Аттаах сэрии байыаһа, эйэлээх кэм эмчитэ

Ааптар: 
Бөлөххө киир:

Быйыл кыһын Улуу Кыайыы 75 сылын көрсө итиэннэ Амма улууһун Бөтүҥ нэһилиэгин балыыһата төрүттэммитэ 75 сылынан бу балыыһаҕа өр сылларга үлэлээбит Аҕа дойдуну көмүскүүр Улуу сэрии бэтэрээнэ, хас да бойобуой мэтээл уонна Аҕа дойду сэриитин II истиэпэннээх уордьанын кавалера Петр Васильевич Кириллин аата иҥэриллибитэ.

edersaas.ru

Наахара уола

Петр Васильевич 1926 с. кулун тутар 31 күнүгэр Мэҥэ Хаҥалас улууһун Наахара нэһилиэгэр, Оҕус күөлэ диэн сиргэ олохтоох Кириллиннэр диэн ыалга төрөөбүтэ. Аҕыс саастааҕар оскуолаҕа үөрэнэ киирбитэ. Бэйэтэ суруйан хаалларбытынан, уот курдук ортотук үөрэммит, математикаҕа эрэ “биэһи” ылар, суоттуурун сөбүлүүр эбит. 1937 с. пионер буолан, моонньугар кыыһар кыһыл хаалтыһы бааммыт.

1941 с. тииһигэр диэри сэбилэммит Гитлер сэриитэ Сэбиэскэй Ийэ дойдуга сэриинэн саба түһэригэр Петя Кириллин 15 саастааҕа. Бииргэ үөскээбит доҕоро, аймаҕа, эмиэ Петя Кириллини (Петр Самсонович Кириллини) кытары, “хаһан биһиги 18-пытын туолуохпутугар диэри, биһиэттэрэ ньиэмэстэри начаас кыайыахтара” диэн сэриигэ саа-саадах тутан, кыттыбат буолбуттарыттан улаханнык хомойор эбиттэр. Ити сайын Бүөтүр Тиэлигигэ окко үлэлээбит. Күһүөрү сайын былах быһыытыгар сылдьыбыт. Атырдьах ыйыттан аармыйаҕа хомуур саҕаланан, үлэни-хамнаһы кыайар эр дьон биллэ аҕыйаабыттар, холкуоска сүрүн күүһүнэн кырдьаҕастар, дьахталлар уонна обургу оҕолор эрэ хаалбыттар. Бүөтүр кыһын пиэрмэҕэ от тиэйиитигэр, оскуолаҕа саһааны киллэриигэ үлэлээбит, киэһэттэн киэһэ алын байыаннай үөрэхтээһиҥҥэ хабыллыбыт.

Булуҥҥа балык собуотугар

1942 с. Дьокуускайга ФЗО-ҕа үөрэммит, хомсомуолга ылыллыбыт. Өрөспүүбүлүкэ араас холкуостарыттан хомуллубут 15-16 саастаах ыччаттар ФЗО-ҕа үс ый кэриҥэ үөрэнэн баран, хоту Булуҥҥа тиийэн, балык собуотугар үлэлээбиттэр. Хоту дойду тыйыстык көрсүбүт. Чараас балааккаҕа олорор, мөлтөх таҥастаах-саптаах, чычырбас аһылыктаах, ыарахан үлэҕэ сылдьар оҕолор барахсаттарга тиип уонна сыыҥка курдук ыарыылар өрө турбуттар. Бүөтүр, онно өлүөх киһи, амарах санаалаах биэлсэр Евдокия Иннокентьевна Борисова 1943 сыл сайыныгар кэлбит бастакы борохуотунан арыаллаан, Дьокуускайга балыыһаҕа аҕалан, тыыннаах ордубут.

Аттары илдьэ тус арҕаа

Ити сыл күһүнүгэр аармыйаҕа ыҥырар бэбиэскэни туппут. Онон, биир дойдулаахтар, Мэҥэ Хаҥалас уолаттара: Петр уонна Михаил Громовтар, Петр Егоров, Василий Негнюров, Михаил Егоров, Иннокентий Эверстов, Михаил Скрябин уонна икки Петр Кириллин (Самсонович уонна Васильевич) Ийэ дойдуларын иннигэр иэстэрин төлүү барбыттара.
Монголия бырааттыы көмөнү оҥорон, Кыһыл Аармыйаны атынан хааччыйара. Бүөтүрдээх байыаннай үөрэх кэнниттэн, арҕаа баралларыгар ол аттары тимир суол богуоннарыгар тиэйэн, арыаллаан илдьибиттэр. Уон биэс хонугунан Польша сиригэр үктэммиттэр. Бүөтүр Белорусскай фронт 98-с кавалерийскай полкатын байыаһа буолбут, илии бүлүмүөтүнэн сэриилэспит.

“Рационализатор Петя”

Саха уола ат көнтөһүн туомтуу баайарын отделение хамандыыра олус интэриэһиргээбит уонна төһө кытаанахтык баайбытын билээри тардан көрбүт да кыайбатах. Хамандыыр иккис соһуйуута бөҕөтүк баайыллыбыт көнтөс биирдэ тардары кытары сөллөн хаалара буолбут. Бэрт табыгастаах ньыма эбит диэн, туомтуу баайыыны атын байыастарга үөрэтэргэ сорудахтаабыт. Инньэ гынан, Бүөтүрү саллааттар “рационализатор Петя” диэн сүрэхтээбиттэр.
Сэриигэ киһи кыраттан да ордор түгэнэ элбэх буоллаҕа. Варшава куораты босхолуур кыргыһыыга кимэн киирэн иһэр байыастары ньиэмэстэр артиллерия уотунан көрсүбүттэр. Биһиэттэрэ сэнэрээт эстибит боруоҥкаларыгар сытаннар, күүстээх уоту аспыттар. Бүөтүр бүлүмүөккэ бииргэ сылдьар байыаһын эккирэтэн испит. Арай, киһитэ: “Петро, я кисет уронил”, – диэбит. Ону ылаары төттөрү ойбут кэмигэр снаряд иһиирэн кэлэн, табаарыһа сытар сиригэр түспүт. Буор өрө ыһылла түспүт…
Ньиэмэстэр Варшаваттан чугуйалларыгар миинэлэри дэлби туруортаабыттар. Бүөтүр биир оннук миинэҕэ түбэһэн, ханна да барбытын билбэккэ хаалбыт. Өйдөммүтэ госпиталга сытар эбит. Сотору эмтэнэн, 60-с гвардейскай кавалерийскай полка байыаһа буолбут.

143 модун прожектор!

Өстөөх харса суох утарылаһан, хас биирдии нэһилиэнньэлээх пууну хаан тохтуута суох ыһыктыбатын үрдүнэн, сэбиэскэй сэриилэр иннилэрин диэки кимэн киирэн, 1945 сыл муус устар ортотугар Берлин туһаайыытыгар кэлбиттэрэ. Муус устар 16 күнүгэр сарсыарда 3 чаас саҕана улахан артиллериялар уонна “Катюшалар” ытыалаан тиҥийбиттэрэ. Халлаан хайдар, сир сиҥнэр тыаһа-ууһа буолбута, тыһыынчанан снаряд ыйыласпытынан көтө турбуттара. Чаас аҥаара холобурдаах кэм ааспытын кэнниттэн уу чуумпу буолбута, байыастар кэннилэригэр прожектор уота сандаарбыта, тула өттүлэрэ күнүскү курдук сырдыы түспүтэ.

Бүөтүрдээх атаакаҕа турбуттара, дьиктиргиэхтэрин иннигэр, өстөөхтөр утарыласпакка куоппуттара, үгүстэрэ бэриммитэ. Халлааҥҥа кыһыл сулустаах сөмөлүөттэр күһүҥҥү хаас үөрэ киирэрин курдук, хойуутук көппүттэрэ, ону кытары даҕаспытынан тааҥкалар барбыттара. Ити кыргыһыыга маршал Георгий Жуков этиитинэн, 143 зенитнэй прожекторынан тыктаран, өстөөх сүрүн тоһутар күүстээх дьайыы оҥоһуллан, Берлиҥҥэ киириигэ ньиэмэс бастакы күүстээх бөҕөргөнүүтэ тоҕу көтүллүбүтэ.

Аата — балыыһаҕа

Кыайыы күнүн кэнниттэн Бүөтүр чааһын Кавказка ыыппыттара. Туроктар саба түһэллэрэ сабаҕаланар диэннэр, Иран кыраныыссатыгар туруорбуттара. Бүөтүр манна икки сыл сулууспалаабыта, дойдутугар 1947 с. “Варшаваны босхолооһун иһин”, ”Берлини ылыы иһин” мэтээллэрдээх эргиллэн кэлбитэ.

Дьокуускайдааҕы биэлсэр-акушер оскуолатын (ЯФАШ) 1954 с. ситиһиилээхтик бүтэрэн, биэлсэр идэтин ылбыта. Доруобуйа харыстабылын министиэристибэтин анааһынынан, Аллараа Халыма оройуонугар Андрюшкиноҕа икки сыл үлэлээбитэ. Идэтигэр бэриниилээх, сымнаҕас илиилээх, билиилээх эмчит быһыытынан сыаналанан, нэһилиэнньэ ытыктабылын ылбыта. Кэлин юкагир норуотун биллиилээх суруйааччыта буолбут, “Ханидуо уонна Халерхаа” арамаан ааптара Семен Куриловы кытары истиҥник доҕордоспута. Ол доҕордоһуутун күндүтүк санаан, Семен Курилов “На память Петру от друга С.Н.Курилова. Храни как предмет воспоминания обо мне. Снимок сделан мною автопуском в ноябре 1960 года”, — диэн кэннигэр суруйан бэйэтин хаартыскатын бэлэхтээбитэ.

Дойду сир хаһан баҕарар тардылыктаах. Бүөтүр Васильевич 1956 с. дьылҕатын Амма сирин кытары ситимнээбитэ. Бастаан түөрт сыл Болугурга биэлсэрдээбитэ, салгыы икки сыл оройуоннааҕы санитарнай-эпидемиологическай ыстаансыйаҕа эпидемиолог биэлсэринэн үлэлээбитэ. 1962 сылан сүүрбэ сыл устата Бөтүҥ балыыһатыгар сыратын ууран үлэлээбитэ. Кыыс Амма эбэ үрдүгэр турар Бөтүҥ дьонун-сэргэтин, кэрэ айылҕатын сөбүлээн, дьиэ-уот туттан олохсуйбута. 1996 с. от ыйын 21 күнүгэр олохтон барбыта.

Аҕа дойдуну көмүскүүр Улуу сэрии бэтэрээнэ, олоҕун 46 сылын доруобуйа харыстабылыгар анаабыт Петр Васильевич Кириллин Амма сиригэр эмчиттэр династияларын төрүттээн хаалларда. Кэргэнэ Евдокия Саввична сааһын тухары балыыһаҕа сиэстэрэлээбитэ. Төрөппүттэрин суолларын батыһан, Анастасиялаах Ньургуйаана эмиэ эмчиттэр, аны сиэннэр улаатан, быраас буолан эрэллэр.

Раиса Сибирякова, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru

Хаартыскалар — Петр Кириллин архыыбыттан.

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0