, ол эбэтэр, суут приставтарын сулууспатын үлэһиттэрэ. Ааҕааччыбар кылгастык быһаардахха, приставтар сүрүн соруктарынан суут уурааҕын толоруу, күһэйэн турар толорторуу, суут мунньахтара мэһэйэ суох ыытыллалларын, судьуйаларга, суут мунньаҕын кыттааччыларыгар куттал суоһаабатын хааччыйыы буолар. Оттон эбээһинэстэринэн нолуогу күүс өттүнэн хомуйуу, суут дьиэтигэр бэрээдэги кэһэр дьону административнай эппиэккэ тардыы, иэстээх дьон, тэрилтэлэр күрэппит, кистээбит баайдарын-малларын көрдөөһүн, ирдээһин, суут уурааҕын толорбот тэрилтэлэр салайааччыларын, дуоһунастаах дьону холуобунай эппиэккэ тардыы буолаллар.
РФ Суутун приставтарын федеральнай сулууспатын Саха сириннээҕи управлениетын салайааччыта – кылаабынай суут пристаба Алексей Никифоров биһиги хаһыаппытыгар иһитиннэрбитинэн, бу дьыл 4 ыйыгар 336 тыһыынча кэриҥэ толоруллар дьыаланан (“исполнительное производство”) дьарыктаммыттар. Ити ааспыт сыл 4 ыйынааҕы көрдөрүүтүттэн 17,5 %-нан элбэх. Итинтэн көрүҥэринэн ылан көрдөххө: алимены төлөттөрүү дьыалата – 6.758, коммунальнай өҥө – 21.171, кирэдьиит – 20.957, нолуок – 33.881, боломуочуйалаах уорганнар ыстарааптара – 128.217 уо.д.а.
Ордук ноҕоруускалаахтык Сунтаар, Үөһээ Бүлүү, Таатта, Нам, Ньурба, Өлүөхүмэ, Дьааҥы, Удачнай приставтара үлэлииллэр.
Иэстээхтэри ирдэһии
Алимены төлүүртэн куотунар дьон ураты ирдэбилгэ сылдьар. Кинилэри көрдөөһүнүнэн полиция үлэһиттэрэ дьарыктаналлар. Ити үөһэ ыйыллыбыт алимены төлөттөрүү 6.758 дьыалатыттан 4 ый иһигэр 1.533-һэ ирдэммит. Маныаха суут приставтарын сэрэтиитигэр кыһаммакка, төлүүртэн куруук куотунар киһи холуобунай эппиэккэ тардыллыан сөп. Оннук 25 дьыала баар эбит.
Иэстээхтэри ирдэһэр, административнай эппиэккэ тардар сыаллаах “Должник” уонна “Дорожный пристав” диэн ГИБДД инспектордарын кытта бииргэ ыытыллар рейдэлэр дьоҥҥо номнуо билиннилэр. Маннык рейдэлэр тиһигин быспакка ыытыллаллар. Суолга туран, ханнык баҕарар массыынаны тохтотон, уруулга олорооччу аатын анал базаҕа көрөн, иэстээх буоллаҕына, ону тута миэстэтигэр төлөттөрөллөр.
Маныаха бу сыл тохсунньу 15 күнүттэн олоххо киирбит саҥа федеральнай сокуон туһунан санатан аһарабын. Ол сокуон ирдэбилинэн, суут приставтара иэстээх киһи массыына ыытар быраабын хааччахтыахтарын сөп. Хаһан иэһин төлүөр диэри. Алексей Никифоров этэринэн, ити сокуоҥҥа 10 тыһыынчаттан тахса киһи хапсар: алимены, моральнай, материальнай хоромньулары, административнай ыстарааптары төлөөбөт, ону таһынан, оҕону иитиигэ сыһыаннаах ирдэбиллэри толорбот дьоҥҥо эмиэ. Уруулга олорон айаҕын ииттинэр киһиэхэ бу сокуон охсуулаах буолара чуолкай, онон, туох иэс-күүс баарын кэмигэр төлүүр ордук. Бу хааччахтааһын туттулларын туһунан иэстээх киһиэхэ бэйэтигэр хайаан да этиэхтээхтэр.
Маннык рейдэлэр көдьүүстэрэ диэн – гражданин иэһин миэстэтигэр тута төлүөн сөп.
Туспа боппуруос – буруйун холуонньаҕа боруостуур киһи иэһин ирдээһин. Хаайыыга олорор киһиттэн суут уурааҕынан төлүөхтээх хоромньутун ирдээн ылар сүрдээх уустук, кыаллыбат да диэххэ сөп. Тоҕо диэтэххэ, онно үлэлээбэт, кыратык үлэлиир да буоллаҕына, онон төлүүр кыаҕа суох. Инньэ гынан, бу киһи хаһан хаайыыттан босхолонон, үлэ булунан, хамнастаныар диэри суут уурааҕа толоруллар докумуон быһыытынан кэнниттэн батыһа сылдьар. Аны туран, бу сууттаммыт дьонуҥ үксүгэр тутуллар баайдара-маллара диэн суох буолар. Ол эрэн, кини иэһин, баҕалаах уонна кыахтаах буоллахтарына, төрөппүттэрэ, аймахтара, доҕотторо, бэл диэтэр, биир дойдулаахтара төлүөхтэрин сөп – сокуон ону боппот.
Ким туох, хас, төһө иэстээҕин билиэн баҕалаах, www.r14.fssprus.ru/iss/ip диэн УФССП официальнай сайтыгар киирэн, көрүөн-билиэн уонна төлүөн сөп.
Суут дьиэтигэр бэрээдэги көрүү
Үөһэ этэн аһарбытым курдук, суут дьиэтигэр бэрээдэги көрөөччүлэр эмиэ кинилэр. Ол суут дьиэтигэр киирээккин, саҕаланар – суумкаҕын арыйан көрдөрөҕүн, бэйэҕин баскыттан атаххар диэри анал тэрилинэн бэрэбиэркэлииллэр. Баҕар, бобуулаах маллары киллэрэн эрэрин буолуо дии? Оннук малларга киирэллэр: саа-саадах, сэп-сэбиргэл, бэстилиэт бары көрүҥэ, быһахтар, атын да уһуктаах маллар, боеприпастар, дэлби тэбэр тэриллэр, наркотик, туймаардар булкааһыктар, түргэнник умайар уматыктар, аэрозоллар, дьааттаах, химическэй убаҕастар.
Ааспыт сылга өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн суукка кэлбит дьон 4423, онтон бу сыл бастакы кыбартаалыгар 1155 бобуулаах малы аҕалбыт. Итинник маллары киллэрэ сатааһын иһин эппиэтинэс араас буолар. Аҕалбыт киһи ити мал киниэнэ буоларын туоһулуур докумуоннаах (холобура, бэстилиэккэ, атын сэпкэ-сэбиргэлгэ) буоллаҕына, суут дьиэтигэр киллэрбэттэр. Оттон ол докумуонун болдьоҕо ааспыт эбэтэр ончу да суох буоллаҕына, бу киһини полицияҕа туттараллар. Бэрэбиэркэлээһин түмүгэр, кинини административнай биитэр холуобунай эппиэккэ тардаллар. Итинник ирдэбил, биллэн турар, наркотикка эмиэ сыһыаннаах.
Суут приставтарын управлениетын пресс-сулууспата бэлиэтииринэн, дьон итинник бэрээдэги өйдүүр, онон, утарылаһааччы, өрөлөһөөччү кэлиҥҥи кэмҥэ суоҕун кэриэтэ эбит.
Маны таһынан, суут саалатыгар суотабай төлөпүөнү туттуу, видеокамераҕа устуу, хаартыскаҕа түһэрии бобуллар. Биһиги, суруналыыстар, эрдэттэн сайабылыанньа суруйан, судьуйа көҥүллээтэҕинэ эрэ, туттабыт. Суут мунньаҕын кэмигэр онтон атын да быраабыла, бобуу-хааччах элбэх, ону судьуйа бэйэтэ быһааран биэрэр. Суут приставтара буоллар, хас хамсаныыгын кыраҕытык кэтииллэр. Бэрээдэги кэһэр дьону бастаан сэрэтэн баран, ону истибэккэ аһара бардаҕына, суут саалатыттан таһаараллар, бэл диэтэр, административнай боротокуол толоруохтарын сөп.
Өскөтүн ирдэһээччи суут пристаба мөлтөхтүк үлэлиир диир киһи баар буоллаҕына, ону отдел начальнигар эбэтэр өрөспүүбүлүкэ кылаабынай пристабыгар киирэн этиэн сөп. Салайааччылар дьону хаһан, хаска приемнууллара анал сайтарыгар сурулла сылдьар.
Вера МАКАРОВА.
“Саха сирэ” 2016 сыл бэс ыйын 2 күнэ.