Кини 1926 сыллаахха бэс ыйын 3 күнүгэр Бүлүү оройуонун Чочу нэһилиэгэр төрөөбүтэ. Педагогическай училищеҕа үөрэнэ сылдьан, 1944 сыллаахха Сэбиэскэй Аармыйа кэккэтигэр ыҥырыллыбыта уонна империалистическай Японияны утары сэриигэ Квантунскай аармыйаны үлтү сынньыыга кыттыбыта.
Сэрии кэнниттэн Кирилл Егорович ПАВЛОВ төрөөбүт оройуонун хомсомуолугар, баартыйаҕа, өрөспүүбүлүкэҕэ айылҕа харыстабылыгар салайар үлэлэргэ сылдьыбыта, туох баар сатабылын, билиитин-көрүүтүн ууран, айымньылаахтык үлэлээбитэ. 17 сыл устата Бүлүү райисполкомун бэрэссэдээтэлэ этэ. Саха АССР VIII, IX, X ыҥырыылаах Үрдүкү Сэбиэтин дьокутаатынан талыллыбыта. Дьокутааттыыр кэмигэр Саха АССР Үрдүкү Сэбиэтин Былаанныыр-бүддьүөт сис хамыыһыйатын 12 сыл устата солбуллубат бэрэссэдээтэлэ этэ. Хамыыһыйа хонтуруоллуур-аналитическай үлэтин сайыннарбыта. 1982-1987 сылларга К.Е.Павлов САССР Үрдүкү Сэбиэтин Президиумун бастайааннай хамыыһыйаларын кытта үлэҕэ отделын сэбиэдиссэйинэн үтүө суобастаахтык үлэлээбитэ.
Кирилл Егоровиһы Саха сирин олохтоохторо өрөспүүбүлүкэтээҕи “Өйдөбүнньүк” (“Память”) мемориал-кинигэ 10 туомун таһаарыыга кылаабынай эрэдээктэри солбуйааччы быһыытынан эмиэ үчүгэйдик билэллэр. Бу кинигэҕэ сэрии хонуутугар дьоруойдуу охтубут, сураҕа суох сүппүт, тыыннаах эргиллэн кэлбит уопсайа 62 тыһыынча буойун уонна үлэ фронун кыттыылааҕын аата үйэтитиллибитэ. Манна 109 тыһыынча тыыл бэтэрээнин аата, бэтэрээннэр барыларын биографиялара, хаартыскалара киллэриллибиттэр. Итиэннэ мемориал-кинигэ туомнарыгар интернационалист-буойуннар тустарынан сибидиэнньэлэр бааллар.
Олус улахан болҕомтону, элбэх сыраны эрэйэр, ымпыктаан-чымпыктаан, өйгүн-сүрэххин барытын уурдаххына эрэ сатанар үлэ буолар бу – Өйдөбүнньүк кинигэни оҥоруу.
— Үйэ кирбиитигэр, “Өйдөбүнньүк” кинигэ кылаабынай эрэдээктэрэ, биллиилээх судаарыстыбаннай, уопсастыбаннай диэйэтэл Михаил Прокопьевич Габышевтыын, сүбэнэн, бэркэ өйдөһөн, уһуннук бииргэ үлэлээбиппит. Оройуоннар Бэтэрээннэрин сэбиэттэрин көмөлөрүнэн испииһэктэри, матырыйааллары түмэрбит. Биллэн турар, араас төрүөтүнэн киирбэккэ хаалбыт дьон баар буолар, ону көрдөөн буларбыт, үксүгэр, үлэлээбит тэрилтэтин кытта сибээстэһэн, былыргы хаһыаттары-суруйуулары көрөн, ырытан, быһааран, кинигэҕэ киллэрэрбит. Кинигэ салгыы тахсара наада. Тоҕо диэтэххэ, сэрии кэнниттэн атын уобаластарга олохсуйан хаалбыт буойуннар, фронтан кэлэн баран өлбүттэр бааллар. Араас төрүөтүнэн тахсан хаалбыт алҕастар да көннөрүллүөхтэрэ этэ. Итиэннэ, кэнники көстүбүт буойуннар ааттара бааллар. Дойду устун Биллибэт саллаат аатын чуолкайдыыр, чинчийэр үлэлэр билигин да бара тураллар, — диир Кирилл Егорович.
КӨМПҮҮТЭРИ БАҺЫЛААБЫТ БЭТЭРЭЭН
Кини сэрии сылларыгар илин, Забайкальскай фроҥҥа сулууспалаабыта. Маньчжурияҕа, Хайларга, Дьоппуон муоратыгар тиийбитэ. Өссө училищеҕа үөрэнэ сылдьан күүскэ дьарыктанан, “Ворошиловскай стрелок” аатын ылбыт, ону туоһулуур бэлиэлээх. Зенитнэй орудиеҕа олус баҕарар эбит, ону хамандыырдара “Максим” станковай бүлүмүөтү туттарбыттар. 1 N-дээх эбит. “Ытарга үчүгэй этэ…” — диир бэтэрээн. Хата, сэрии түргэнник түмүктэммит.
Кирилл Егорович билигин 94-с сааһыгар үктэммит Ытык киһи, эдэриттэн олоххо көхтөөх позициятын тутуһар, суруйар-бичийэр үлэтин тохтоппот. Суотабайа, батсааба, электроннай почтата, көмпүүтэрэ, этэргэ дылы, барыта хараҕын далыгар. Мин төлөпүөннээбиппэр, маҥнай утаа, кэпсэтэр бокуойа суоҕа. Кэлин билбитим, дойдутун дьонугар Чочуга уонна Бүлүү куорат олохтоохторугар анаан Улуу Кыайыы 75 сылынан эҕэрдэ-видео уста сылдьыбыт эбит…
Ити курдук, кини билигин СӨ Кырдьаҕастарын Ытык Сүбэтин чилиэнин, Сэрии, тыыл, сэбилэниилээх күүстэр, быраабы араҥаччылыыр уорганнар өрөспүүбүлүкэтээҕи кэмитиэттэрин Президиумун чилиэнин уонна СӨ Бырабыыталыстыбатын иһинэн үлэлиир, бэлитиичэскэй эрэпириэссийэлэр реабилитацияламмыт сиэртибэлэригэр бырааптарын, көҥүллэрин чөлүгэр түһэриигэ хамыыһыйа чилиэнин быһыытынан үгүс өрүттээх үлэни ыытыһар.
Ааспыт 2019 сыл ахсынньытыгар Өрөспүүбүлүкэтээҕи Бэтэрээннэр сэбиэттэрэ киниэхэ анаан “Высшее счастье – честное служение народу” диэн кинигэни бэчээттээн таһаарда. Бу Кирилл Егорович норуотун туһугар оҥорбут үтүөлэрин билинии чаҕылхай холобура буолар.
Кини — Аҕа дойду сэриитин II истиэпэннээх уордьанын, Үлэ Кыһыл Знамята уордьан, «За победу над Германией», «За победу над Японией», “Аҕа дойду Улуу сэриитин сылларыгар Үлэҕэ килбиэнин иһин” мэтээллэр кавалердара, САССР норуотун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ, СӨ Бочуоттаах гражданина, Өксөкүлээх Өлөксөй аатынан Судаарыстыбаннай бириэмийэ лауреата, Бүлүү улууһун бочуоттаах гражданина. Бэтэрээн Кирилл Павлов үгүстүк ыччаттары кытта көрсөр, ол курдук, Дьокуускай куорат оскуолаларыгар, Тыа хаһаайыстыбатын техникумугар, Өрүс училищетыгар, ХИФУ устудьуоннарыгар – күүтүүлээх ыалдьыт.
“ЫЧЧАККА ЭРЭНЭБИН”
Светлана Гоголева, Дьокуускай куораттааҕы А.Г. уонна Н.К. Чиряевтар ааттарынан Национальнай гимназия дириэктэрин иитэр үлэҕэ солбуйааччы, педагогическай наука хандьыдаата:
— Аҕа дойду Улуу сэриитин бэтэрээнэ, ытыктабыллаах Кирилл Егорович Павлов – биһиги гимназиябыт истиҥ доҕоро, үөрэнээччилэрбит настаабынньыктара, ыччаты патриотическай иитиигэ педагогтарга эрэллээх көмөлөһөөччүбүт буолар. Кини улахан, интэриэһинэй олоҕун уопутун, фронтовой бойобуой суолун, үгүс өрүттээх үлэтин туһунан кэпсээнин оҕолор мэлдьи олус болҕомтолоохтук истэллэр.
Бу үтүөкэннээх киһилиин алтыһыы улаатан эрэр оҕолорго, кинилэр олоххо көрүүлэригэр, бэйэлэрин олоххо идеалларын булууларыгар быһаччы дьайыылаах дии саныыбын. Устуоруйаны билиилэрэ, норуот хорсун быһыыларын чугастык ылыныылара үүнэн иһэр кэнчээри ыччакка олус суолталаах. Кинилэр төрөөбүт дойдуларыгар тапталлара өссө күүһүрэр. Маннык түгэннэргэ, инникибит эрэллээх илиигэ баар диэн санаабыт бөҕөргүүр. Биһиги Кирилл Егоровичка махталбыт муҥура суох!
1965-1982 сылларга Бүлүү райисполкомун бэрэссэдээтэлинэн үлэлии олорон, ырааҕы өтө көрөр салайааччы Кирилл Павлов оройуонун сайдыытын туһугар үгүс үтүөнү оҥорбутун дьон-сэргэ умнубат. Элбэхтэн биир холобуру аҕалыахпын баҕарабын.
Биир идэлээҕим, биллиилээх суруналыыс Николай Крылов бу курдук суруйар:
“… Кирилл Егорович оройуонун инники кэккэҕэ таһаарарга сыаллаах, толкуйдаах, дьүккүөрдээх үлэни ыыппыта. Ол сылларга суолу тутар тэрилтэлэр үөскээбиттэрэ, Бүлүү-Хампа, Бүлүү-Сыдыбыл, Тойон Хонуу-Халбаакы, Бүлүү-Кыһыл Сыыр, Бүлүү-Чернышевскай айан суоллара оҥоһуллубуттара. Бары нэһилиэктэри кытта төгүрүк сыллаах авиа-сибээс олохтоммута. Бетон сабыылаах аныгылыы оҥоһуулаах авиапорт тутуллубута. Бу олохтоохторго олус суолталаах, наадалаах тутуу буолар”.
Николай Александрович суруйуутуттан, Кирилл Егорович сааһыран баран суруналыыстыканы баһылаабытын билбитим. Кини бочуоттаах сынньалаҥҥа тахсан баран Гостелерадиоҕа аан дойдуга буола турар сонуннары бэлэмниир салааҕа үлэлээбит.
Сэрии кэнниттэн Кирилл Егорович дойдутун кыыһын Дария Быкалырованы кэргэн ылан, биэс оҕоломмуттара билигин бары үтүө үлэһит дьон, ыаллар. Кирилл Егорович, Дария Алексеевна 56 сыл бииргэ дьоллоохтук олорбуттара. Ыал ийэтэ, эбээтэ сэттэ сыллааҕыта суох буолбут. Павловтар 10 сиэннээхтэр, 18 хос сиэннээхтэр.
— Биһиги көлүөнэ патриотическай тыыҥҥа иитиллэммит, Ийэ дойдубутун өстөөхтөн көмүскээбиппит, сэрии кэнниттэн дойдубутун чөлүгэр түһэриигэ күүстээх үлэҕэ сылдьыбыппыт. Ыччаттарбыт биһиги дьыалабытын салҕаан, үөрэх-үлэ үөһүгэр киирэн, аармыйаҕа сулууспалаан, дойдубут бөҕөргүүрүн ситиһиэхтээхтэр. Мин онно эрэнэбин, — диир бэтэрээн.
Татьяна МАРКОВА, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru
Сүрүн хаартыскаҕа: Аҕа дойду Улуу сэриитин бэтэрээннэрэ –гимназистар ыалдьыттара.
Кирилл Егорович уҥаттан бэһис.