Кыһыҥҥы суолу баттаһа Сунтаарга буолан ааспыт племенной үлэ сэминээригэр нэһилиэктэр баһылыктара, тыа хаһаайыстыбатын исписэлиистэрэ, кэпэрэтииптэр салайааччылара, техник-осеменатордар, барыта алта уон киһи, кыттыыны ылла.
Искусственнай сиэмэлээһини тэрийиигэ эппиэтинэһи сүгэр “Сахаагроплем” судаарыстыбаннай бүддьүөт тэрилтэтин салайааччы Василий Лукин уонна бу тэрилтэ отделын салайааччы Ньургун Мордовской племенной үлэ итиэннэ сиэмэлээһин үлэтин тэрийии тустарынан кэпсээтилэр. Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтин эппиэттээх үлэһитэ Александра Петрова судаарыстыба племенной үлэҕэ ыытар бэлиитикэтин сырдатта. “Сахаплемхолбоһук” отделын начаалынньыга Татьяна Протопопова сиэмэлээһини тэрийиигэ, хамнас төлөбүрүгэр киллэриллибит уларыйыылар, тустарынан кэпсээтэ. Ынаҕы искусственнай буоһатыы төрүт тэриллэ илик биитэр саҥа тэриллэн эрэр нэһилиэктэригэр, Мордовия уопутун туһанан, бастыҥ осеменатордар салалталарынан дьоҕус биригээдэлэри үлэлэтэргэ сүбэлээтэ.
Кэпсэтиигэ үгүс санаа этилиннэ. “Кириэстээх” кэпэрэтиип сүрүн зоотехнига Августина Трифонова Элгээйи осеменатора Раиса Иванова уопутун тарҕатар наадатын, племенной үлэҕэ хаачыстыба улахан оруоллааҕын, тыа хаһаайыстыбата биисинэс өйдөбүлүн эрэ ыллаҕына ыччат сыстыаҕын, Бүлүү эҥээр улуустарга племенной сүөһү быыстапката тэриллэрэ наадатын эттэ. Тыа хаһаайыстыбатын улуустааҕы управлениетын сүрүн зоотехнига Маргарита Яковлева үүтү соҕотуопкалыыр-астыыр тэрилтэлэр бу үлэҕэ эмиэ интэриэстээх буолуохтаахтарын, эт хайысхалаах сүөһүлэри эрдэ сиэмэлиир наадатын бэлиэтээтэ. Сиэйэ нэһилиэгин баһылыга Алексей Обоюков тыа хаһаайыстыбатын исписэлииһин эбээһинэһигэр сиэмэлээһини, уопсайынан племенной үлэни тэрийии киириэхтээх, бастыҥ көрдөрүүлээх исписэлиис хамнаһа эбиллиэхтээх диэтэ.
Улуус баһылыгын солбуйааччы Борис Васильев тыа хаһаайыстыбатын салаатыгар быйыл улуус 24 мөл. 600 тыһ. солк. көрбүтүн, ол үп нэһилиэктэргэ улахан хотоннору тутууга, ходуһалары, бааһыналары бүтэйдээһиҥҥэ итиэннэ кытыы нэһилиэктэргэ астыыр сыахтары тэрийиигэ уо.д.а. туһаныллыаҕын кэпсээтэ. Ынах ахсаанын аччаппат, оҥоһуллар бородууксуйаны элбэтэр сыалтан бүддьүөт үлэһиттэрэ сүөһү атыылаһаннар, дуогабарынан кэпэрэтииптэргэ туттарар ырычаахтара олохтонорун иһитиннэрдэ.
— Үчүгэй кэпсэтии таҕыста, — диэтэ сэминээри түмүктүүрүгэр Василий Лукин. – Соҕотуопкалыыр-астыыр тэрилтэлэр үүккэ интэриэстэрин төрдө искусственнай сиэмэлээһин, племенной үлэ буолар. Боруодата биллибэт, кылааһа суох оҕус борооскулары “Кириэстээх” кэпэрэтиип холобурунан саҥа ньыманан аттыыры хас нэһилиэк ахсын киллэриэххэ наада. Ынах сүөһү ахсаана сылтан сыл аҕыйыыр буолан, хаачыстыбаҕа үлэ, атыннык эттэххэ, өлгөм үүттээх, үчүгэй төрүөхтээх сүөһүнү иитиигэ интэриэс үрдээн иһэр. Онон техник-осеменатордар оруоллара улаатар. Биһиги бүддьүөппүтүгэр үп көрөн, Дьюар иһиттэрин уонна осеменатордар суумкаларын сакаастаатыбыт. Олору үлэни көҕүлүүр сыалтан үрдүк көрдөрүүлээх техникосеменатордарга бастакынан биэриэхпит.
Күнүстэн киэһээ ыытыллыбыт осеменатор үөрэҕэр сэттэ киһи кэлбит. Кинилэр истэригэр ааспыт сылларга чулуу ыанньыксыт Владимир Михайловы кытары социалистическай күрэхтэһиигэ киирсибит, үрдүк үөрэхтээх зоотехник Любовь Иванова итиэннэ Хадан дьаһалтатын тыа хаһаайыстыбатыгар исписэлииһэ Айталина Кугасова бааллара бу үлэҕэ чахчы улахан интэриэс үөскээбитин кэрэһилээтэ.
Борис Потапов, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru анаан.